کاشی کاری معقلی

[L²evi]

کاشی معقلی به چه کاشی گفته میشود :


نوعی کاشی کاری است که با ساخت و تهیه کاشی با ابعاد بسیار کوچک و پهلوی هم قرار گرفتن این کاشیهای کوچک کار معقلی صورت می گیرد.

 

تلفیق کاشی با آجر در نماسازی از انبساط و انقباض کاشیها جلو گیری می کند.با این عمل پریدن و خرد شدن لعاب کاشی به حداقل می رسد.انواع خطوط مستقیم در محورهای عمودی و افقی و گاه خطوط مورب با زاویه ۴۵ درجه و شطرنجی از نقوشی هستند که در کاشی کاری معقلی مورد استفاده دارند.

 

 

ریشه واژه معقلی :

کاشي معقلي به نوعي کاشي مزين به خطوط کوفي بنايي گفته مي شود که براي تزئين سطوح مختلف در معماري سنتي استفاده مي شود. کوفي بنايي (معقلي) نوعي کاربردي از خط کوفي است که در بناها و معماري ها جلوه گر شده است و به دليل استفاده آن در روي بناها، خط بنايي لقب گرفت و به صورت هاي مختلف پديدار گشته که به شکل آسان و متوسط و مشکل، دسته بندي مي شود، ولي مي توان نام هاي منحصر، مربعي يا مستطيلي و متداخل تطبيق نمود.

 

خط معقلي در کتابت رايج نبود، اگر چه مولانا سلطانعلي مشهدي، معتقد است که به اين خط کتابت نيز مي شد و آن را جزو خطوط مي آورد. چون اساس اين خط روي خانه بندي خط کشي مي شود، به اين ترتيب که اول کاغذ مانند صفحه شطرنجي خط کشي و خانه بندي مي شود، و بعد از تقسيم خانه ها، حروف آن مرتب مي شود و چون اين خط به ترتيب فوق نوشته مي شده، آن را با آجر روي عمارات به آساني مي چيدند تا هم عباراتي از آن خوانده شود و هم ديوار عمارت را تزئيني باشد. به اين نسبت آن را خط معماري يا خط بنايي ناميده اند.

 

خط بنایی:
خط بنّایی یا مَعْقِلی یکی از انواع خوشنویسی اسلامی است که نوعی خط کوفی زاویه‌دار به‌شمار می‌رود و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می‌شود. خط بنایی نوع تزیین نشده و هندسی خط کوفی است که براساس خانه‌های شطرنجی طراحی می‌شود.

 

اساس کوفی بنایی امتدادهای افقی و عمودی و گردش خط با ضخامتی یکنواخت در راستای افقی یا عمودی است به گونه‌ای که تمام سطوح هندسی شکل با این نوشته‌های افقی و عمودی پر می‌شود. در بعضی انواع کوفی بنایی به نمونه هایی برخورد می‌کنیم که هم سیاهی و هم سفیدی بین آنها از کلماتی تشکیل شده‌اند که هر دو دارای معناست که به آن کوفی مشکل یا متداخل گفته می‌شود.

 

 

خط بنایی از خط کوفی مشتق شد. خط کوفی خطی قدیمی بود که همراه با ظهور اسلام شکل گرفت و پس از سده پنجم هجری کاربرد اولیه خود را در نوشتن قرآن از دست داد و بیشتر برای نوشتن کتیبه‌های مختلف بناها یا سرلوحه‌های کتاب‌های مذهبی به‌کار می‌رفت.

 

نقوش معقلی هرچند که مربوط به دوران پیش از اسلام است اما به دست ایرانیان ابداع شده و برای تزیین بناها بکار رفته است. اما خط معقلی یا بنایی بعد از دوره سلجوقی در تزئینات بناها و به‌ویژه در مساجد دیده می‌شود و سپس در دوره‌های ایلخانی و تیموری که دوره شکوفایی خوشنویسی ایرانی به شمار می رود رفته‌رفته مراحل رشد خود را طی کرد و سپس در تزیینات سطوح داخلی و خارجی بناهای مذهبی و تزئینات ایوان‌ها در پشت و پهلوی قوس‌ها و بدنه مدور مناره‌ها به کار گرفته شد.

 

 آرامگاه محمد محروق در نیشابور

معقل در لغت به معني حصين (پناهگاه و کوه بلند آمده است) اين معني با اين نوع خط بنايي مطابقت دارد و اين نظريه منطقي است که خط بنايي پس از اين که به کمال مطلوب رسيد، معقلي ناميده شده باشد. به نظر مي رسد خط معقلي بعد از خط کوفي و از روي آن استخراج شده باشد و در زمان تيموريان يعني در قرن نهم هجري که از لحاظ خط و خوشنويسي يک دوره طلايي به شمار مي رود اين خط براي تزئين بناها از روي خط کوفي استخراج شده که در کوفي يک دانگ دور است و پنج دانگ سطح و در خط معقلي دور نيست و همه سطح است.

 

در معماري کاربرد نقوش معقلي با استفاده از مصالحي مانند: کاشي و آجر (جداگانه و درهم) ساخته مي شود و در تزئينات سطوح داخلي و خارجي اماکن مقدسه و ايوان ها و پيکر مناره ها به کار گرفته مي شود. در حرم مطهر رضوي نمونه هاي زيبايي از اين کاشي کاري وجود دارد.

 

به سبب آنکه برش خط بنایی آسانتر از خطوط دیگری است که مملو از انحناها و پیچ و خم هاست و با عنصر اصلی سازنده بنا یعنی آجر یا عامل اصلی پوشش عمارت‌ها در ایران یعنی کاشی هماهنگی کامل دارد به وفور در آجرکاری‌ها و کاشی‌کاری‌ها در ساختمان‌ها به‌کار می‌رود. هرچند در موارد نادری آثاری بر روی کاغذ با این خط نیز ایجاد شده است.

 

امروزه به سبب اینکه جنبه‌های تزئینی در انواع کوفی بسیار فراوان است می توان به عنوان پایه ای برای طراحی جدید حروف الفبا در رشته گرافیک مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از هنرمندان در سالهای اخیر با استفاده از خط کوفی و تغییر و تلفیق آن با دیگر انواع خوشنویسی، برای طراحی پوستر، نشانه، سربرگ کاغذ و دیگر کارهای مربوط به این رشته استفاده کرده‌اند.

 

کاربردهای خط بنایی در معماری، صنایع دستی، طراحی گرافیک، تزئینات داخلی و طراحی الگو و بومی‌سازی طراحی‌های وب نیز کاربرد دارد که آشناترین نمونه آن، عبارت "الله اکبر" است که در حاشیه پرچم ایران نقش بسته است.

 

نمونه‌های گوناگون خط معقلی در بناهای قدیمی از جمله صحن مسجد گوهرشاد در مشهد، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل، امامزاده محروق در نیشابور و سایر بناهای تاریخی و مذهبی ایران و کشورهای همسایه به وفور دیده می‌شود که در کاشی‌کاری‌های معاصر همچون طرح توسعهٔ حرم امام رضا و امامزاده صالح در تجریشتهران نیز قابل مشاهده است.

 

استاد مهدی پنجه پور یکی از معدود اساتیدی است که علاوه بر مهارت کامل در تمامی زمینه های معماری و کاشی کاری سنتی ایرانی، قادر به خوانش، نگارش و اجرای خطوط بنایی می باشد. وی فرزند استاد علی پنجه پور است.

 

آثار بنایی - مسجد جامع اصفهان
 

    نام علی به خط بنایی در آرامگاه و عمارت مشهد میر بزرگ در آمل
 

    خط بنایی بر سر در مسجد ماردین در ترکیه

[raha71]

من خیلی شهر دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
ماردین رو دوست دارم