داستانِ شعر انقلاب

[sober]

محمدرضا عبدالملکیان: همه‌ی جریان‌های شعری از انقلاب تأثیر گرفتند

این شاعر عنوان کرد: در شعر انقلاب اسلامی، چهره‌های شاخص و اثرگذار مهمی وجود دارند؛ از جمله زنده‌یاد قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی و سلمان هراتی که در آن سال‌های حوزه‌ی هنری کنار هم قرار ‌گرفتند و به نوعی سرآغاز حرکتی جریان‌ساز در شعر انقلاب اسلامی ‌شدند و آثار درخشانی را در این حوزه خلق کردند. در شرایطی که در سال‌های اول انقلاب، نگاه مثبتی در بین ادیبان به شعر نو وجود نداشت و بخش عمده‌ای از پیشکسوتان شعر و ادبیات انقلاب در آن سال‌ها نسبت به شعر نو نگاه منفی داشتند، حرکت‌های زنده‌یاد قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی و همچنین سلمان هراتی سبب این شد که شاعران انقلاب اسلامی بیش‌تر از گذشته به شعر نو و جریان‌های ادبی معاصر توجه کنند و در همان سال‌های 63 و64 در حوزه‌ی هنری آثاری منتشر شد که به نوعی نگاه منفی نسبت به شعر نو را تعدیل کرد و بر اقبال شاعران جوان‌تر به شعر نو اثر گذاشت.

عبدالملکیان در پاسخ به این سؤال که وجه ممیزه‌ی شعر انقلاب اسلامی با دیگر جریان‌های شعر معاصر در چه چیزی است، گفت: من نمی‌توانم به مرزبندی خاصی با دیگر جریان‌های شعری قائل باشم و معتقدم اتفاق‌ها و رویدادهای بزرگ اجتماعی مانند انقلاب اسلامی و جنگ بر روی بخش مهمی از شعر و ادبیات ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی تأثیر گذاشتند و از این جهت نمی‌توان یک مرزبندی مشخص و شفاف را ارائه کرد. از طرفی با وقوع انقلاب اسلامی، می‌بینیم آن پیچیدگی‌های زبانی و سمبولیکی که در شعر شاعران پیش از انقلاب، ناشی از فضای خفقان شکل گرفته بود، با وقوع انقلاب اسلامی از بین می‌رود و شاعران با بیانی صریح‌تر و زبانی ساده و روان‌تر، سروده‌های‌شان را تألیف می‌کنند؛ بنابراین تأثیر‌پذیری از انقلاب اسلامی درباره‌ی جریان‌های شعری انقلاب اسلامی و دیگر جریان‌های شعری صادق است.

این شاعر در پایان در پاسخ به این سؤال که با این توضیح‌ها معتقدید جریانی به نام شعر انقلاب اسلامی وجود ندارد، گفت: البته خب بی‌شک جریان انقلاب اسلامی وجود دارد و شاعرانی هستند که متأثر از آموزه‌های معنوی و پیام دینی انقلاب اسلامی، رویکردی معنوی و دینی در شعرهای‌شان دارند و آرمان‌های انقلاب اسلامی را در آثارشان بازتاب می‌دهند و منعکس می‌کنند. از این منظر می‌توان به جریان شعر انقلاب اسلامی قائل بود.
اسماعیل امینی و بررسی شعر انقلاب: دخالت کسانی که اهل ادبیات نیستند، منجر به آسیب شده است

این شاعر درباره شعر انقلاب و تفاوت‌هایی که به لحاظ زیبایی‌شناسی و بلاغی نسبت به سه دهه پیش دارد، گفت:‌ ما در سال‌های اخیر، شاهد تغییرات بسیاری در حوزه شعر انقلاب اسلامی بوده‌ایم. هم به لحاظ معیارهای ادبی و زیبایی‌شناسی شاهد بدعت‌گذاری‌های شاعران انقلاب بوده‌ایم و هم شاهد گستردگی حوزه‌های مختلف شعر و ادبیات انقلاب اسلامی هستیم. همچنین به لحاظ کمی، شاهدیم که بر تعداد شاعران انقلاب اسلامی افزوده شده است و همه این‌ها نشان‌دهنده‌ی رشد و گسترش شعر انقلاب اسلامی است.

بیش‌تر از حمایت‌ها و سیاست‌گذاری‌های متولیان فرهنگی در زمینه‌ی رشد و گسترش شعر انقلاب اسلامی، این شاعران متعهد انقلاب بودند که با تلاش‌های فردی به گسترش ادبیات انقلاب کمک کردند. البته حمایت‌هایی هم که از طرف دستگاه‌های فرهنگی صورت می‌گرفته، بیش‌تر حالت انگیزشی و ایجاد انگیزه بوده است. اما آن‌چه که امروز در حوزه‌ی شعر انقلاب اسلامی شاهدیم، فراتر از دامنه فعالیت جشنواره‌هایی است که نهادهای دولتی برگزار می‌کنند. ما بسیار شاهد بوده‌ایم که در سال‌های اخیر شاعران انقلاب اسلامی با هزینه‌های شخصی‌شان کتاب‌های‌شان را چاپ کردند که این نشان از انگیزه بالای شاعر متعهد انقلاب اسلامی دارد.

در 30 سال گذشته، در شعر انقلاب اسلامی، بدعت‌گذاری‌های تازه‌ای در حوزه‌ی شعر انقلاب اسلامی شکل گرفته که این مسأله برآمده از جهان‌بینی مذهبی شاعران بوده است. بی‌شک، شعر انقلاب اسلامی می‌تواند با فعالیت و استمرار خلاقانه‌اش در فضای فرهنگی به جایگاه درخشانی در شعر معاصر ایران برسد.

امینی از قیصر امین‌پور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شاعران انقلاب اسلامی یاد کرد و گفت: دامنه تأثیر شعر و منش شاعرانه‌ی قیصر امین‌پور مختص شاعران انقلاب اسلامی نبود؛ بلکه بر دیگر شاعران جوان پس از خودش تأثیرهای شگرف گذاشته است. ضمن این‌که از یاد نبریم قیصر امین‌پور، یکی از شاعران انقلاب اسلامی، در کسوت معلمی در دانشگاه و محافل شعری و همچنین مجله «سروش نوجوان» تأثیر خوبی را بر ذهنیت شاعران جوان گذاشت و این دامنه اثرگذاری یکی از شاعران انقلاب اسلامی بر جریان‌های معاصر شعر فارسی است.

این شاعر در پاسخ به سؤالی درباره آسیب‌های‌های موجود در عرصه شعر انقلاب اسلامی نیز تصریح کرد: به نظرم، کسانی که شاعر و اهل ادبیات نیستند، دخالت‌شان سبب آسیب وارد کردن به شعر و ادبیات شده است. می‌دانیم که برخی مسؤولین دستگاه‌های فرهنگی تلقی صحیحی از شعر و ادبیات ندارند و نمی‌توانند شعر خوب را از شعر بد تشخیص دهند؛ بنابراین در رویکردها و سیاست‌گذاری‌هایی که دارند، به دلیل نبود شناخت نمی‌توانند کاری کنند که به نفع و برای کمک به ادبیات انقلاب اسلامی باشد.

او در پایان عنوان کرد:‌ پیوستگی و تبار جریان شعر انقلاب اسلامی به پیشینه هزار سال شعر فارسی برمی‌گردد و از این حیث سرآمد است و متأثر از پیشینه هزار سال شعر فارسی. می‌بینیم شعر انقلاب اسلامی شاهد تنوع موضوعی و گستردگی مضامین است؛ در حالی‌که جریان‌های دیگر شعری از پنجره‌ای محدود نگاه می‌کنند. در هیچ دوره‌ای از تاریخ ادبیات ایران، این همه تنوع موضوعی و مضمونی و همچنین گستردگی دامنه واژگان شاعران را سراغ ندارم.
صابر امامی

صابر امامی: رویکرد معنوی و مذهبی وجه ممیزه‌ی شعر انقلاب است

این شاعر انقلاب و پژوهشگر در پاسخ به این سؤال که وجه ممیزه‌ی شعر انقلاب اسلامی با دیگر جریان‌های شعری در چیست، گفت: رویکرد دینی و معنوی در نگاه شاعران انقلاب اسلامی و شعرهای‌شان وجه ممیزه‌ی مهم شعر انقلاب اسلامی است. هستند در جریان‌های مختلف شعری معاصر در ایران و همچنین در جهان که بر مسأله‌ی عدالت‌خواهی، کرامت انسانی و ارزش‌های انسانی تأکید دارند و یا در سروده‌های شاعران مشروطه نیز شاهد این دسته مضامین و آموزه‌ها هستیم. اما برخلاف جریان‌های شعری معاصر در ایران و جهان، شعر انقلاب اسلامی رویکردی دینی دارد و با تکیه بر تعالیم دین مبین اسلام است؛ بنابراین جوهره‌ی شعر انقلاب اسلامی را می‌توان تعالیم مذهبی دانست.

او در ادامه متذکر شد: شعر انقلاب اسلامی نوعی شعر مذهبی است. شاعر انقلاب اگر غزل می‌گوید یا مداحی می‌کند و یا اگر حماسه می‌سراید و مرثیه می‌نویسد، به این تعالیم و نمادهای دینی توجه دارد.

امامی همچنین تأکید کرد:‌ اگر شعر انقلاب اسلامی ویژگی‌ مذهبی بودنش را به استقلال برساند و فارغ از سرسپردگی به قدرت، استقلال مذهبی بودنش را از هرگونه شائبه‌ی تن در دادن به قدرت نگه دارد، می‌تواند به جایگاه درخشانی برسد. البته نمی‌خواهم بگویم که شعر علیه قدرتی باشد و نمی‌خواهم آن جمله‌ی مشهور اخوان ثالث را تکرار کنم که می‌گفت شاعر باید علیه قدرت باشد، این‌ها را نمی‌گویم؛ منظورم دقیقا این است که شعر انقلاب اسلامی ضرورت دارد استقلالش را حفظ کند و بی‌شک با حفظ استقلال می‌تواند به موقعیت‌های درخشانی در شعر معاصر ایران و جهان دست پیدا کند.

او در ادامه گفت: در 30 سال گذشته، در شعر انقلاب اسلامی، بدعت‌گذاری‌های تازه‌ای در حوزه‌ی شعر انقلاب اسلامی شکل گرفته که این مسأله برآمده از جهان‌بینی مذهبی شاعران بوده است. بی‌شک، شعر انقلاب اسلامی می‌تواند با فعالیت و استمرار خلاقانه‌اش در فضای فرهنگی به جایگاه درخشانی در شعر معاصر ایران برسد.