در موزه های تهران چه خبراستت؟

[Dead Silence]

در موزه های تهران چه خبراست؟ 

از دوره پادشاهان صفوی، خاندان زند، سلطان‌های قجر و باقی گذشتگان که امروز ابروهای پت و پهن و سبیل‌های بناگوش دررفته شان از توی عکس، اصل و نسب آنها را عیان می‌کند، چه یادگارهایی برای ما باقی مانده؟ چه چیز نزدیک تر از آنکه در همان زمین‌هایی قدم بزنیم که آنها قدم می‌زدند. تا سینه دیوارهایی پیش برویم که گماشته‌ها دست به کمر، پای ساختن آنها می‌ایستادند مبادا عمله‌ها خبطی کنند؛ مو لای درز دستور سلطان و نقشه معمارباشی برود. حتی برای ملات سنگ‌ها برنامه می‌ریختند که سرما و گرمای هوا ترَک به دل بنا ننشاند. 

شاید این ماجرا به سال‌هایی برگردد که ما نبودیم. پدرهایمان، پدربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های آنها هم. شاید نسل ما تا هفت پشت هم عقب برود و شاید آنچه باقیمانده متعلق به دوره‌ای نزدیک‌تر باشد. اما آنچه واضح است این است که گذشتگان ما و همینطور تاریخ و هنردوستان معاصر، با دست‌های خودشان زندگی را آورده‌اند و گذاشته‌اند وسط این بناها و موزه‌هایی که داستان‌ها برای گفتن دارند. اگر ریز و درشت اشیا، خشت‌ها و مصالح موزه‌ها به حرف می‌آمدند داستان هر کدام، مثنوی هفتاد مَن کاغذ می‌شد بی تردید.





 درست عین بابابزرگی دوست داشتنی که کُهه می‌زند و با این حال از قطار کردن خاطره‌ها میان نفس تنگی‌اش دست بر نمی‌دارد.  در این روزهای بهاری، پیشنهادهایی داریم برای انتخاب چند موزه دیدنی تهران. برای آنکه این بار زیر و بم گنجینه‌های پایتخت را با حضور متفاوت تان در این فضاها درآورید. با یادآوری این نکته؛ هرچند سفر به آینده، ممکن نیست اما جاده سفر به گذشته را هیچ بنی بشری روی آدمیزاد نمی‌بندد. سفر به گذشته مان در همین بهار، خوش!


سفر به عمق تاریخ با موزه‌های کاخ نیاوران

 از 30 سال پیش که نام و کاربری کاخ نیاوران به موزه تغییر پیدا کرد، هر کدام از بخش‌های این کاخ، عهده دار نمایش گوشه‌ای از تاریخ و هنر ایران در دوره‌های مختلف شدند. موزه حوضخانه با حوضی که میان ارسی‌های قدیمی‌رنگ به رنگ می‌شود، باگچ‌بری‌ها و سقف چوبی که پیشینه‌اش تا 200 سال به عقب برمی‌گردد، به محلی برای نمایش ظروف بلورین ایرانی و خارجی تبدیل شد.

از طرفی، فضای محوطه‌ای به هنر جهان اختصاص یافت که هنر را از اعماق تاریخ تا دست ساخته‌های معاصر، دوره می‌کند و نامش همخوانی بی مثالی با اشیای موجود در آن پیدا کرده است. عجیب نیست که در تالار موزه «جهان نما» بتوان موج عظیمی‌از هنرنمایی‌های هنرمندان جهان را در پیکره‌های مفرغی لرستان، آثار به جامانده از مصر باستان، سفالینه‌هایی که از قعر تاریخ آمده‌اند تا دست ساخته‌های سرخپوستی و آثار هنرمندان معاصر ایران از نزدیک مشاهده کرد.

 باغ کتیبه ها، موزه خودروهای کاخ، کوشک احمدشاهی و کاخ صاحبقرانیه هم که در میان فضاهای این مجموعه، ماجراهای دیدنی و شنیدنی خودشان را دارند.






دِهی که باغ و باغی که کاخ شد

160 سال از تولد باغ نیاوران در دامنه‌های شمالی پایتخت قجرها می‌گذرد. باغ اشرافی فتحعلی شاه در آن سال از دِه نیاوران سر در آورد و کم کم به ساختمان مجللی آراسته شد. قصر ییلاقی شاه قاجار را روی تپه‌ای ساختند تا پادشاه بر بلندای آن، به فضای پیرامون خود اِحاطه داشته باشد. درخت‌ها در محوطه باغ، روی شکل‌های هندسی و منظم، دنبال هم ردیف شدند و درخت‌های چنار بر سر باغ نیاوران سایه انداختند. بعد از فتحعلی شاه، محمدشاه قاجار، ناصرالدین شاه و احمدشاه هم در محدوده باغ نیاوران، بناهای کوچک و بزرگی ساختند. 

آبنما و آب‌های روان کاخ، از روش باغ‌های ایرانی پیروی کردند ودر خنکای زمین‌های شمال تهران، میان حصار درخت‌ها جریان یافتند. تا زمانی که پای خاندان پهلوی به باغ نیاوران باز شد تا پایه‌های کاخ جدیدی را در این باغ بنا کنند. به این ترتیب، طراحان و معماران ایرانی، اوج هنر کاشی کاری، آینه کاری، گچ بری و معماری ایرانی و اسلامی‌را در این کاخ دو و نیم طبقه‌ای به نمایش گذاشتند. تقویم سال 1346 روزهایی را ثبت کرده که خانواده محمدرضا پهلوی برای نخستین بار پا به کاخ نیاوران گذاشتند.

 اما این کاخ آرام آرام به محل سکونت آنها تبدیل شد و این سکونت تا سال 1357 هم ادامه یافت. امروز از موزه نامیدن کاخ نیاوران، حدود 30 سال می‌گذرد. حالا سرسرای کاخ، اتاق‌های غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق‌های خواب و استراحتگاه اعضای خاندان پهلوی در کنار اشیای مورد استفاده در آن سال‌ها در فضای این موزه در معرض نمایش گذاشته شده است.

یک مجموعه سرسبز و سراسر کاخ

برای پادشاهانی که در زمین‌های پایتخت دوره قاجار، وجب به وجب دنبال سکونت‌گاه ییلاقی می‌گشتند چه محلی بهتر از خاک شمالی ترین بخش تهران پیدا می‌شد؟

تا چشم کار می‌کرد، روی زمین خدا درخت روییده بود. باغ و باغچه‌های گل، دامن گسترانده بود. چشمه‌ها و قنات‌ها هم جوشش‌شان را از هکتارها زمین سرسبز «دربند» دریغ نمی‌کردند. با این وصف، ساختن عمارتی با شکوه در گستره کوه‌های البرز، تجریش، گلابدره و ولنجک اتفاق غریبی نبود. به خصوص که پادشاهان قجر برای تابستان خود و خاندان‌شان خواب یک قصر تابستانی را در این زمین‌ها دیده بودند. ماجرای سرپا شدن کاخ سعدآباد به این ترتیب، کلید خورد.

 بعد از آنکه کاخ به دست خاندان پهلوی افتاد، تعداد کاخ‌ها در محوطه سرسبز سعدآباد رو به فزونی گذاشت. هر کدام از ساختمان‌ها را هم به یکی از اعضای خانواده اختصاص دادند. پیروزی انقلاب، کاخ سعدآباد را در زمره موزه‌های تهران قرار داد و بعضی از بخش‌های مجموعه هم برای پذیرایی از مهمانان خارجی دولت‌ها تدارک دیده شد. با این حال، امروز بیشترین تعداد موزه‌ها را در پهنه مجموعه سعدآباد می‌توان یافت.

---

قدیمی‌ترین و زیباترین در سعدآباد

خشت‌های کاخ «احمدشاهی» در محوطه سعدآباد قدیمی‌ترین مصالح به جا مانده از دوره قاجار در این مجموعه هستند. تقریبا 100 سال پیش بود که احمدشاه قاجار، دستور ساخت این کاخ را در سعدآباد صادر کرد و بناهای آن زمان را واداشت قدیمی‌ترین کاخ سعدآباد را آجر به آجر بالا ببرند.

 اما زیباترین کاخ در میان کاخ‌های مجموعه سعدآباد در محدوده شمال غربی این مجموعه واقع شده و نامش به خاطر سنگ‌های تزئینی سبزش، کاخ سبز مانده است. پشت ساخت این کاخ، نام رضاخان به چشم می‌خورَد. تا کاخ سبز، کاخ شود، شش، هفت سال زمان گذشت. فضای بیرونی‌اش را با مرمر نما گرفتند و به همین خاطر گاهی به آن کاخ مرمر هم می‌گفته‌اند.

تالار آینه، مبلمانی که قدمت آن به دوره قجرها برمی‌گردد، چوب پرده‌هایی که از زیر دست منبت‌کاران ایرانی درآمده‌اند و همینطور همخوانی طرح فرش و سقف کاخ از دیدنی‌های این بخش از مجموعه سعدآباد است.






نشانی موزه سعدآباد

برای بازدید از موزه‌های پر تعداد مجموعه سعدآباد باید خودتان را به میدان تجریش و سپس خیابان سعدآباد برسانید. موزه‌های این مجموعه از ساعت 9صبح تا 16:30 برای بازدید عموم بازدیدکنندگان مهیا هستند.

کاخ سفید در میان دیدنی‌های سعدآباد

پایه ساخت بزرگ‌ترین کاخ در مجموعه سعدآباد را 85سال پیش گذاشتند. رضاخان دستور ساخت این بنا را صادر کرد و پا گرفتن کاخی با 10 تالار تشریفاتی و باقی ملحقات، پنج سال طول کشید. نقشه کاخ، تلفیقی از هنر معمار ایرانی با هنر یک معمار روس بود.

 نمای بیرونی کاخ اما با آن ستون‌های بزرگ سرسرا و نورگیرهایش بیشتر به معماری رومی‌شباهت داشت هرچند که در ساخت بنا، از اجرای هنرهای نهفته در معماری ایرانی هم غافل نماندند. اسم کاخ سفید بر این عمارت عظیم ماند چرا که نمای سفید آن باعث این نامگذاری شده بود. 

امروز در سرسرای کاخ و سفره خانه آن، فرش‌های نفیس، سفالینه‌های ایرانی با عمری که به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد و کریستال‌هایی که متعلق به دوره قاجار هستند نگهداری می‌شود. تالارهای کاخ سفید را چلچراغ و لوسترهایی روشن می‌کرده‌اند که بیش از صد شاخه روشنایی در ساخت آنها به کار رفته است. دست‌ها و تیر و کمان آرش کمانگیر هر روز در مقابل ساختمان همین کاخ، مرز ایران و توران را نشانه می‌رود.

---

نشانی کاخ موزه نیاوران

برای سر زدن به مجموعه فرهنگی- تاریخی نیاوران، باید راهی نیاوران و میدان شهید باهنر شوید. این مجموعه، در شمال شرقی باغ نیاوران واقع شده و از ساعت 9صبح تا 17 پذیرای بازدیدکنندگان است.

یادگار بزرگان ایران در کاخ نام‌ها و چهره‌های ماندگار

بخش مرکزی مجموعه سعدآباد را موزه مینیاتور استاد بهزاد احاطه کرده است. ساختمانی که شناسنامه‌اش به اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی برمی‌گردد، نام کاخ کرباس را در زمان پهلوی‌ها یدک می‌کشید. این کاخ را در دوران کودکی و نوجوانی به محمدرضا پهلوی اختصاص داده بودند. از 22 سال پیش تا کنون کاخ کرباس به موزه‌ای برای نمایش آثار استاد حسین بهزاد اختصاص پیدا کرد. 

به این ترتیب، در پنج تالار این موزه آثار الهام گرفته از شعرهای شاعران ایرانی، نگارگری‌های رنگی، آثار ملهم از فرهنگ عامه مردم، نگارگری چهره فرهیختگان ایران و طراحی چهره‌ها و جانداران مختلف به نمایش درآمد. مجموعه سعدآباد، اما موزه‌ای هم برای زنده نگهداشتن چهره‌های ماندگار ایران تدارک دیده که در بنایی متعلق به دوره قاجار در معرض بازدید است. نام استاد فرشچیان بر این موزه در مجموعه سعدآباد می‌درخشد. موزه ظروف سلطنتی، شرق مجموعه سعدآباد را از آن خود کرده.

 بنایی که طراحی‌اش با نام و هنر عبدالعزیز فرمانفرماییان؛ معمار ایرانی گره خورد و  با کنار هم چیدن سنگ‌های تیشه‌ای برایش پوششی دیدنی ساختند. این نما را 45 سال پیش با سنگ‌های سفید مرمر جایگزین کردند. حالا حداقل 500 قطعه از ظروف سلطنتی دوره قاجار و پهلوی را در فضای این موزه برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته است.






آلبومی‌از فرهنگ ایران زمین در موزه مردم شناسی

عمارتی که امروز نام موزه مردم شناسی در مجموعه سعدآباد بر آن نهاده شده، لااقل 80 سال عمر دارد. زمانی که کلنگ ساخت این کاخ را در زمین‌های سعدآباد زمین زدند، نقشه یک کاخ دو طبقه را برای این ساختمان ریخته بودند. برای ساخت همین دو طبقه در بیش از دوهزار متر زمین، چهار سال وقت صرف شد. معماری بنا بیش از آنکه الهام گرفته از هنر ایرانی باشد، به سمت معماری اروپایی متمایل شد. 

پنجره‌ها با قد و قامت کشیده، بالا رفتند و بر قاب بالایی آنها نیم‌دایره‌ای قوس خورد تا دریچه‌های ساختمان مثل پنجره‌های پالادین به بیرون دهان باز کنند. تزئینات ساختمان، اما به دوران فرمانروایی ساسانیان بیشتر شباهت پیدا کرد و بعد از پایان کار ساخت، این بنا را به خواهر محمدرضا پهلوی اختصاص دادند. 

بعدها وقتی این کاخ تبدیل به موزه مردم شناسی شد، بخشی از آن به نمایش انواع لباس‌های به جا مانده از فرح دیبا؛ همسر محمدرضا پهلوی پرداخت و در کنار نمایش این بخش از زندگی سلطنتی پهلوی دوم، مجموعه‌ای از لباس ها، وسایل کشاورزی و دامداری ایرانیان در دوره‌های مختلف نیز در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.

---