بازی آنلاین
آپلود عکس
21-09-2015، 16:14
روز 12 خرداد 1313 رضاشاه تنها مسافرت خارجی خود را به تركیه آغاز كرد؛ سفر به كشوری كه با نهضت «پان تركیسم» به رهبری مصطفی كمال پاشا میرفت تا به سبك اروپاییان شكل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از آن سرزمین بزداید.
درباره شیفتگی رضاخان به تركیه و اقدامات مصطفی كمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنكه وی بر اریكه سلطنت ایران دست یابد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در شماره 12 اكتبر 1924/ 20 مهر 1303 خود در مقالهای تحت عنوان مرد توانای ایران، به این شیفتگی اشاره كرده و مینویسد: «رضاخان نسبت به كارهای بزرگ و عملیات نظامی همسایه ترك خود مصطفی كمال بسیار شیفته شده و در تقلید از برنامه سیاسی او نیز تردیدی بخود راه نداده است.»(1)
یكسال بعد همین روزنامه در شماره دیگر خود در مقالهای تحت عنوان «سوابق رضاخان و هم چشمی او با مصطفی كمال» پیشبینی سیاسی خود را تحقق یافته میبیند و چنین مینویسد:
«رضاخان پس از ارتقاء به نخستوزیری موافقت قطعی خود را با جمهوریت اعلام و خویش را نامزد ریاست حكومت نمود ولی بر اثر مخالفت علماء اقدام او موقتاً عقیم ماند ... با وجود این تحت تأثیر روش همانند خود مصطفی كمال پاشا در تركیه قرار گرفت و در سیاست ضدسلطنت خود اصرار ورزید و در اوایل سال جاری (1304 ش) هنگامی كه مجلس را وادار به تصویب قانون تفویض فرماندهی ارتش خود نمود كار را پیش انداخت»(2)
این روزنامه سپس به علت عدم توفیق شاه ایران در تقلید كامل از همسایه تجددخواه خود اشاره كرده و مینویسد:
«تنها علتی كه رهبر ایران ـ رضا شاه ـ ملت خود را پابپای تركها نمیبرد این است كه خطر بلشویكی ایران را بیش از تركیه تهدید میكند و بهترین وسیله دفاع در مقابل این خطر آن است كه تمام مملكت مجهز گردد و با استفاده از احساسات شدید مذهبی تودههای مردم، این عمل در ایران بهتر انجام میگیرد و روحانیون راهنمائی ملت را عهدهدار میباشند ...»
آنگاه خاطرنشان میسازد: «همینكه خطر بلشویكی از میان برود ایران ناگزیر خود را به پای تركیه میرساند و همان تحولات اجتماعی ولی با محافظه كاری و قدمهای شمردهتر، صورت خواهد گرفت»
پس از ورود رضا شاه به تركیه استقبال باشكوهی توسط آتاترك و دیگر مقامات لشكری و كشوری از وی به عمل آمد. در این سفر، ظواهر اروپایی تركیه رضا شاه را بیش از پیش مجذوب اقدامات مصطفی كمال كرد، و او را مصمم ساخت تا در بازگشت به ایران دنباله اقدامات تقلیدی خود را تسریع بخشد
پیش بینی دیگر این نشریه خارجی جامه تحقق به خود پذیرفت. پس از آنكه خطر بلشویكی رفع گردید، رضا شاه با اجرای سیاست گام به گام نسبت به حذف تدریجی روحانیت از صحنه سیاسی ـ اجتماعی كشور اقدام كرد تا راه را برای سیاست تجددطلبانه خود هموار سازد.
دیدار رضا شاه از تركیه در راستای اجرای سیاست تجددطلبانه وی صورت گرفت و در واقع اولین و آخرین سفر او به عنوان شاه ایران به یك كشور خارجی است. گزارشات لحظه به لحظه این سفر مهم و تاریخی در جراید آنروز خصوصاً شفق سرخ و اطلاعات درج گردیده و حتی به تصویر كشیده شده و در سینماها و تالارهای نمایش، به روی پرده در آمده است. روزنامه شفق سرخ در مقالهای تحت عنوان «موكب ملوكانه» به شرح این سفر شانزده روزه پرداخته و راجع به آغاز این سفر چنین مینویسد: «صبح روز گذشته شنبه 11 خرداد 1313 ساعت پنج قبل از ظهر موكب اعلیحضرت همایون شاهنشاهی برای مسافرت به مملكت تركیه از قصر سلطنتی به سمت قزوین حركت فرمودند. در موقع حركت آقای رئیس الوزراء ـ فروغی ـ و آقایان وزراء در قصر سلطنتی شرفیابی حاصل كرده و تعلیمات لازم صادر و ابلاغ فرمودهاند» (3)
یكی از علل پیشرفت كشف حجاب در تركیه گذشته از همجواری و نزدیكی با كشورهای اروپایی، شیوه عملكرد آتاترك در قبال این جریان بود كه بدون اعمال فشار مستقیم در پیشبرد این طرح میكوشید. در سخنانش از زنان و وضعیت آنان دفاع میكرد و مردها را به باد سرزنش میگرفت. از جمله میگفت «چرا ما مردها باید اینقدر خود خواه باشیم و بگذاریم خواهرانمان در چنین وضعی باشند؟ بهتر است بگذاریم آنها رویشان را به دنیا نشان بدهند و فرصت مسافرت و دیدار نقاط مختلف را داشته باشند از هیچ چیز نباید ترسید. هیچ ملتی بدون تشریك مساعی زنانش موفق به پیشرفت نمیشود. مگر زنان و دختران دنیای متمدن اینطور لباس میپوشند و چنین رفتاری دارند؟ مسلماً نه.(4)
پس از ورود رضا شاه به تركیه استقبال باشكوهی توسط آتاترك و دیگر مقامات لشكری و كشوری از وی به عمل آمد. در این سفر، ظواهر اروپایی تركیه رضا شاه را بیش از پیش مجذوب اقدامات مصطفی كمال كرد، و او را مصمم ساخت تا در بازگشت به ایران دنباله اقدامات تقلیدی خود را تسریع بخشد. رضا شاه طی نطقی در ضیافت شام رئیس جمهوری تركیه، هدف و انگیزه خود از سفر به این كشور را با عبارتی بیان كرد كه شیفتگی او را به تركیه و رئیس جمهوری آن ثابت میكند:
«مدتهاست با كمال خوشوقتی ناظر ترقیات عظیم ملت دوست و همجوار خود لزوم دوستی با تركیه را احساس میكردم و به همین مناسبت خوشبختانه امروز مشاهده میكنم كه این دوستی در آتیه از هر تزلزل مصون خواهد بود و دو ملت همسایه و برادر میتوانند با كمال اعتماد و اطمینان به یكدیگر متكی بوده و وظیفه مقدس خود را كه ادامه ترقیات و توسعه تمدن است ایفاء نمایند.»
نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا بخود مشغول داشته است خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه ”پیچه“ و ”حجاب“ را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك میكنند دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است
در این مسافرت رضا شاه از مراكز علمی و صنعتی تركیه دیدن كرد. اما آنچه بیشتر مورد توجه رضا شاه قرار گرفت، ظاهر وضع آراسته و مدرن زندگی اجتماعی مردم بود. همه چیز زیبا به نظر میرسید و حضور زنان بیحجاب در چشم او بسیار پسندیده آمد. دیدن این مناظر خصوصاً در مراكز آموزشی و تربیتی این كشور توجه رضا شاه را بیشتر جلب كرد. روزنامه اطلاعات در این مورد مینویسد:
«یكی از مراكزی كه رضا شاه هنگام دیدار از تركیه انجام داد دیدار از مدرسهای در آنكارا بنام عصمت پاشا بود كه در این مدرسه دختران بیحجاب ترك تربیت خانهداری و صنایع یدی را میآموختند و در هنگام ورود شاه تمام دختران موسسه مزبور با كف زدنهای ممتد خود مقدم ملوكانه را تهنیت گفتند.»(5)
رضا شاه باور نداشت كه تركیه در زمینه آزادی زنان و تعلیم و تربیت آنان، تا این اندازه دچار تحول و دگرگونی به سبك اروپا شده باشد، تا حدی كه خطاب به سفیر كبیر ایران مستشارالدوله صادق اظهار میدارد: «هنوز عقب هستیم و فوراً باید با تمام قوا به پیشرفت سریع مردم خصوصاً زنان اقدام كنیم ...».(6)
به همین علت بود كه پس از بازگشت از تركیه در اغلب اوقات ضمن بیان پیشرفت سریع كشور تركیه، از رفع حجاب زنها و آزادی آنها صحبت میكرد.(7) تأثیر این مسافرت تا بدان حد است كه روزنامه رستاخیز در مقالهای به مناسبت سالگرد كشف حجاب، «ابتداء ماجرای كشف حجاب را از سال 1313 شمسی میداند»، سالی كه بنیانگذار شاهنشاهی پهلوی به دعوت مصطفی كمال پاشا برای دیداری به تركیه رفت. همچنین: «یكی از مسائلی كه در جریان این دیدار جلب توجه رضا شاه كرد، مسئله بیحجاب بودن زنان آن كشور بود».(8)
سخنان صریح رضا شاه به رئیسالوزراء جدید (محمود جم) به تاریخ 11 آذرماه 1314 در این خصوص، موید این مدعاست. در جایی كه اظهار میدارد: «نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا بخود مشغول داشته است خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه ”پیچه“ و ”حجاب“ را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك میكنند دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است».(9)
به همین جهت، این سفر و دیدار از تركیه و مشاهده تحول دگرگونی در اجتماع زنان و «كیفیت مجالس، شاه را در خط تأسی صرف انداخت و تشبه به اروپایی شدن كشورش»، چرا كه كوشش وی آن بود كه ایران را در طریق ترقی و قبول تمدن جدید وارد» كند،(10) غافل از آنكه با تغییر در ظاهر و تقلید صرف گرهی از مشكلات زن ایرانی، باز نمیشد.
پی نوشت :
1. نوری اسفندیاری، به نقل از رستاخیز ایران، ص 96 .
2. همان، ص 183 .
3. شفق سرخ، شماره 2657، مورخ 12 خرداد 1313 .
4. به نقل از: باربر، نوئل؛ فرمانروایان شاخ زرین؛ ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی .
5. روزنامه اطلاعات، شماره 2233، مورخ 20 تیرماه 1313 .
6. مكی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج 6، ص 157 .
7. هدایت، همان، ص 404 .
8. رستاخیز، شماره 511، پنجشنبه 16 دی ماه 2535 .
9. رستاخیز، همان.
10. هدایت؛ همان؛ ص 404 .
درباره شیفتگی رضاخان به تركیه و اقدامات مصطفی كمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنكه وی بر اریكه سلطنت ایران دست یابد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در شماره 12 اكتبر 1924/ 20 مهر 1303 خود در مقالهای تحت عنوان مرد توانای ایران، به این شیفتگی اشاره كرده و مینویسد: «رضاخان نسبت به كارهای بزرگ و عملیات نظامی همسایه ترك خود مصطفی كمال بسیار شیفته شده و در تقلید از برنامه سیاسی او نیز تردیدی بخود راه نداده است.»(1)
یكسال بعد همین روزنامه در شماره دیگر خود در مقالهای تحت عنوان «سوابق رضاخان و هم چشمی او با مصطفی كمال» پیشبینی سیاسی خود را تحقق یافته میبیند و چنین مینویسد:
«رضاخان پس از ارتقاء به نخستوزیری موافقت قطعی خود را با جمهوریت اعلام و خویش را نامزد ریاست حكومت نمود ولی بر اثر مخالفت علماء اقدام او موقتاً عقیم ماند ... با وجود این تحت تأثیر روش همانند خود مصطفی كمال پاشا در تركیه قرار گرفت و در سیاست ضدسلطنت خود اصرار ورزید و در اوایل سال جاری (1304 ش) هنگامی كه مجلس را وادار به تصویب قانون تفویض فرماندهی ارتش خود نمود كار را پیش انداخت»(2)
این روزنامه سپس به علت عدم توفیق شاه ایران در تقلید كامل از همسایه تجددخواه خود اشاره كرده و مینویسد:
«تنها علتی كه رهبر ایران ـ رضا شاه ـ ملت خود را پابپای تركها نمیبرد این است كه خطر بلشویكی ایران را بیش از تركیه تهدید میكند و بهترین وسیله دفاع در مقابل این خطر آن است كه تمام مملكت مجهز گردد و با استفاده از احساسات شدید مذهبی تودههای مردم، این عمل در ایران بهتر انجام میگیرد و روحانیون راهنمائی ملت را عهدهدار میباشند ...»
آنگاه خاطرنشان میسازد: «همینكه خطر بلشویكی از میان برود ایران ناگزیر خود را به پای تركیه میرساند و همان تحولات اجتماعی ولی با محافظه كاری و قدمهای شمردهتر، صورت خواهد گرفت»
پس از ورود رضا شاه به تركیه استقبال باشكوهی توسط آتاترك و دیگر مقامات لشكری و كشوری از وی به عمل آمد. در این سفر، ظواهر اروپایی تركیه رضا شاه را بیش از پیش مجذوب اقدامات مصطفی كمال كرد، و او را مصمم ساخت تا در بازگشت به ایران دنباله اقدامات تقلیدی خود را تسریع بخشد
پیش بینی دیگر این نشریه خارجی جامه تحقق به خود پذیرفت. پس از آنكه خطر بلشویكی رفع گردید، رضا شاه با اجرای سیاست گام به گام نسبت به حذف تدریجی روحانیت از صحنه سیاسی ـ اجتماعی كشور اقدام كرد تا راه را برای سیاست تجددطلبانه خود هموار سازد.
دیدار رضا شاه از تركیه در راستای اجرای سیاست تجددطلبانه وی صورت گرفت و در واقع اولین و آخرین سفر او به عنوان شاه ایران به یك كشور خارجی است. گزارشات لحظه به لحظه این سفر مهم و تاریخی در جراید آنروز خصوصاً شفق سرخ و اطلاعات درج گردیده و حتی به تصویر كشیده شده و در سینماها و تالارهای نمایش، به روی پرده در آمده است. روزنامه شفق سرخ در مقالهای تحت عنوان «موكب ملوكانه» به شرح این سفر شانزده روزه پرداخته و راجع به آغاز این سفر چنین مینویسد: «صبح روز گذشته شنبه 11 خرداد 1313 ساعت پنج قبل از ظهر موكب اعلیحضرت همایون شاهنشاهی برای مسافرت به مملكت تركیه از قصر سلطنتی به سمت قزوین حركت فرمودند. در موقع حركت آقای رئیس الوزراء ـ فروغی ـ و آقایان وزراء در قصر سلطنتی شرفیابی حاصل كرده و تعلیمات لازم صادر و ابلاغ فرمودهاند» (3)
یكی از علل پیشرفت كشف حجاب در تركیه گذشته از همجواری و نزدیكی با كشورهای اروپایی، شیوه عملكرد آتاترك در قبال این جریان بود كه بدون اعمال فشار مستقیم در پیشبرد این طرح میكوشید. در سخنانش از زنان و وضعیت آنان دفاع میكرد و مردها را به باد سرزنش میگرفت. از جمله میگفت «چرا ما مردها باید اینقدر خود خواه باشیم و بگذاریم خواهرانمان در چنین وضعی باشند؟ بهتر است بگذاریم آنها رویشان را به دنیا نشان بدهند و فرصت مسافرت و دیدار نقاط مختلف را داشته باشند از هیچ چیز نباید ترسید. هیچ ملتی بدون تشریك مساعی زنانش موفق به پیشرفت نمیشود. مگر زنان و دختران دنیای متمدن اینطور لباس میپوشند و چنین رفتاری دارند؟ مسلماً نه.(4)
پس از ورود رضا شاه به تركیه استقبال باشكوهی توسط آتاترك و دیگر مقامات لشكری و كشوری از وی به عمل آمد. در این سفر، ظواهر اروپایی تركیه رضا شاه را بیش از پیش مجذوب اقدامات مصطفی كمال كرد، و او را مصمم ساخت تا در بازگشت به ایران دنباله اقدامات تقلیدی خود را تسریع بخشد. رضا شاه طی نطقی در ضیافت شام رئیس جمهوری تركیه، هدف و انگیزه خود از سفر به این كشور را با عبارتی بیان كرد كه شیفتگی او را به تركیه و رئیس جمهوری آن ثابت میكند:
«مدتهاست با كمال خوشوقتی ناظر ترقیات عظیم ملت دوست و همجوار خود لزوم دوستی با تركیه را احساس میكردم و به همین مناسبت خوشبختانه امروز مشاهده میكنم كه این دوستی در آتیه از هر تزلزل مصون خواهد بود و دو ملت همسایه و برادر میتوانند با كمال اعتماد و اطمینان به یكدیگر متكی بوده و وظیفه مقدس خود را كه ادامه ترقیات و توسعه تمدن است ایفاء نمایند.»
نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا بخود مشغول داشته است خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه ”پیچه“ و ”حجاب“ را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك میكنند دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است
در این مسافرت رضا شاه از مراكز علمی و صنعتی تركیه دیدن كرد. اما آنچه بیشتر مورد توجه رضا شاه قرار گرفت، ظاهر وضع آراسته و مدرن زندگی اجتماعی مردم بود. همه چیز زیبا به نظر میرسید و حضور زنان بیحجاب در چشم او بسیار پسندیده آمد. دیدن این مناظر خصوصاً در مراكز آموزشی و تربیتی این كشور توجه رضا شاه را بیشتر جلب كرد. روزنامه اطلاعات در این مورد مینویسد:
«یكی از مراكزی كه رضا شاه هنگام دیدار از تركیه انجام داد دیدار از مدرسهای در آنكارا بنام عصمت پاشا بود كه در این مدرسه دختران بیحجاب ترك تربیت خانهداری و صنایع یدی را میآموختند و در هنگام ورود شاه تمام دختران موسسه مزبور با كف زدنهای ممتد خود مقدم ملوكانه را تهنیت گفتند.»(5)
رضا شاه باور نداشت كه تركیه در زمینه آزادی زنان و تعلیم و تربیت آنان، تا این اندازه دچار تحول و دگرگونی به سبك اروپا شده باشد، تا حدی كه خطاب به سفیر كبیر ایران مستشارالدوله صادق اظهار میدارد: «هنوز عقب هستیم و فوراً باید با تمام قوا به پیشرفت سریع مردم خصوصاً زنان اقدام كنیم ...».(6)
به همین علت بود كه پس از بازگشت از تركیه در اغلب اوقات ضمن بیان پیشرفت سریع كشور تركیه، از رفع حجاب زنها و آزادی آنها صحبت میكرد.(7) تأثیر این مسافرت تا بدان حد است كه روزنامه رستاخیز در مقالهای به مناسبت سالگرد كشف حجاب، «ابتداء ماجرای كشف حجاب را از سال 1313 شمسی میداند»، سالی كه بنیانگذار شاهنشاهی پهلوی به دعوت مصطفی كمال پاشا برای دیداری به تركیه رفت. همچنین: «یكی از مسائلی كه در جریان این دیدار جلب توجه رضا شاه كرد، مسئله بیحجاب بودن زنان آن كشور بود».(8)
سخنان صریح رضا شاه به رئیسالوزراء جدید (محمود جم) به تاریخ 11 آذرماه 1314 در این خصوص، موید این مدعاست. در جایی كه اظهار میدارد: «نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا بخود مشغول داشته است خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه ”پیچه“ و ”حجاب“ را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك میكنند دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است».(9)
به همین جهت، این سفر و دیدار از تركیه و مشاهده تحول دگرگونی در اجتماع زنان و «كیفیت مجالس، شاه را در خط تأسی صرف انداخت و تشبه به اروپایی شدن كشورش»، چرا كه كوشش وی آن بود كه ایران را در طریق ترقی و قبول تمدن جدید وارد» كند،(10) غافل از آنكه با تغییر در ظاهر و تقلید صرف گرهی از مشكلات زن ایرانی، باز نمیشد.
پی نوشت :
1. نوری اسفندیاری، به نقل از رستاخیز ایران، ص 96 .
2. همان، ص 183 .
3. شفق سرخ، شماره 2657، مورخ 12 خرداد 1313 .
4. به نقل از: باربر، نوئل؛ فرمانروایان شاخ زرین؛ ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی .
5. روزنامه اطلاعات، شماره 2233، مورخ 20 تیرماه 1313 .
6. مكی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج 6، ص 157 .
7. هدایت، همان، ص 404 .
8. رستاخیز، شماره 511، پنجشنبه 16 دی ماه 2535 .
9. رستاخیز، همان.
10. هدایت؛ همان؛ ص 404 .
![[-]](http://www.flashkhor.com/forum/images/collapse.gif "[-]")
