کتاب بخوانیم،[دکتر ژیواگو] و [هدا گابلر]

[sober]

در این مطلب از سری کتاب بخوانیم چهار اثر ادبی داریم: یک رمان کلاسیک و روسی درباره عشق در میانه‌ی جنگ و انقلاب؛ یک رمان خواندنی از ادبیات یونان درباره زندگی مردی که از یک جوان عیاش به قدیس تبدیل شد؛ نمایشنامه‌ای جذاب درباره یک زن اغواگر از نویسنده‌ی بزرگ نروژی و در نهایت مجموعه شعر‌هایی از شاعری مکزیکی که روی زمین و برای مردم شعر می‌گفت. یک اثر تحلیلی در حوزه جامعه‌شناسی با محوریت جنبش‌های اجتماعی نیز برای شما عزیزان انختاب و بررسی نموده‌ایم. با ما همراه باشید.

«دکتر ژیواگو» اثر بوریس پاسترناک

بسیاری از آثار عاشقانه و درخشان در تاریخ ادبیات، در گونه و ژانرِ سیاسی به عنوان بستر و پس‌زمینه طرح شده و به بلوغ رسیده اند. یکی از بهترین نمونه‌های آثار سیاسی-رمانتیک در تاریخ ادبیات و در میان کلاسیک‌ها، دکتر ژیواگو اثر بوریس (باریس) پاسترناک است.

پاسترناک در ۱۸۹۰ در خانواده‌ای هنری و بورژوا و اهل ذوق متولد شد، مادرش پیانیستی مشهور و پدرش استاد دانشگاه هنر بود. در روسیه تزاری به دلیل محدودیت در ظرفیت پذیرش و هزینه بالای تحصیلات دانشگاهی، افراد زیادی موفق به ورود به دانشگاه نمی‌شدند، اما بخت و اقبال پاسترناک در داشتن خانواده‌ای مرفه و فرهنگی، این امکان را برایش فراهم ساخت.
پاسترناک در دهه دوم قرن بیستم ابتدا در روسیه و بعد‌ها آلمان فلسفه خواند، اما از فلسفه رویگردان شد و به ادبیات و شاعری روی آورد، رشته و حوزه‌ای که بیشتر با طبع هنری و ذوق او سازگاری و تناسب داشت. وی پیش از انقلاب ۱۹۱۷ با انتشار چند دفتر شعر، به شهرتی نسبی دست یافت. در دوران استالینی و دهه ۳۰ میلادی، «کنگره نویسندگان شوروی» پاسترناک را به طور رسمی «بزرگترین شاعر معاصر روس» برشمرد.

پاسترناک اگرچه از حدود سال ۱۹۱۵ طرح و ایده اولیه رمان دکتر ژیواگو را در سر داشت، اما وقایع انقلاب شورری و جنگ داخلی پس از آن بود که باعث شد تا طرح خام پاسترناک، بستر مناسبی برای بسط و روایت خود پیدا کند. وی پس از فراغت از شغل خبرنگاری نظامی در جبهه‌های جنگ دوم بین‌الملل، در سال ۱۹۴۶ خلق شاهکار خود را آغاز کرد که یک دهه نوشتن آن به طول انجامید. واژه «ژیو» در زبان روسی به معنای زندگی است.

رمان دکتر ژیواگو داستانی است با محوریت زندگی یک پزشک که طبع لطیف و ظریفی دارد و دستی نیز در شاعری و فلسفیدن. ژیواگو مردی است احساساتی و دلبسته به دو زن، از جمله عاشق لارا، همسر یک انقلابی است؛ احساسات سوزناک ژیواگو با انقلاب ۱۹۱۷ و جنگ داخلی برخورد می‌کند. در میان آشفتگی حاصل از انقلاب، ژیواگو خانواده‌اش را از مسکو به نقاط دوردستِ اورال میبرد تا در پناه از طوفان انقلاب باشند. طبعا سیر حوادث تاریخی در کشور، زندگی ژیواگو را دگرگون کرده و مسیری دراماتیک بر او تحمیل میشود.

در این تلاقیِ عشق و سیاست است که کتاب به "آیینه‌ای از زندگی شخصی افراد تحت لوای یک حکومت تمامیت خواه و متمرکز و انقلابی" تبدیل میشود، اگرچه در نهایت جنبه‌های انسانی و اخلاقی اثر برجسته‌تر است. پاسترناک برخلاف تمایل رژیم فقط به موضوعات کارگری و رئالیسم سوسیالیستی محدود نمی‌ماند، کتاب تاثیرات انقلاب را بر زندگی ثروتمندان به تصویر می‌کشد. یوری ژیواگو به نوعی خودِ نویسنده است که به عنوان یک انسان با طبع هنری، در برابر یک رژیم انقلابی و خشن، بخت چندانی ندارد و بسیار آسیب پذیر است. تنها سلاح او در برابر این رژیم «شعر» است که به غنی‌ترین بخش‌های کتاب نیز شکل میدهد.

طبیعتا به دلیل مضمون حساسِ اثر و ضدیت آن با قرائت‌های رسمی در شوروی، امکان انتشار آن در روسیه شوروی وجود نداشت، کتاب به صورت قاچاقی و به سختی به دست ناشری در ایتالیا رسید و انتشار آن در سال ۱۹۵۷ همه توجهات را به خود جلب کرد تا جایی که آکادمی نوبل در سال ۱۹۵۸ پاسترناک را برنده جایزه نوبل ادبیات اعلام کرد (هرچند بعد‌ها با انتشار اسناد سازمان سیا مشخص شد که فشار زیادی بر آکادمی نوبل آمده تا در اوج جنگ سرد، پاسترناک به عنوان برنده معرفی شود.)

پاسترناک به دلیل ترس از لغو تابعیت خود، جایزه نوبل را نپذیرفت و کمی بعد در سال ۱۹۶۰ درگذشت. در نهایت پسرش در سال ۱۹۸۹ به نمایندگی از وی جایزه نوبل پدر را دریافت کرد. کتاب بالاخره در سال ۱۹۸۸ و کمی پیش از فروپاشی در شوروی به چاپ رسید. در سال ۱۹۶۵ دیوید لین کارگردان مشهور، فیلمی اقتباسی از رمان پاسترناک ساخت که بیشتر بر جنبه‌های عاشقانه داستان تمرکز داشت و در مجموع اثر قابل قبولی بود و پنج جایزه اسکار را به خود اختصاص داد.

دکتر ژیواگو، این اثر حماسی و تامل برانگیز که بدون شک یکی از مهم‌ترین آثار قرن بیستم به شمار میرود، در سال‌های مختلف چند بار به فارسی ترجمه شده است. سالهاست که صحبت از ترجمه آن به دست «سروش حبیببی» می‌شود، اما این نسخه تاکنون منتشر نشده است. در میان نسخه‌های موجود، ترجمه «علی اصغر خبره زاده» نسبتا قابل قبول است. چاپ پانزدهم این کتاب با ترجمه «علی اصغر خبره زاده» (که از نسخه فرانسوی صورت گرفته است) در سال ۱۳۹۷ توسط نشر نگاه منتشر شده است. این نسخه در ۸۴۰ صفحه و با قیمت ۱۲۰.۰۰۰ تومان عرضه شده است.

-از متن کتاب: "رهگذران کنار می‌رفتند تا راه را بر مشایعت‌کنندگان باز کنند. تاج گل‌ها را می‌شمردند و بر خود صلیب می‌کشیدند. کنجکاوان به این گروه میپیوستند و میپرسیدند: چه کسی را به خاک می‌سپارند؟ جواب می‌شندیدند: «ژیواگو». درست، ثواب دارد برای این مرد دعایی بکنیم، مرد نیست زن است، چه فرقی می‌کند، خدا بیامرزدش، مراسم خوبی است! "

---

نمایش‌نامه «هِدا گابلر» اثر هنریک ایبسن

«هنریک یوهان ایبسِن» (۱۹۰۶-۱۸۲۸) نمایشنامه‌نویس مشهور نروژی، یکی از بزرگترین و مهم‌ترین چهره‌های ادبیات نمایشی و تئاتر مدرن در اروپا محسوب میشود. متن‌های وی تا به امروز در تمامی نقاط جهان به روی صحنه رفته و نویسندگان زیادی نیز آثاری خلق کرده‌اند که ارجاعات فراوانی به آثار ایبسن داشته یا از آن تاثیر پذیرفته است.

برای علاقمندان به هنر‌های نمایشی، "پس از غول‌های یونانی و قدمایی مانند یوروپید و سوفوکل، و شکسپیر و مولیر در دوران میانه"، خواندن متن‌های ایبسن در دوران جدید اهمیت فراوانی دارد. از مشهورترین آثار ایبسن میتوان به «امپراطور و جلیلی»، «کمدی عشق»، «خانه عروسک»، «اشباح» و «دشمن مردم» اشاره کرد.

ایبسن از جوانی تا میانسالی، حدود سه دهه از زندگی خود را در ایتالیا گذراند و به شدت از فرهنگ و هنر ایتالیا در دوران مختلف تاثیر گرفت. واقع گرایی خاص وی با نوعی استهزاء و بدبینی همراه بود که عموما به سنت‌ها و هنجار‌های عمومی حمله می‌کرد و موجب می‌شد بسیاری از مخاطبان و منتقدان، آثار وی را مورد مذمت قرار دهند. به عنوان نمونه «کمدی عشق» به طرز واضحی ازدواج و وفاداری به همسر را مورد تمسخر قرار می‌داد.

«هِدا گابلر»، اما اوج این مساله بود، هدا زنی است در آستانه ۳۰ سالگی و با مشکلات فراوان. او در عین زیبایی، جذابیت و اغواگری در دام یک ازدواج مصلحتی قرار می‌گیرد در حالی که از زندگی خود رضایتی ندارد. هدا متوجه میشود معشوق سابق وی با نام لووبِرگ که مردی بود هرزه، با چاپ یک کتاب تبدیل به مردی موفق شده است. هدا تصمیم می‌گیرد با اغواگری خود مجددا لووبرگ را تحت سلطه خود بگیرد، اما مسائل جور دیگری پیش می‌رود و فاجعه‌ای رخ میدهد.

نمایش‌نامه «هِدا گابلر» از جمله آثار متاخر ایبسن است که برخلاف آثار ابتداییش که شاعرانه و نمادین بود، به سمت "صراحت، واقع‌گرایی و جسارت در لحن" حرکت میکرد. این اثر در دوران خود به شدت مورد حمله واقع شد و بدنامی را برای نویسنده خود موجب شد، در حالی که امروزه به عنوان یکی از پایه‌های ادبیات مدرن شمرده میشود و شخصیت هدا گابلر را یکی از نمونه‌های اعلا و دقیق زن در ادبیات نمایشی میپندارند.

هدا گابلر زنی است مورد توجه دیگران که مردان را تحت سلطه خود در می‌آورد و تا جایی بر آن‌ها نفوذ دارد که شخصیت لووبرگ کتاب خود را با الهام از شخصیت وی نوشته است. گابلر در نمایشنامه ایبسن، زنی است که از دیگران اعتراف می‌گیرد و در جا‌هایی سرنوشت دیگران را هدایت کرده یا رقم میزند. شخصیت پردازی عمیق ایبسن از یک زن با ذکر جزئیات دقیق، از چهره تا تمایلات ظاهری و اجتماعی وی مانند «علاقه به دکوراسیون تیره»، تا خصوصیات اخلاقی و نیات درونی او یکی از درخشان‌ترین و دقیق‌ترین تصویر‌ها در تاریخ ادبیات است.

سایر شخصیت‌ها نیز مانند لووبرگ، قاضی و دکتر و ... به تناسب در خدمت متن قرار دارند و موجب بسط مضامین نویسنده شده اند. خود ایبسن درباره این نمایشنامه گفته است: " قصد من فقط این بوده است که انسان‌ها را به تصویر درآورم. حالات و سرنوشت انسانی و تقدیر را که در حصار تنگ محدودیت‌ها و شرایط و باور‌های اجتماعی محصور شده اند. "

درک عمیق نمایشنامه «هدا گابلر» نیازمند آشنایی نسبی با سبک زندگی اجتماعی و احوال فکری مردمان اروپایی در محافل شهرنشین قرن نوزدهم میباشد. همچنین بایستی آشنایی نسبی با ادبیات رمانتیک اروپایی در دوران گذشته داشت، زیرا ایبسن کاملا در برابر آن‌ها می‌ایستد و موضع می‌گیرد. از سویی نمیتوان تاثیرات ایبسن از «مکتب اصالت فردی» و فیلسوفی مانند «سورن کیرکگورد» را در نظر نگرفت و تمامی این‌ها موجب سختی در خوانش این نمایشنامه میگردند. اما خواندن این اثر برای افرادی که هیچ آشنایی با پس‌زمینه اجتماعی و ادبی نیز نداشته باشند، به دلیل جذابیت داستان یک تجربه خاص و لذت‌بخش خواهد بود. گفتنی است اجرای این نمایشنامه در ایران در سال‌های گذشته بر روی صحنه با مشکلات متعددی مواجه شده است از جمله توقیف.

نمایشنامه هدا گابلر در ایران ترجمه‌های متفاوتی را به خود دیده است. چاپ سوم از ترجمه درخشان «مینو مشیری» توسط انتشارات علمی فرهنگی در سال ۱۳۹۶ منتشر شد. این اثر در ۹۵ صفحه و با قیمت ۶.۰۰۰ تومان منتشر شد و یافتن آن کمی دشوار به نظر میرسد. انتشارات مهراندیش در سال ۱۳۹۷ ترجمه‌ای دیگر از زبان نروژی ارائه کرد که توسط «میرمجید عمرانی» صورت گرفته و نسخه بسیار باکیفیتی است.. این نسخه در ۱۳۶ صفحه و با قیمت ۲۳.۰۰۰ تومان به فروش میرسد. نشر بیدگل نیز به تازگی نسخه‌ای با ترجمه «بهزاد قادری» در ۲۹۵ صفحه و با قیمت ۳۸.۰۰۰ تومان عرضه نموده است.

-از مقدمه مترجم: " با ایبسن «زندگی» نمایش شد و «نمایش» زندگی. این کار یا کارستان او بود. ایبسن در میدان نمایش از چنان پایگاه و جایگاهی برخوردار است که نه زن نه مرد، نه جوان نه پیر، نه دارا نه ندار و ... از خواندن کارهایش بی‌نیاز نیست. آن کس که سر و کاری با زندگی دارد، سر و کاری هم با ایبسن خواهد داشت. "

---

«سرگشته راه حق» اثر نیکوس کازانتزاکیس

«نیکوس کازانتزاکیس» (۱۹۵۷-۱۸۸۳) نویسنده‌ی مشهور یونانی است که آثار بسیار مهمی از خود به جای گذاشته است. میراث ادبی کازانتزاکیس علاوه بر چند سفرنامه و نمایشنامه‌ی خواندنی، در حوزه‌ی داستانی بسیار غنی و پربار است. از مشهورترین آثار وی میتوان به «زوربای یونانی»، «آخرین وسوسه مسیح» و «مسیح بازمصلوب» اشاره کرد.

کازانتزاکیس علاوه بر آشنایی با مبانی فکر فلسفی و یونانی، به دلیل ترجمه آثار نویسندگان بزرگی مانند دانته، نیچه، شکسپیر و گوته به زبان یونانی، از دانش وسیع و عمیقی برخوردار بود که به بهترین وجهی در آثار داستانی و ادبی وی بازتاب یافت. از سوی دیگر کازانتزاکیس به عنوان خبرنگار و جهانگرد به کشور‌های مختلفی سفر کرد از جمله چین و ژاپن، بیت‌المقدس، شمال آفریقا و تمامی خاک اروپا. همه این تجربیات و دانش و بلوغ وی به خوبی در متن‌های او به چشم میخورند.

کازانتزاکیس نگاهی خاص به مقوله مسیحیت داشت و به دلیل آثارش توسط کلیسای کاتولیک و ارتودوکس تکفیر شد. تا جایی که به دلیل مرتد خوانده شدن، کلیسای ارتودوکس یونان اجازه خاک‌سپاری رسمیِ جنازه وی را نداد و جسدش در سردخانه افراد گمنام و آواره نگهداری میشد. در نهایت طرفداران فراوان کازانتزاکیس به صورت خودجوش، جنازه وی را در زادگاهش به خاک سپردند با سنگ قبری حاوی این جمله از او: " نه آرزویی دارم، نه می‌ترسم. من آزادم".

هرچقدر که زوربای یونانی و آخرین وسوسه مسیح به مثابه رمان، آثاری چندلایه و دشوار محسوب میشوند، «سرگشته راه حق» داستانی است ساده و در عین حال عمیق و جذاب. این اثر تاثیرگذار به دقت و در قالبی ادبی به شرح زندگی «فرانسیس آسیزی» قدیس و بنیانگذار فرقه مسیحی «فرانسیسکن‌ها» از لحظات عیاشی و ولگردی وی در جوانی تا دگرگونی و در نهایت هنگام مرگ می‌پردازد. عنوان اصلی کتاب «سنت فرانسیس» است و به دلیل اینکه عملا آخرین نوشته کازانتزاکیس پیش از مرگ و پس از یک زندگی ادبی و فکری پرفراز و نشیب می‌باشد، اهمیت دو چندانی می‌یابد.

فرانسیس آسیزی در قرن دوازده میلادی در ایتالیا و در خانواده‌ای ثروتمند میزیست. او تک‌فرزندی بود که مورد علاقه مادرش قرار داشت در حالی که رابطه خوبی با پدر تاجر و ثروتمندش نداشت. وی عاشق‌پیشه‌ای بود که در خیابان‌ها به ولگردی و خوشگذرانی روزگار میگذراند، اما ناگهان در اثر حادثه‌ای دگرگون شد، دست از مال ومنال خانوادگی خویش شست و شهر زادگاه خود را ترک نمود.

آسیزی تمام پیوند‌های اجتماعی خویش را قطع کرد و به زندگی فقیرانه و انزوای کامل در طبیعت روی آورد. با وجود سختگیرانه بودن کیشِ وی، به مرور پیروان و مریدان زیادی یافت، محبوب مردم شد و پاپ نیز او را به رسمیت شناخت. فرقه فرانسیسکن که به تبلیغ "فقر و نوع دوستی و عشق مسیحی" میپرداخت به زودی در کنار فرقه دومینیکن به بزرگترین فرقه‌های مسیحی تبدیل شد.

معجزات زیادی از فرانسیس آسیزی نقل شده است و خرقه فقیرانه وی که از دوختن تکه‌پارچه‌های مختلف و دور ریخته شده، بافته شده بود امروزه از او باقی مانده است. شهر سن فرانسیسکو در کالیفرنیای آمریکا نیز به احترام وی نامگذاری شده است. قدیس فرانسیس بر فلسفه مسیحی و الهیات تاثیر گسترده و طولانی مدتی گذاشت که تا به امروز ادامه داشته است. از سویی عشق وی به طبیعت و حیوانات و پرندگان نیز در دوران خود امری ویژه بود که بعضا به عنوان مبنایی برای شکل‌گیری «حقوق حیوانات در دوران مدرن» از آن یاد میشود.

«سرگشته راه حق» از منظر ادبی داستانی است جذاب و دراماتیک که شرح دگرگونی و تبدیل یک جوان لاابالی به بزرگترین قدیس در دنیای مسیحیت را به خوبی به تصویر میکشد، ما را با مبانی اندیشه و احوال قدیس فرانسیس آشنا میکند، وقایع و خرده داستان‌های بسیاری نیز حول شخصیت قدیس فرانسیس شکل میگیرد که در دوران خود اهمیت زیادی داشته و بسیاری از آن‌ها به دقت توسط کازانتزاکیس روایت شده است. شخصیت «برادر لئو» به عنوان مرید و همراه همیشگی فرانسیس و البته راوی داستان، یکی از بهترین نمونه‌های ادبی از مریدان و همراهان محسوب میشود که به "طنازیِ لحن، پیشبرد روایت و غنای فرمی داستان" کمک شایانی نموده است.

«سرگشته راه حق» اثر نیکوس کازانتزاکیس با ترجمه «منیر جزنی» در ایران بار‌ها به چاپ رسیده است. چاپ دهم این کتاب آخرین بار در سال ۱۳۹۴ و در ۳۵۱ صفحه توسط انتشارات امیرکبیر عرضه شد و متاسفانه یافتن آن در کتابفروشی‌ها مقداری دشوار و ناممکن است. اما به دلیل چاپ گسترده در سال‌های مختلف، میتوان آن را در بازار کتاب دست دوم پیدا نمود.

-از متن کتاب: "ما منکر دنیا هستیم، زیرا این دنیا رسوا و مفتضح، دروغگو و فاسد است. آیا میتوان این دنیا را کار خدا دانست؟ نه، دنیا آفریده‌ی شیطان است! خدا تنها جهان روحانی را آفریده است. دنیای مادی که روان ما در آن کدر و تاریک میشود کار شیطان است. از این دنیای شیطانی فرار کنیم و به یاری «فرشته نجات بخش» که همانا «مرگ» است خود را رها سازیم.

---

«جنبش‌های اجتماعی و دموکراتیزاسیون»، مجموعه مقالات به قلم نویسندگان مختلف

"چرا افراد جذب جنبش‌های اجتماعی می‌‎شوند؟ چرا عده‌ای از افراد پس از مدتی از جنبش‌ها خارج شده یا عده‌ای دیگر هستند که همواره بیطرف و ناظر باقی می‌مانند؟ چگونه جنبش‌ها اوج میگیرند و در چه شرایطی موجب تغییرات اساسی و بنیادین میشوند؟ " این‌ها پرسش‌هایی اساسی است که در نسبت با اعتراضات و جنبش‌های اجتماعی در جوامع مختلف در ذهن همگان شکل میگیرد.

در تاریخ اندیشه سیاسی، نخستین بار ارسطو در کتاب ارزشمند خود یعنی «سیاست» و در فصل پنجم به موضوع «انقلاب» پرداخت. اما بحث دقیقِ ارسطو مانند بررسی سایر پدیده‌های سیاسی در دستگاه فکری یونانیان، ناظر بر "علت‌ها، هدف‌ها، راه‌های انجام و راه‌های پیشگیری از انقلاب" بود و بیشتر معطوف به ساختار و حکومت و طبعا کمتر اثری از مردم در آن به چشم میخورد.

با فرآیند تحولات سیاسی و اجتماعی در غرب و شکل‌گیری مفاهیمی مانند «جامعه مدنی» در دوران جدید، حدود نیم قرن است که شناخت پدیده‌های اجتماعی و مطالعه و بررسی «جنبش‌های اجتماعی» در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی سیاسی وارد فاز جدیدی شده است. در ایران نیز در دو دهه گذشته فراتر و فارغ از نیاز‌های آکادمیک و پژوهشی در دانشگاه‌ها، تمایل برای شناخت و آشنایی با جنبش‌های اجتماعی و دلایل و اهداف و چگونگی بروز آن‌ها روز به روز گسترش یافته است.

کتاب «جنبش‌های اجتماعی و دموکراتیزاسیون»، که مجموعه مقالاتی است به قلم نویسندگان مختلف، سعی دارد به بررسی جنبه‌های مختلفی از جنبش‌های اجتماعی بپردازد، به سوالاتی مهم پاسخ دهد و پرسش‌هایی بنیادین نیز طرح کند تا مخاطبان را در نهایت به سمت نقادی هدایت نماید.

مقالات کتاب (در مجموع دوازده مقاله) به دو بخش اصلی تقسیم شده اند. بخش اول شامل ده مقاله است که هر یک ابعاد خاصی از جنبش‌های اجتماعی را بررسی میکنند و میکوشند با اشاره به تجارب عینی و عملی، تبیینی نظری و عملی از جنبش‌ها ارائه کنند.

در این مقالات «سازمان‌های جنبش‌های اجتماعی» و بخش‌های مختلف آن توضیح داده میشوند، چگونگی ایجاد تغییر در نهاد‌های سیاسی شرح داده میشود، تاکتیک‌های اعتراضی و قواعد انتخاب تاکتیک که باید توسط جنبش‌ها رعایت شوند مرور میگردد، تحلیلی روانشناختی از چگونگی جذب و پیوستن افراد به جنبش‌ها و خروج آن‌ها ارائه میگردد، نسبت موفقیت و شکست جنبش‌ها با سیاستِ دولت‌های مستقر بررسی میشود و درباره معیار موفقیت و شکستِ جنبش‌های اجتماعی بحث‌هایی مطرح میگردد.

بخش دوم شامل دو مقاله است که می‌کوشند ضمن توضیح و تبیین مفهوم «دموکراتیزاسیون» و نظریه‌های گذارِ دموکراتیک، تجارب مهمی در این زمینه را نیز انتقال دهند. همچنین مقالات این بخش، نیم نگاهی نیز به پیوند جنبش‌ها با مدرنیزاسیون و جامعه شناسی تاریخی دارند و در نهایت گزارشی تحلیلی از تجربه دموکراتیزاسیون در آمریکای لاتین را مشاهده میکنیم.

به گفته گردآورنده مجموعه، بیشتر مقالات از کتاب «گودوین و جیمز» با عنوان «جنبش‌های اجتماعی؛ نمونه‌ها و چارچوب‌ها» انتخاب شده اند که در سال ۲۰۰۸ منتشر شده است، معیار انتخاب در گزینش مقالات با توجه به سوالات و ابهامات پیرامون تحولات جاری و وضعیت ایران صورت گرفته است. مقالاتی که قرار است از گذشته به ما بیاموزند، امروز را تفسیر کرده و آینده را بسازند. در نهایت اینکه فارغ از علایق سیاسی، مطالعات نظری درباره جنبش‌های اجتماعی ضرورتی است برای گشودن پنجره‌ای که به درک واقعیاتی که در جامعه می‌گذرد، کمک بسیاری خواهد کرد.

مقالات کتاب خواندنی «جنبش‌های اجتماعی و دموکراتیزاسیون»، توسط مترجمان مختلفی ترجمه شده است و کوشش اصلی در گردآوری آن را «سعید مدنی» به سرانجام رسانده است. چاپ دوم ان کتاب در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات روزنه در ۲۸۴ صفحه و با قیمت ۴۰.۰۰۰ تومان عرضه شد.

-از مقدمه کتاب: " شما ممکن است به مطالعه جنبش‌های اجتماعی علاقمند شوید، زیرا علاقمند به مباحث سیاسی هستید چرا که جنبش‌ها، منبع اصلی کشمکش و تغییر سیاسی هستند. وقتی مردم با برخی مشکلات اجتماعی مواجه میشوند، خواستار حل آن‌ها شده و عموما از طریق جنبش‌های اجتماعی برای حل مشکلات فشار وارد می‌کنند. در حالی که احزاب سیاسی و رهبران به ندرت از این مسائل میپرسند یا موضوعات جدیدی را مطرح میکنند. سیاستماران و مجموعه‌های بوروکراتیک معمولا بیشتر، روزمرگی میکنند. "

---

«سراشیب شرق» و «شب آب»؛ مجموعه اشعاری از اوکتاویو پاز

شاید برای علاقمندان به شعر، به دلایل مختلف ترجمه اشعار بزرگان جهان، جذابیتِ شعر فارسی را نداشته باشد. اما در این میان، اشعار فرهنگ لاتین به دلیل مضامین و حال و هوای خود جایگاه ویژه‌ای دارد و در میان شاعران اسپانیایی‌زبان نیز، اوکتاویو پازِ مکزیکی یک نمونه منحصر به فرد و خاص است.

اوکتاویو پاز در مکزیکوسیتی به دنیا آمد، یکی از بزرگترین و خاص‌ترین شهر‌های جهان. وی به صورت ژنتیک ذوق ادبی داشت، زیرا پدربزرگش نویسنده‌ای مشهور بود. او با بزرگترین شاعران و نویسندگان اسپانیایی و لاتین ارتباط داشت، در آمریکا تحصیل کرد و با شعر نو انگلیسی آشنایی داشت. مطالعات عمیقی در حوزه اجتماعی و سیاسی داشت، کشور استعمارزده اش را به خوبی میشناخت و عاشق آن بود. از تمامی فرهنگ‌ها از چین تا هند تاثیر گرفته بود، فعالیت و مبارزه سیاسی کرد و از آن دست کشید، دیپلمات شد و استعفا کرد. حتی به عنون انسانی تحصیل کرده ابایی نداشت که در روستا‌ها به معلمی بپردازد. تمامی این تجربیات موجب شکل‌گیری شاعری شد که " زبانش در خدمت آزادی، و انسان بود".

در میان شعرایی که صرفا درگیر وهم، تخیل، رویا و لفاظی اند یا شاعرانی که در نقطه مقابل، اسیر ایدئولوژی‌های روشنفکرانه و ادا‌های هنری هستند، اوکتاویو پاز شاعری است در میانه که به گفته خودش "به «زمین فقیر» و خاک و آفتاب و خیابان می‌اندیشد". وی شاعر و نماینده انسانِ جهان سومی است که به دنبال لقمه نانی برای خانواده خویش است و توسط جامعه و سیستم سیاسی رها شده است. اوکتاویو پاز به خوبی واقعیت جوامع انسانی را با ایده آل و آمال انسانی مانند آزادی و عدالت پیوند میزند و در عین ایجاز کلام و عدم لفاظی، مضامین عمیقی را طرح میکند که کمتر کسی به پای وی میرسد.

اوکتاویو پاز در حوزه نظریه ادبی و شعر نیز تخصص داشت و آراء وی در این حوزه بسیار مهم و موثر تلقی میشوند و نقادی بسیاری بر آنان شده است. آکادمی نوبل در سال ۱۹۹۰ به پاس نیم قرن تلاش وی در حوزه شعر و ادبیات، جایزه نوبل ادبیات را به پاز هدا نمود. پاز که در سال‌های پایانی عمرش با سرطان می‌جنگید در سال ۱۹۹۸ درگذشت.

متاسفانه بسیاری از آثار اوکتاویو پاز که پیشتر به فارسی برگردانده شده اند در سال‌های گذشته بازنشر نشده و کتاب‌هایی نایاب محسوب میشوند، اما دو مجموعه‌ی «سراشیب شرق و شب آب» به تازگی به چاپ رسیده و موجودند. مجموعه شعر «سراشیب شرق» با عنوان فرعی «شعر‌هایی از هندوستان» اثر اوکتاویو پاز، توسط مهدی جواهریان و پیام یزدانجو به فارسی برگردانده شده است. این مجموعه توسط نشر چشمه در سال ۱۳۹۶ و در ۱۳۵ صفحه به چاپ رسید و با قیمت ۱۲.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان میباشد. مجموعه «شب آب» اثر اوکتاویو پاز توسط نشر ستاک و با ترجمه زهرا روزی طلب در سال ۱۳۹۷ منتشر شد و در ۴۰ صفحه و با قیمت ۴.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان به شعر میباشد.

-قطعه‌ای از اوکتاویو پاز:

" تنها اندیشیدن، آیا تنها گریستن نیست؟
برخی اشک میریزند
دیگران، می‌اندیشند
آیا اندیشه‌ی من
وقتی به خود می‌اندیشد
در خود نمی‌گرید؟ "