چگونه می توانیم به روند بهبود بیمار پس از سکته مغزی کمک کنیم ؟

[MOHSENEBRAHIMI]

بازتوانی از قسمت‌های مهم بهبودی پس از سکته مغزی است. سکته مغزی باعث تغییر در زندگی می‌شود و بازتوانی به شما کمک می‌کند تا با شرایط جدید سازگار شوید و کوتاه‌ترین راه را برای بازگشت به وضعیت طبیعی انتخاب کنید. در ادامه سعی می‌کنیم روش‌های مختلف بازتوانی را با هم مرور کنیم.

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز  ، به طور کلی سکته مغزی به از دست رفتن ناگهانی عملکرد مغز در نتیجه اختلال خونرسانی به مغز یا پارگی عروق مغزی گفته می‌شود. این اختلال خونرسانی یا پارگی عروق موجب مردن سلول‌های مغزی در ناحیه درگیر می‌شود. مغز شما برای تنظیم اعمال بدن به اکسیژن و مواد غذایی موجود در خون نیازمند است. گاهی اوقات مغز دچار کم‌خونی گذرا به صورت حمله‌ای می‌شود که در آن برای مدت کوتاهی خونرسانی به نواحی‌ای از مغز دچار اختلال می‌‌شود. این حالت که به اختصار TIA نامیده می‌‌شود موجب می‌شود تا شخص به طور موقتی دچار علائمی چون ضعف یا سوزش اندام‌ها شود. البته TIA موجب آسیب مغزی نمی‌شود اما نشانه مهمی است که خبر از خطر وقوع سکته مغزی می‌دهد. بنابراین در صورتی که دچار TIA شدید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا از وقوع سکته مغزی کامل جلوگیری کنید.
در این میان خطر سکته مغزی در کسانی که سابقه خانوادگی یا سابقه قبلی سکته مغزی دارند است. به ازای هر دهه افزایش سن پس از ۵۵ سالگی خطر سکته مغزی بیش از دو برابر بیشتر است. ضمن آنکه کسانی که سیگار می‌کشند، فشار خون بالا، بیماری قلبی یا دیابت دارند در خطر بیشتری برای ابتلا به سکته مغزی قرار دارند. تغییراتی هورمونی ناشی از بارداری، زایمان و یائسگی نیز با افزایش خطر سکته مغزی مرتبط می‌باشند.
البته سکته مغزی فقط مخصوص به سالمندان نمی‌باشد و در میان جوانترها هم دیده می‌شود. سکته مغزی در جوانان برخلاف سالمندان بیشتر از نوع خونریزی دهنده است.
عفونت‌های داخل مغزی، آسیب مغزی، ناهنجاری‌های عروقی، بیماری‌های انسدادی عروقی و بیماری‌های ژنتیکی چون کم‌خونی سلول داسی شکل و سندرم مارفان از مواردی هستند که حتی می‌توانند موجب بروز سکته مغزی در کودکان شوند.
مصرف رژیم غذایی سالم غنی از سبزی و میوه و غلات، کنترل وزن مناسب، ورزش منظم (۳۰ دقیقه در روز)، کنترل استرس‌های روزمره، کنترل فشار خون و کلسترول، ترک سیگار، کنترل بیماری‌های قلبی و دیابت همگی در پیشگیری از حمله سکته مغزی موثرند.

آسیب در بخش‌های مختلف مغز

مشکلات شما پس از سکته مغزی به این مساله مربوط می‌شود که کدام قسمت از مغز شما آسیب ‌دیده است و میزان این آسیب چقدر است. افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند معمولا دچار مشکلاتی در زمینه حس و حرکت می‌شوند. درد، بی‌حسی و سوزش اندام‌ها می‌‌تواند وجود داشته باشد. گرفتگی ماهیچه، ضعف و اختلال در راه رفتن نیز در بعضی از افراد دیده می‌شود. البته ممکن است در حس لمس یا احساس گرما و یا سرما مشکل داشته باشند. بعضی‌ها هم اختلال بلع یا مشکلات دفعی را تجربه می‌کنند.
در برخی موارد دیده شده است که فرد نمی‌‌تواند اشیای موجود در یک سمت بدن را ببیند و اگر سرش را به آن سمت برنگرداند متوجه آن اجسام نمی‌شود. از آن بدتر اختلالات زبان و تفکر است. در این حالت شخص حرفهای دیگران یا مطالب نوشته شده را متوجه نمی‌شود و قادر به خواندن و نوشتن نیست. او حتی نمی‌تواند افکار خود را بیان کند و گاهی دچار اختلال حافظه و یادگیری می‌شود.

مشکلات عاطفی از دیگر مواردی است که در بعضی از افراد دچار سکته مغزی دیده می‌شود. سکته مغزی می‌تواند باعث احساس ترس، اضطراب، عصبانیت، غمگینی و سوگ در خود فرد یا حتی اطرافیان شود.
این عارضه به طور کلی موجب آسیب نواحی‌ای از مغز می‌شود که قسمت‌های مختلف بدن را کنترل می‌کنند، ولی نواحی دیگر مغز می‌توانند تا حدی کار نواحی آسیب دیده را جبران کنند. بیشتر مبتلایان قادر خواهند بود تعداد زیادی از مهارت‌های از دست رفته خود را بازیابند. البته بعضی‌ها پس از سکته مغزی دچار مشکلات پایداری می‌شوند ولی بیش از نیمی از مبتلایان قادر خواهند بود پس از سکته مغزی توانایی مراقبت از خود را بازیابند.

بازتوانی پس از سکته مغزی را جدی بگیرید

بهترین راه برای بهتر شدن پس از سکته مغزی شروع بازتوانی است. در بازتوانی سکته مغزی به شما آموزش داده می‌شود تا حد ممکن کارهایتان را خودتان انجام دهید و مستقل باشید و این که با تغییرات به وجود آمده در مغز و بدن خود به دنبال سکته کنار بیایید.
همچنین می‌آموزید که خود را با زندگی در خانه، خانواده و جامعه مطابقت دهید.
بازتوانی هنگامی که در بیمارستان هستید آغاز می‌شود. پس از ترخیص از بیمارستان می‌توانید بازتوانی را در خانه یا یک مرکز توانبخشی دنبال کنید. بیشتر برنامه‌های بازتوانی شامل ۳ ساعت درمان روزانه هستند که ۵ یا ۶ روز در هفته انجام می‌شود.
نکته کلیدی بازتوانی، اقداماتی است که از بروز مجدد سکته مغزی جلوگیری کند. برای آن که سالم بمانید باید دارو مصرف کنید و در زندگی خود تغییراتی دهید. از تیمی که مسوول بازتوانی شما هستند می‌توانید اطلاعات لازم را در مورد نرمش‌ها، رژیم غذایی و سایر موارد کسب کنید. شما بیشترین شانس را برای بازیابی توانایی‌های خود در یک ماه اول پس از سکته دارید. بنابراین مهم است که بازتوانی را زود شروع کنید و آن را به طور منظم دنبال کنید.
برای بیشتر مردم بازتوانی یک فرآیند مادام‌العمر است. در این میان حمایت خانواده و دوستان بسیار مهم است. ممکن است بیشتر توانایی‌های خود را در چند هفته یا چند ماه اول بازیابید اما می‌توانید پس از گذشت چند سال باز هم بهبودی بیشتری کسب کنید. فقط ممکن است این اتفاق به آرامی رخ دهد و نیاز به زمان زیاد و تلاش مداوم داشته باشد. بنابراین ناامید نشوید و به تلاش خود ادامه دهید.
احساس ناراحتی و ناامیدی پس از سکته مغزی شایع است، هر چند مقابله با احساسات، سخت به نظر می‌رسد. با تیم توانبخشی خود در مورد احساساتتان صحبت کنید و اگر نیاز دارید برای افسردگی خود درمان لازم را دریافت کنید. سعی کنید با کسانی که قبلا دچار سکته مغزی شده‌اند صحبت کنید و از طرز برخورد آنها با مشکلات، تجربه کسب کنید. باید بدانید که سکته مغزی شما روی اطرافیانتان هم اثر می‌گذارد. آنها هم به اندازه شما نگران هستند. بنابراین به آنها اجازه دهید تا به شما کمک و در برنامه بازتوانی شما شرکت کنند.

فیزیوتراپی پس از بروز عوارض

سکته مغزی می‌تواند باعث ضعف یا فلج نیمی از بدن و مشکلات تعادل شود. فیزیوتراپی کمک می‌کند که تا حد ممکن کنترل ماهیچه‌ها و حرکت فرد به حالت عادی بازگردد.
فیزیوتراپی خیلی زود به دنبال سکته مغزی در منزل یا بیمارستان آغاز می‌شود. اگر فرد توانایی جابه‌جایی نداشته باشد، فیزیوتراپ از وضعیت مناسب آنها در تخت اطمینان حاصل می‌کند و وضعیت آنها را به طور منظم تغییر می‌دهد تا از خشک شدن ماهیچه‌ها و مفاصل جلوگیری کند. اگر فردی که دچار سکته مغزی شده است نمی‌تواند روی تخت یا صندلی بنشیند فیزیوتراپ به او کمک می‌کند تا تعادل خود را حفظ کند. پس از این مرحله شخص می‌تواند با کمک بایستد و به آرامی راه برود.
درمان اندام‌های ضعیف یا فلج با حرکات کوچک و ساده آغاز می‌شود. با پیشرفت شخص و قوی‌تر شدن او حرکات پیچیده‌تر، آزمایش می‌شوند و او تشویق می‌شود تا هر دو سمت بدنش را به کار بگیرد. این کار از استفاده بیش از اندازه از سمت سالم جلوگیری می‌کند.
درمان گرفتگی عضلات این بیماران تلفیق انجام حرکات نرمشی و مصرف داروهای ضداسپاسم می‌باشد. در صورتی که گرفتگی عضلات رفع نشود انتخاب آخر جراحی خواهد بود که روی مغز یا روی عضلات و مفاصل صورت می‌گیرد. جراحی موجب از بین رفتن درد و بازیابی برخی از حرکات می‌شود.
به یاد داشته باشید که درد خود را به پزشک اطلاع دهید تا برای برطرف کردن آن راهی پیدا کند. البته روش‌هایی وجود دارند که با امتحان کردن آنها می‌توانید درد خود را کاهش دهید. مثلا استفاده از کیسه آب گرم و نرمش‌های سبک موجب کاهش درد می‌شوند. اندام‌های ضعیف یا فلج را با قرار دادن در وضعیت مناسب یا با استفاده از آتل‌های مخصوص می‌توان در مقابل درد محفاظت کرد. درد شانه که به علت تحمل وزن ناشی از دست فلج به وجود می‌آید را می‌توان با قرار دادن دست روی یک بالش یا بالا نگه داشتن آن کنترل کرد.

کمک به درمان‌ با اشتغال مناسب

هدف از درمان شغلی یافتن راه‌حل عملی برای افزایش دامنه فعالیت‌های روزانه فرد است. اختلال حرکت، هماهنگی و احساس موجب سخت شدن اعمال روزانه فرد مانند شستشو، لباس پوشیدن، غذا خوردن و بالا رفتن از پله‌ها می‌شود. در درمان شغلی از تکنیک‌های مختلف استفاده می‌شود و به فرد آموزش داده می‌شود تا بتواند با یک دست غذا بخورد یا لباس بپوشد. همچنین به فرد توصیه می‌شود که از یادداشت برای یادآوری کارهای روزانه استفاده کند. مهارت‌های افزایش قوای ذهنی نیز به فرد آموزش داده می‌شود.

فراموش نکنید که برای لباس پوشیدن بهتر است لباس‌های تنگ و آنهایی که باید از سرپوشیده شوند مورد استفاده قرار نگیرند و از لباس‌هایی که از جلو بسته می‌شوند، استفاده شود. در انتخاب کفش نیز باید دقت کرد و از کفش‌هایی که کفشان به زمین گیر می‌کند نباید استفاده کنید زیرا موجب زمین خوردن می‌شود. دقت کنید که برای لباس پوشیدن بهتر است مقابل آینه باشید و زمان کافی داشته باشید و سعی کنید تا حد ممکن خودتان لباس‌هایتان را بپوشید و کمتر از کمک دیگران استفاده کنید.
به طور کلی سکته مغزی به از دست رفتن ناگهانی عملکرد مغز در نتیجه اختلال خونرسانی به مغز یا پارگی عروق مغزی گفته می‌شود. این اختلال خونرسانی یا پارگی عروق موجب مردن سلول‌های مغزی در ناحیه درگیر می‌شود. مغز شما برای تنظیم اعمال بدن به اکسیژن و مواد غذایی موجود در خون نیازمند است. گاهی اوقات مغز دچار کم‌خونی گذرا به صورت حمله‌ای می‌شود که در آن برای مدت کوتاهی خونرسانی به نواحی از مغز دچار اختلال می‌‌شود. این حالت که به اختصارTIA نامیده می‌‌شود موجب می‌شود تا شخص به طور موقتی دچار علائمی چون ضعف یا سوزش اندام‌ها شود. البتهTIA موجب آسیب مغزی نمی‌شود اما نشانه مهمی است که خبر از خطر وقوع سکته مغزی می‌دهد. بنابراین در صورتی که دچارTIA شدید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا از وقوع سکته مغزی کامل جلوگیری کنید.
برای بعضی از مردم رانندگی یکی از فعالیت‌های اجتناب‌ناپذیر روزانه است و بعضی از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، نمی‌توانند آن را کنار بگذارند. باید بدانید که رانندگی در هفته‌های اول پس از سکته مغزی توصیه نمی‌شود. در هر صورت این که آیا می‌توانید پس از سکته مغزی مجددا رانندگی کنید یا نه باید توسط تیم توانبخشی مورد بررسی قرار گیرد. در صورتی که تیم توانبخشی رانندگی را برای شما بدون مانع عنوان کرده بهتر است به نکات زیر توجه کنید.
در صورتی که فقط می‌توانید از یک دست خود استفاده کنید از گیره چرخاننده فرمان استفاده کنید. این دستگیره با اتصال به فرمان به شما کمک می‌کند که فرمان را با یک دست به راحتی بگردانید. اگر فقط از یک پای خود می‌توانید استفاده کنید باید از ماشین‌های دنده اتوماتیک به جای انواع کلاچ‌دار استفاده کنید. اگر خواندن یا درک نوشته‌های تابلوهای راهنمایی برایتان دشوار است باید مفهوم علائم راهنمایی را آموزش ببینید. حتما به یاد داشته باشید که اگر در محاسبه فاصله و بینایی مشکل دارید هرگز نباید رانندگی کنید زیرا با این کار جان خود و دیگران را به خطر می‌اندازید.

چگونگی اصلاح گفتار به دنبال سکته مغزی

گفتار معمولا آهسته‌تر از سایر مشکلات پیشرفت می‌کند اما برای مدت بیشتری به پیشرفت خود ادامه می‌دهد. آفازی به مشکلات استفاده و درک زبان گفتاری و نوشتاری گفته می‌شود. کسی که آفازی دارد می‌داند که می‌خواهد چه بگوید اما نمی‌تواند لغات مناسب برای بیان آن را پیدا کند. برای این افراد دشوار است که صحبت‌های دیگران را متوجه شوند حتی اگر شنوایی و تجزیه و تحلیل افکار آنها سالم باشد.
درمان به آنها کمک می‌کند که لغات را بشناسند یا راه‌‌های دیگری برای برقراری ارتباط پیدا کنند مثلا از اشاره، لغات به همراه تصاویر، علایم و یا کامپیوتر استفاده کنند.
گاهی اوقات سکته موجب آسیب ماهیچه‌های صورت می‌شود و شخص را برای صحبت کردن با مشکل مواجه می‌کند.اگر سکته ماهیچه‌های صوتی را درگیر کند صدای فرد تغییر می‌کند و تعدیل آن برای شخص دشوار می‌شود.
به خاطر داشته باشید که بیشتر موارد آفازی ظرف ۱۰ هفته بهتر می‌شود و این بهبودی تا ۱۸ ماه ادامه پیدا می‌کند ولی پیشرفت زبان به همین مدت زمان محدود نمی‌باشد.

بازتوانی با تغذیه مناسب

آزمایش بلع یکی از اولین ارزیابی‌های بیمارستانی است. برای این کار مقداری آب به بیمار داده می‌شود تا ببینند آیا او می‌تواند بدون سرفه یا احساس خفگی آن را بنوشد یا نه. اگر بیمار همچنان با بلعیدن مشکل داشته باشد باید توسط گفتار درمانگر مورد ارزیابی قرار گیرد و یک رژیم غذایی برای او ترتیب داده شود که بلع آن آسان باشد. بعضی افراد پوره و مایعات غلیظ را آسان‌تر مصرف می‌کنند.
افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند باید در هنگام غذاخوردن در وضعیت مناسبی قرار گیرند تا غذا وارد راه‌های هوایی آنها نشود. این افراد نباید در غذا خوردن عجله کنند و باید از زیاده‌روی در مصرف غذا پرهیز کنند، بهتر است غذا را به وعده‌های بیشتر و حجم کمتر تقسیم کنید. برای خوردن از قاشق چای‌خوری استفاده کنید و قبل از بلعیدن لقمه قبلی، لقمه بعدی را وارد دهان نکنید. دقت کنید که وقتی غذا در دهان دارید روی آن آب نخورید. در هنگام غذا خوردن از حرف زدن پرهیز کنید و پس از اتمام غذا به مدت نیم ساعت در وضعیت نشسته باقی بمانید.
در موارد شدید، اگر فرد نتواند از راه دهان غذا بخورد، باید از تکنیک‌های دیگری مانند غذا دادن از راه لوله‌ای که از طریق بینی وارد معده می‌شود، استفاده کرد. از تکنیک‌های دیگر استفاده از لوله‌ای است که از راه پوست شکم وارد معده می‌شود و غذا از این طریق مستقیما وارد معده می‌گردد.

سایر نشانه‌های سکته مغزی

همانطور که گفته شد، افراد مبتلا به سکته مغزی می‌توانند دچار اختلالات بینایی، اختلال حس لامسه، اختلالات دفع و همچنین اختلال در احساسات روحی شوند. در صورتی که به هر یک از مشکلات فوق مبتلا هستید، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید تا برنامه توانبخشی مناسب را برای شما ترتیب دهد. مخفی کردن مشکل و موکول کردن آن به آینده موجب بدتر شدن وضعیت می‌شود.
باید بدانید که برای همه مشکلات راه‌حل مناسبی اندیشیده شده است تا کیفیت زندگی افراد مبتلا به سکته مغزی تا حد ممکن بهبود یابد و به زندگی عادی نزدیک‌تر شود. بنابراین برنامه‌های توانبخشی را به طور منظم دنبال کنید و ناامید نشوید. همچنین درمان‌های مربوط به سکته مغزی را ادامه دهید و راه‌های جلوگیری از سکته مغزی را یاد بگیرید تا مجددا دچار سکته مغزی نشوید و به یاد داشته باشید که پیشگیری از سکته مغزی بسیار راحت‌تر از درمان عوارض ناشی از آن است.

منبع : سایت پزشکان بدون مرز