اولین لژفراماسونری درایران

[# αпGεʟ]

شكل گیری و تثبیت لژ بیداری ایران به عنوان اولین لژفراماسونری كشورمان، معلول شرایطی است كه شناخت آنها بر ما لازم است. تحقق این شرایط موجب شد كه پس ازیك دوره بی ثباتی ونبود پایگاه مستحكم برای پاگیری محافل فراماسونری، لژبیداری ایران شكل بگیردوآن قدرعمركند كه جریان فراماسونری ایران را به لژهای دیگرپس ازخود پیوند داده، ویك جریان مستمراز طریقت های ماسونی را درتاریخ معاصركشورمان تصویركند.
دریك نگاه كلی می توان دلایل زیر را برای شكل گیری ودرمرحله بعد ثبات نخستین لژ رسمی فراماسونری درایران برشمرد.
1- وجود حكومت استبدادی و رواج اختناق دركشوركه مانع بروزحركت های سیاسی به شكل معقول ومنطقی می شد.
2- رواج افكارترقی جویانه وآزادی خواهانه درمیان روشنفكرانی كه با تمدن غرب آشنایی یافته بودند.
3- رواج فعالیت های سیاسی مخفی درقالب انجمن ها وكمیته های پنهانی، به واسطه نبود امنیت برای فعالیت های سیاسی واصلاح طلبانه.
4- بی توجهی روشنفكران ایرانی به رویه استعماری تمدن غرب وتلاش ایشان برای نزدیكی هرچه بیشتربه این تمدن ، تا حد تحلیل رفتن درآن.
5- ترویج فعالیت های ماسونی وشبه ماسونی ازسوی افرادی چون میرزا ملكم خان ناظم الدوله، عباسقلی خان آدمیت‌و...
6- سودجستن ماسونهای ایرانی ازگرایش مردم ایران به اعتقادات طریقتی وتصوف باتوجه به شباهت های موجود میان آیین های ماسونی وطریقتی . تشكیل انجمن اخوت نمونه چنین حركتی است.
7- ضعف روزافزون حكومت قاجاردرآغاز قرن بیستم وكمرنگ شدن تسلط دولت برتمام شئون جامعه.
8- گسترش روزافزون نفوذ فرهنگی دولت فرانسه درتمام كشور.

تحقق این شرایط موجب شد كه پس ازیك دوره بی ثباتی ونبود پایگاه مستحكم برای پاگیری محافل فراماسونری، لژبیداری ایران شكل بگیردوآن قدرعمركند كه جریان فراماسونری ایران را به لژهای دیگرپس ازخود پیوند داده، ویك جریان مستمراز طریقت های ماسونی را درتاریخ معاصركشورمان تصویركند

9- گسترش فعالیت های كمیته جهانی یهود درایران كه همدوش با نفوذ فرهنگی فرانسه صورت می گرفت.
10- رواج افكارغیردینی (لائیك ) ، جهان وطنی ودرعین حال باستان گرایانه درمیان روشنفكران ایرانی كه نمونه آنهارا درآثارافرادی چون فتحعلی آخوند زاده، و... می توان دید.
11- زیاد شدن تعداد آن دسته ازماسونهای ایرانی كه در اثر لژهای خارج ازكشوربه مسلك فراماسونری درآمده وبه مدارج استادی رسیده بودند. تاآنجاكه تشكیل یك لژمستقل درایران را ممكن وحتی اجتناب ناپذیر می كرد.
12- ارائه یك هویت فرانسوی به لژ بیداری ایران، به جای هویت انگلیسی – كه ورود به آن را برای روشنفكران ایرانی راحت تر می كرد.
13- ناسالم بودن نظام ارتقاء طبقات اجتماعی دركشور، ونحوه اعطای مشاغل ومناصب دولتی كه موجب می شد افراد با طمع طی مدارج ترقی وارد لژ بشوند تا از مزایای وابستگی به گروههای صاحب نفوذ بهره مند گردند.
باتوجه به زمینه های شكل گیری لژ بیداری ایران كه در بالا ذكرشد. شناخت تاریخ تاسیس این لژ ضروری می باشد.
اگرچه چند روایت صریح درباره تاریخ تاسیس لژبیداری ایران دردست داریم، ولی تخمین تاریخ دقیق تشكیل این لژكارساده ای نیست. اسماعیل رائین برای تعیین تاریخ تأسیس لژ به توضیحی درحاشیه منظومه آئین فراماسونری شاعرمعروف ادیب الممالك فراهانی استناد می كند. بنابه قول رائین ادیب الممالك فراهانی درحاشیه این منظومه نوشته است:
" افتتاح این محفل مبارك ومعبد مقدس دردارالخلافه به طور رسمی و با اجازه شرق اعظم وشورای عالی ماسنی فرانسه درشب سه شنبه 19 ربیع الاول سنه 1326 هجری 21 ماه آوریل 1908 میلادی هشتم ماه اپریل روسی، وهشتم نیسان رومی ، دوم اردیبهشت ماه جلالی سنه 803 یكم ماه شورتاسیس یافت."
پس ازآن رائین به مندرجات روی جلد دیپلم ماسونی ادیب الممالك استناد كرده ومی نویسد:

" علاوه براین درجلد سمت راست دیپلم ماسونی ادیب الممالك كه مشخصات لژ بیداری شرح داده شد. این جملات با خط كاتب گراند لژ درپاریس درباره عضویت وی ضبط گردیده است:
پیشنهاد شده از لژ بیداری ایران – لژ تهران
تقاضای پذیرش – ا- اپریل 1907
قبول پیشنهاد – 18 سپتامبر1907
پذیرفته شدن به عضویت – 19 ژانویه 1908."
باتوجه به این اسناد ومدارك می توان گفت كه لژ بیداری ایران دراواخرسال 1907 م شروع به كاركرده ودرژانویه 1908 اولین عضو خود را درتهران پذیرفته است. زیرا ادیب الممالك درپرونده ماسونی اش ادعامی كند كه نخستین عضو لژ بیداری ایران است. بهترین اطلاعات درباب اوان تأسیس لژبیداری ایران ازاسناد  پرونده ادیب الممالك فراهانی به دست می آید. وی درنامه ای خطاب به محمد علی فروغی كه مقام ارجمندلژ بیداری ایران را دارا بود، به صراحت اعلام می دارد." نخستین كسی كه دراین لژ مقدس رتبه تشرف یافت بنده بودم."
او همچنین نقل می كند كه برای تاسیس لژ " به وسایل مقتضیه وترتیبات حسنه با كمال شرف متجاوز ازهزارتومان به رسم اعانه جمع آوری كرد." والبته درموقع ساختن لژدرخانه ارباب جمشید نزدیك دروازه دولت خدمات خود را تا اقصی درجه استطاعت پیش كش لژ كرده است.
قدیمی ترین شخص كه درمجموعه اسناد لژ بیداری ایران ازاو با عنوان استاد ارجمند لژ یادشده دكتر" پل نصری مورل" است. وی معلم زبان فرانسه وتاریخ معاصردرمدرسه علوم سیاسی تهران بود. این مدرسه كه در15 شعبان 1317 ق به اهتمام میرزاحسن خان مشیرالدوله تشكیل شد، ارتباط تنگاتنگی با وزارت خارجه ایران ، سفارت فرانسه ومدارس اتحاد داشت. بیشتراعضای لژبیداری ایران یا دانش آموخته این مدرسه بودند ویا ازمعلمان آن، متقابلاً نیز می توان گفت كه گردانندگان این مدرسه اكثراً ماسون ، فرانسوی و دربسیاری مواقع یهودی بودند.

قدیمی ترین شخص كه درمجموعه اسناد لژ بیداری ایران ازاو با عنوان استاد ارجمند لژ یادشده دكتر" پل نصری مورل" است

ازموسسان ایرانی لژ اطلاع موثقی نیست، اما ازمجموعه اسناد ومدارك موجود چنین بر می آید كه این افراد درشكل گیری لژ نقش به سزایی داشته اند: میرزا حسن خان وثوق الدوله ، ابراهیم حكیم الملك ( حكیمی )، نصرالملك هدایت، میرزا حسن خان مشیرالدوله ، محمد علی سیاح محلاتی،‌قوام الدوله ، محمد رضا خان، میرزا حسن خان موتمن الملك ، محمد حسین خان دبیرالملك ، سید نصراله تقوی ( سادات اخوی ) – برخی ازاین افراد پیش ازورود به لژ بیداری ایران به مسلك ماسونی درآمده ورتبه های بالاداشتند. برخی دیگر نیز در لژ بیداری ایران فعال بوده ودرمواردی چون ترجمه قانون اساسی و... نقش مهمی داشته اند. علاوه براین گروه ، اعضای برجسته دیگری نیزدرلژ حضورداشته اند كه به آنها لقب " سالاران " داده شده بود. این گروه دردوره های مختلف سمت های مهم لژ ازجمله استاد ارجمند را دراختیار داشتند. محمد علی فروغی نیزآخرین فردی است كه مقام ارجمند لژ بیداری ایران را تاپیش ازانحلال آن عهده داربوده است.