آشنایی با کهکشان آندرومدا

[کــــــــــⓐرمَن]

کهکشان آندرومدا در همسایگی کهکشان راه شیری قرار دارد.



می‌توانید در بین صورت فلکی ذات‌الکرسی و مربع اسب بالدار، صورت فلکی آندرومدا را ببینید و در آن، کهکشان آندرومدا را رصد کنید. کهکشان آندرومدا که با نام M 31 نیز شناخته می‌شود، در منطقه صورت فلکی آندرومدا واقع شده است.
کهکشان آندرومدا که با نام M 31 نیز شناخته می‌شود، در منطقه صورت فلکی آندرومدا واقع شده است. این کهکشان، همسایه کیهانی «راه‌ شیری» محسوب می‌شود، زیرا نزدیک‌ترین کهکشان به ماست و در فاصله دو و نیم میلیون سال نوری از ما قرار دارد. این دو کهکشان به همراه ابرهای ماژلانی کوچک و بزرگ، خوشه محلی کهکشان‌ها را به وجود می‌آورند.



آندرومدا که منطقه‌ای حدود 3 درجه از آسمان شب را پوشانده، با قدرت 3.4 قابل رؤیت است. در شرایط رصدی مناسب، با چشم غیرمسلح نیز می‌توان بخش‌های مرکزی آن را مشاهده کرد. برای یافتن این کهکشان در آسمان شب، باید سمت شمال آسمان را نگاه کنید و صورت فلکی ذات‌الکرسی (Cassiopeia) به شکل حرف W پیدا کنید. کمی آن‌طرف‌تر، در پهنه آسمان، یک منطقه خلوت از ستاره‌ها را می‌بینید که در وسط آن یک مربع بزرگ خودنمایی می‌کند. این مربع، بخشی از صورت فلکی اسب بالدار (Pegasus) است.



حال، می‌توانید در بین صورت فلکی ذات‌الکرسی و مربع اسب بالدار، صورت فلکی آندرومدا را ببینید و در آن، کهکشان آندرومدا را رصد کنید. نام این صورت فلکی مانند: بسیاری دیگر از صور فلکی از اسطوره‌های یونانی گرفته شده و یادآور آندرومدا، شاهزاده یونان، همسر پرسئوس (Perseus) است. این صورت فلکی توسط «بطلمیوس»، یکی از دانشمندان بزرگ یونانی، نام‌گذاری شده است.



کهکشان آندرومدا کشف شد



نخستین بار، یک ستاره شناس ایرانی به نام «عبدالرحمان صوفی»، این جرم کیهانی را رصد کرد. مدت کوتاهی پس از اختراع تلسکوپ، دانشمندی به نام «سیمون ماریوس» این کهکشان را مورد مطالعه و بررسی قرار داد. ابتدا تصور می‌شد که این جرم بخشی از کهکشان راه شیری است، اما رصدهای «ادوین هابل» نشان داد که فاصله ای بسیار دورتر از مرزهای کهکشان راه ‌شیری دارد.



قطر کهکشان آندرومدا حدود 220 هزار سال نوری است؛ یعنی بیش از 2 برابر کهکشان راه شیری! به همین دلیل آن را به عنوان بزرگ‌ترین کهکشان در خوشه محلی می‌شناسیم. اگر آندرومدا می‌توانست به اندازه کافی روشنایی داشته باشد، در آسمان بزرگ‌تر از ماه دیده می‌شد! آندرومدا یک کهکشان مارپیچی با 2 بازو است و حدود 500- 400 خوشه کروی را در خود جا داده است. هاله کهشکان که این خوشه‌های کروی در آن قرار دارند، حدود 3 برابر هاله کهکشان راه‌شیری است.



مورد جذاب دیگری که در این کهکشان به چشم آمد، چشمه‌های اشعه ایکس است. این چشمه‌ها از این رو جذاب به شمار می‌آیند که گزینه های احتمالی مناسبی برای یافتن سیاه چاله ها و ستاره های نوترونی هستند. این کهکشان جذاب، حدود 10 قمر نیز دارد؛ ده قمر کهکشانی! اگر چه این قمرها در حقیقت خودشان ساختاری کهکشانی دارند برای مثال: دو مورد از آن‌ها با نام‌های M 10 و M 32 شناخته می‌شوند، اما به دلیل فاصله زیادشان، از دید تلسکوپ‌های کوچک زمینی مانند ستاره دیده می‌شوند.



سطح کهکشان آندرومدا از چه موادی ساخته شده است؟



با توجه به اندازه‌گیری‌های انجام شده، دانشمندان حدس می زنند که کهکشان آندرومدا حدود یک تریلیون ستاره داشته باشد. این در حالی است که کهکشان راه شیری حدود 100 تا 400 میلیارد ستاره دارد. ستاره‌های آبی معمولاً ستاره‌های جوان‌تری هستند؛ یعنی مدت زمان کمتری از زمان تشکیل این ستاره‌ها گذشته است. اما مورد عجیب این است که ستاره‌های آبی واقع در کهکشان آندرومدا، پیر هستند. آن‌ها، ستاره‌هایی مانند خورشید ما هستند که لایه بیرونی مواد خود را از دست داده‌اند و ما فقط شاهد هسته‌های گرم آبی رنگ آن‌ها هستیم.



از موارد عجیب دیگر آندرومدا این است که این کهکشان 2 هسته دارد که هر دو درخشان‌اند و هر کدام، چندین میلیون ستاره با چگالی زیاد دارند. این دو هسته، پنج سال نوری از یکدیگر فاصله دارند. البته برخی از دانشمندان بر این باورند که واقعاً دو هسته وجود ندارد؛ بلکه این‌ها، گروه پراکنده‌ای از ستاره‌ها هستند که به طور مداوم و همیشگی در حال گردش به دور یک ابر سیاه چاله بسیار پر جرم و مرکزی هستند. ستاره‌هایی که به دور هسته P1 می گردند، یک مسیر بیضی شکل را در اطراف سیاه‌چاله طی کرده و در ناحیه بیرونی این کهکشان می‌درخشند. آن ها باعث درخشندگی و روشنایی این ناحیه می‌شوند. اما هسته دوم، گویا تنها به این دلیل وجود دارد که ستاره‌ها هنگام نزدیک شدن به سیاه‌چاله، به یکدیگر نزدیک ‌شوند.



کهشان‌های آندرومدا و راه‌ شیری که همسایگان کیهانی یکدیگر به شمار می‌روند، با سرعت 228000 کیلومتر در ساعت به یکدیگر نزدیک می‌شوند. در نهایت، این نزدیکی به یک برخورد عظیم می‌انجامد! کهکشان آندرومدا و راه ‌شیری حدود ۴٫۵ میلیارد سال دیگر به یکدیگر برخورد خواهند کرد.



کهکشان آندرومدا برای کدام سیارات خطرناک است؟



نکته عجیب و جالب توجه این است که پس از این برخورد غول‌آسا کیهانی، به احتمال زیاد، زمین زنده خواهد ماند؛ زیرا کهکشان ها بیشتر از فضا خالی تشکیل شده اند؛ بنابراین، ساکنان آینده زمین برای سالیان طولانی می توانند شاهد نمایش جذابی در پهنه آسمان باشند؛ زیرا این برخورد به صورت لحظه ای و آنی نیست، بلکه آن دو کهکشان در طول چند میلیارد سال با یکدیگر گره می‌خورند تا اینکه سیاه چاله مرکزی هر دو کهکشان به اندازه کافی به یکدیگر نزدیک شوند و در نهایت، با یکدیگر ادغام شوند.



پس از این برخورد و ادغام بزرگ، زمین و در واقع، کل منظومه شمسی در یک کهکشان جدید با شرایطی متفاوت قرار خواهد گرفت که یک کهکشان بیضوی خواهد بود. البته در این محاسبات باید عمر خورشید را نیز به حساب بیاوریم. اگر خورشید در مرحله غول سرخ در حدود 5 میلیارد سال آینده، سیاره زمین را نبلعد، آنگاه ساکنان احتمالی زمین می‌توانند شاهد آسمان بسیار روشن‌تری در شب نسبت به اکنون باشند.



کهکشان آندرومدا مکانی با سیاهچاله های فراوان است. پیشتر گمان می رفت که در کهکشان آندرومدا 9 سیاه‌چاله وجود دارد؛ اما پس از اکتشافات جدید و کشف 26 سیاه‌چاله جدید دیگر، اعلام شد که این کهکشان دارای 36 سیاه‌چاله است. این سیاه‌چاله‌های جدید جرمی حدود 5 تا 10 برابر خورشید ما دارند. 7 سیاه‌چاله از این موارد یافت شده، در فاصله 1000 سال نوری از مرکز کهکشان واقع شده‌اند؛ بنابراین، نباید انتظار داشته باشیم که همه سیاهچاله‌ها را در مرکز کهکشان ببینیم!



از آنجایی که به مرور زمان سیاهچاله‌های جدیدی کشف شده، انتظار می‌رود باز هم سیاهچاله‌های جدیدی در انتظار کشف باشند. در سال 2017، دانشمندان دو ابر سیاهچاله کلان جرم کشف کردند که نزدیک‌ترین زوج مداری کشف شده تاکنون هستند. این دو ابر سیاهچاله می‌توانند در فاصله زمانی کمتر از 350 سال دیگر به یکدیگر برخورد کنند و بسیار فاجعه‌بار باشند.



حاصل این برخورد هولناک، ادغام آن دو و تشکیل یک سیاهچاله بسیار بزرگ است. در حال حاضر، این دو ابر سیاه‌چاله فاصله‌ای چندصد برابر زمین تا خورشید دارند؛ به طور دقیق‌تر حدود ۰٫۰۱ سال نوری. ستاره‌شناس بزرگ، ادوین هابل، ستاره‌های متغیر قیفاوسی را در این کهکشان کشف کرد. این نوع ستاره‌ها از روشن تا کم ‌نور متغیرند و از این رو، برای مطالعات ستاره‌شناسی مورد توجه قرار گرفته اند. به عنوان مثال: می‌توان از آن‌ها برای اندازه‌گیری فاصله استفاده کرد.