بیوگرافی اسدی طوسی شاعر و نویسنده ایرانی

[Emmɑ]

چکیده‌ای از بیوگرافی اسدی طوسی:
نام کامل: ابومنصور (ابونصر) علی بن احمد

ملقب به: اسدی طوسی

شغل: شاعر و نویسنده

متولد: ۳۹۰ هجری قمری در طوس

درگذشت: ۴۶۵ هجری قمری در تبریز

آرمگاه: مقبرة‌الشعرا در تبریز

آثار: گرشاسپ‌نامه، لغت فرس،‌ مناظرات




زندگی نامه اسدی طوسی:
از زندگی اسدی طوسی اطلاعات زیادی موجود نیست و برخی از آنها مانند محل تولد در کتاب‌های او آورده شده‌اند. همچنین بیشتر این دانسته‌ها به دهه‌های آخر زندگی وی مربوط می‌شوند. منابع دیگر اطلاعات دقیق و جامعی در دسترس ندارد و با توجه به منابع مختلف، داده‌های متنوعی نیز موجود هستند که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم.



طبق روایات اسدی طوسی (متولد ۳۹۰ هجری قمری در طوس و درگذشت ۴۶۵ هجری قمری در تبریز) می باشد. اسدی طوسی در جوانی از خراسان به شمال غربی ایران یعنی دربار جستانیان در طارم و سپس به نخجوان مهاجرت کرد. آخرین سفر او به تبریز بود و در آنجا نیز درگذشت و به خاک سپرده شد.



یکی از نکات مجهول این تاریخ، مربوط به داستانی است که دولتشاه نقل کرده است و در آن اسدی را استاد فردوسی معرفی کرده است. طبق این افسانه هنگامی که از اسدی طوسی خواستند که شاهنامه را بسراید او پیری را بهانه کرد و این کار را به شاگرد خود فردوسی سپرد اما طبق گفته خالقی مطلق در دانشنامه ایرانیکا، این گزارش ساختگی‌ست.



زیرا در چنین نظریه‌ای او باید عمری بیشتر از ۱۵۰ سال کرده باشد که کمی بعید به نظر می‌رسد و گرشاسپ‌نامه در تاریخ ۴۵۸ هجری، یعنی ۵۸ سال پس از اتمام شاهنامه فردوسی و با پیروی و الگو گرفتن از شاهنامه‌ی فردوسی سروده شده است.



پژوهش‌گران بسیاری در رابطه با اسدی طوسی تحقیق کرده‌اند که برخی از آنها نیز ملیتی غیر ایرانی دارند. هرمان اته در نظریه‌ای وجود دو اسدی در دو زمان مختلف را بر اساس نوشته‌های دولتشاه بیان کرد. او همچنین در این نظریه تلاش کرد ممدوحان اسدی را به دولتمردان غزنوی ربط دهد. این نظریه که سالها در بین خاورشناسان و پژوهشگران ایرانی رایج بود نیز نقض شد. برای مثال چایکین،‌ ایران‌شناس روسی از افرادی بود که به درستی و با دلیل نظریه‌ی او را رد کرد. به گفته او به جز شجاع‌الدوله منوچهر که در مناظره رمح و قوس از او مدح شده است،‌ دیگر افراد ممدوحات در این مناظرات ناشناس هستند.



همچنین در شاعران پارسی معمولا از پدر به پسر لقب خود را تغییر می‌دهند. همچنین اسدی طوسی در جهت فروتنی شعرهای خود را در لغت فرس نیاورده است اما اگر پدرش شاعر بود، احتمالا با افتخار چند بیتی از او در این کتاب می‌آورد.



عکس اسدی طوسی, زندگی نامه اسدی طوسی
تندیس اسدی طوسی در مقبرة‌الشعرا



دین اسدی طوسی
اسدی طوسی مسلمان است اما اینکه شیعه یا سنی بوده است به درستی مشخص نیست. کسانی که سرگذشت او را نوشته‌اند به دین و مذهب‌اش اشاره‌ای نکرده‌اند. البته در مسلمان بودن او شکی نیست زیرا در مناظرات اسدی طوسی و گرشاسپ‌نامه، به ستایش اسلام و پیامبر آن پرداخته است. با این حال در هیچ‌کدام از آثار او ستایشی از ابوبکر، عثمان، عمر یا علی نیست؛ اما در دیباچه گرشاسپ‌نامه، در ستایش دین اسلام به ظهور امام آخر اشاره می‌کند. به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت تفکر مذهبی او به هیچ‌یک از مذاهب اسلامی وابستگی نداشته و بیشتر پیرو قرآن و پیامبر اسلام بوده است.



تحصیلات اسدی طوسی
اسدی از علمای ادبیات پارسی بوده و با مطالعه دیوان‌های گذشتگان،‌ به دقت و صرف انرژی لغات کمیاب بسیاری را یاد گرفته که از آنها در اشعار خود نیز استفاده کرده است. به همین دلیل در گرشاسپ‌نامه نیز تعداد زیادی لغت فارسی وجود دارد که برای حفظ زبان، لایق تحسین و یکی از دلایل برتری این منظومه است. البته استفاده از لغات کم‌یاب و قدیمی‌تر باعث کاهش رواج آن شده است.



همچنین با مطالعه این منظومه می‌توان فهمید که اسدی طوسی علاوه بر شعر و حماسه‌سرایی،‌ در علوم فلسفه، تاریخ، جغرافیا،‌ نجوم و دینی نیز دانش بسیاری داشته است. حکیم از لقب‌های طوسی به دلیل توجه و دانش او در موضوعات دینی و حکمی می‌باشد.



آثار اسدی طوسی
آثار به جای مانده از اسدی به سه دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.



• مناظرات

از مناظراتی که اسدی طوسی سروده است،‌ پنج مناظره موجود است که هم خالقی مطلق و هم خطیبی معتقدند که شاعر تمامی آنها با گرشاسپ‌نامه یکی‌ست. این مناظره‌ها در قالب قصیده سروده شده‌اند که تا آن زمان در فارسی و عربی بی‌همتا بوده است. این پنج مناظره عرب و عجم، مغ و مسلمان، نیزه و کمان، شب و روز، آسمان و زمین نام دارند. در اولین مناظره اسدی ایرانیان را برتر از اعراب دانسته و مناظره‌ی بعدی در رابطه با برتری مسلمانان بر زرتشتیان و آشکارا ضد اصالت ایرانیان است.



به همین دلیل برخی پژوهشگران به شک افتادند که این مناظرات از یک نفر نیستند اما خالقی مطلق در دانشنامه ایرانیکا بیان کرده است می‌توان اینطور نتیجه گرفت که در تفکرات اسدی، یک مسلمان ایرانی برتر از یک مسلمان عرب است،‌ اما یک مسلمان از هر قوم یا نژادی، برتر از یک ایرانی زرتشتی است. این مناظره‌ها تاثیرات بسیاری در شعر فارسی داشتند و پس از آن شاعران زیادی به تقلید از اسدی و در این سبک شعرهایی سرودند.



• لغت فُرس

قدیمی‌ترین واژه‌نامه‌ای که به زبان فارسی وجود دارد، لغت فرس نوشته اسدی طوسی است که برای آشنایی مردم ایران و آذربایجان با لغت‌های ناشناس فارسی دری است که بر پایه‌ی شعرهای نمونه نوشته شده است. دست نوشته‌های مختلفی از این کتاب در ایران و مناطق دیگر وجود دارد که اختلاف زیادی باهم دارند. قدیمی‌ترین رونویسی متعلق به سال ۷۲۲ قمری است که در کتابخانه و موزه ملی ملک تهران نگه‌داری می‌شود.



• گرشاسپ نامه

گرشاسپ‌نامه از مهم‌ترین آثار حماسی ملی ایران، منظومه‌ای است که اسدی طوسی سرودن آن را از سال ۴۵۵ هجری قمری در نخجوان و به درخواست محمد بن اسماعیل حصی آغاز کرد و پس از سه سال در ۴۵۸ هجری قمری سرودن آنرا به پایان رساند و به امیر پیش‌کش کرد. گرشاسپ‌نامه حدودا ۷ الی ۹ هزار بیت در بحر متقارب دارد و قدیمی‌ترین رونویسی آن در سال ۸۰۰ قمری انجام شده است.



اسدی سرودن گرشاسپ‌نامه را از کتابی به نام «اخبار گرشاسپ» به قلم ابوالموید بلخی ایده گرفته اسست و تغییری در داستان ایجاد نکرده است. ماجراهای گرشاسپ، پدربزرگ رستم هنگامی که در تخت جمشید در خدمت ضحاک بوده است روایت می‌شود و به نظر می‌رسد که طوسی قصد داشته گرشاسپ را برتر از رستم یا دیگر اسطوره‌های ایرانی ترسیم کند اما در این راه چندان موفق نبوده است.



اسدی در این اثر از اصطلاحات کهن فارسی و عبارات عربی استفاده کرده است. او از طرفی واژه‌های فارسی فراموش شده و قدیمی بیشتری نسبت به فردوسی استفاده کرده است اما لغت‌های عربی استفاده شده در گرشاسپ‌نامه نیز (با توجه به در نظر گرفتن حجم کتاب‌ها و تعداد واژه‌ها و...) تقریبا دوبرابر بیشتر از شاهنامه است. البته با توجه به اینکه در گذر زمان برخی واژه‌ها و.. با دست بردن دیگران به این کتاب‌ها اضافه شده‌اند این آمار کاملا دقیق نیست. همچنین گرشاسپ‌نامه دارای چندین کلمه ترکی نیز می‌باشد.



عکس اسدی طوسی, زندگی نامه اسدی طوسی
کاور منظومه گرشاسپ‌نامه به قلم اسدی طوسی



برخی از ابیات زیبای گرشاسپ‌نامه

کنون زین پس از مردم آرم سخن

که گیتی تمام اوست ز آغاز وبن

به گیتی درون جانور گو نه گون

بسند از گمان وز شمردن فزون

***

مرا جز سخن ساختن کار نیست

سخن هست لیکن خریدار نیست

ز رادان همی شاه ماندست و بس

خریدار از او بهترم نیست کس

که همواره من بنده را شاد داشت

سرم را زهم پیشگان بر فراشت