حلقه اطرافیان رضا شاه

[ÆҐÆŠĦ]

حلقه اطرافیان رضا شاه

اطرافیان رضاشاه ، یعنی كسانی كه سهم بسزایی از به تخت نشاندن او داشتند و در جهت تحكیم پایه های قدرت ، اورا یاری دادند ، مجموعه ای از افراد و شخصیت ها را در بر می گرفت كه به دلیل نزدیكی شخصی به شاه ، عهده دار مشاغل اساسی از نهاد های حساس دولت بودند . تعدادی از این افراد به شرح زیر می باشند :

رضاخان

عبد الحسین تیمور تاش : پس از درخشش رضا خان در فضای سیاسی سالهای پس از كودتای 1299 تیمور تاش از هواداران دو آتشه سردار سپه و از طراحان و معماران سلطنت پهلوی به عنوان نخستین وزیر دربار انتخاب شد . او به سرعت در ردیف برجسته ترین و مقتدر ترین چهره های سیاسی كشور پس از شاه عرض اندام كرد . نفوذ فوق العاده او در دستگاه رضا خان و اعتماد متقابل میان آنها گذشته از همكاری در چهار چوب برخی توافق های سری ، در درجه اول از این حقیقت ریشه می گرفت كه تیمور تاش در زمان تصدی وزارت فواید عدلیه در كابینه سردار سپه یكی از نخستین كسانی بود كه نخست وزیر را به تملك تاج و تخت تشویق كرد و شاید بیش از تمام اطرافیان سردار سپه ، در راه تحقق این هدف تلاش نمود .

تیمورتاش نقش مسلطی در همه حوزه های سیاسی و اجرایی كشور ایفا می كرد . او در نشست های هیئت دولت حضور می یافت و كابینه دیدگاه های وی را به مثابه اراده شاه تلقی می كرد . حتی در مجلس نیز این مداخلات در گسترده ترین سطح ادامه داشت او در مجلس فراكسیونی از اكثریت پدید آورده بود و هر هفته با اكثریت قاطع نمایندگان دیدار می كرد . درنتیجه لوایح و قوانین پیشنهادی دولت بی كم و كاست به تصویب می رسید .

به طور كلی تیمور تاش در همه امور كشور جز حوزه نظامی و انتظامی دخالت داشت . به تعبیر دشتی :

«تیمور تاش ظرف مدت دو سه ساله باد وكالت را از دماغ وكلایی كه امر برآنها مشتبه بود و خیال می كردند می توانند صاحب رای و نظری در سیاست باشند بیرون كرد . همچنین از مداخله ای كه عموماً نمایندگان در حوزه وكالتی خود كنند و از این حیث مزاحم كار های وزارت خانه ها می شدند جلو گیری می كرد . مگر این كه تقاضای نماینده معقول بوده و منافاتی با جریان های كار وزارت خانه ها نداشته باشند .» 1

تردیدی نیست كه تیمور تاش همه حوزه های سیاسی - اجتماعی كشور را زیر نظر داشت و با توجه به اداره عاقلانه كشور مطابق با خواست رضا شاه ، به معتمد ترین یار وی تبدیل شد . چنان كه رضا شاه اندكی پس از انتخاب او به وزارت دربار ، خطاب به وی گفت :

«از امروز به بعد ما دو نفر ایران را اداره خواهیم كرد . كارهای نظامی اش با من و كار های سیاسی اش با تو .»  2

نصرت الدوله؛یكی از اعضای اتحاد سه گانه وثوق الدوله و واسطه قرارداد بد نام 1919 ، فردی توانا و متكی به خود ، اما كاملاً غیر اخلاقی ، فوق العاده خود خواه و تا سر حد وقاحت فرصت طلب بود

در عمل نیز كار نامه تیمور تاش چیزی جز این را نشان نمی داد ، اما همین شخص با همین پایگاه قربانی خود كامگی شاهی شد كه با استبداد مطلق خود نمی توانست به هیچ حزبی یا تشكل سیاسی اعتماد ورزد . تیمور تاش تا سال1310بعد از شاه ، شخص اول كشور بود. در جلسات هیئت وزیران شركت می كرد ، تعیین سفرا ، وزرای مختار ، مقامات حساس و استانداران تماما از طرف او انجام می گرفت . تیمور تاش نمایندگان را نیز تحت سلطه خود قرار داده بود و با تشكیل جلسات منظمی اصول عقاید خود را در تصویب قوانین و رویه مجلس به آنها تفهیم می كرد . وزیر در بار همه ساله یك سفر دو ماهه به اروپا داشت و در این سفر ها با سلاطین و روئسای جمهور و مقامات بلند پایه كشور های اروپایی مذاكره می كرد .

- علی اكبر داور : پس از كودتای 1299 داور به علت آشنایی و همكاری سابق با سید ضیاء الدین طبا طبایی عامل سیاسی كودتا ، عازم ایران شد تا سهمی از تغییر و تحولات نیز نصیب او شود . او ابتدا به كار وكالت دادگستری پرداخت و در سال 1300 وارد وزارت فرهنگ شد و در سال 1301 از ورامین به وكالت مجلس شورای ملی انتخاب گردید . وی در مجلس با كمك روزنامه خود یعنی « مرد آزاد» با عده ای از دوستان خود هسته مستقلی برای كمك و مساعدت به رضا خان سردار سپه و وزیر جنگ تشكیل داد و در حقیقت باید گفت تخم ترقی سریع را در مغز سردار سپه ، داور كاشت . در این مجلس داور با تیمور تاش و فیروز « نصرت الدوله » نزدیك شد و این نزدیكی به قدری زیاد بود كه آن سه نفر نام مثلث سیاسی گرفتند .
تیمورتاش

داور یكی از طراحان خلع سلطنت احمد شاه و پادشاهی رضاشاه پهلوی بود . او طرحی به عنوان ماده واحده تهیه كرد و به امضاء اكثر نمایندگان مجلس رسانید . طرح مذبور خلع سلطان احمد شاه و واگذاری حكومت موقت به رضا خان پهلوی و تشكیل مجلس مؤسسان برای تصمیم گیری نهایی در باره سلطنت دائمی او بود . از جمله مخالفین این طرح سید حسن مدرس و بعد دكتر محمد مصدق بود . وی مدتی وزیر فوائد عامه و تجارت بود و بعد مدت هفت سال وزیر دادگستری بود . غیر از تاسیس دادگاهها و دادسرا ها در سطح كشور، سازمان ثبت اسناد و مدارك را بوجود آورد ، دفاتر رسمی ازدواج طلاق و دفاتر اسناد رسمی تشكیل داد؛ ... و این كه فعالیت های زیادی در جهت اهداف و برنامه های حكومت انجام داد . در سال 1312 از وزارت دادگستری به وزارت دارایی معرفی گردید و فعالیت ها و اقدامات اصلاحی زیادی هم در این جا انجام داد . با توجه به این سوابق و بی اعتنایی رضا شاه به او و ترس از دچار شدن به سرنوشت دوستان سابق خود ، تصمیم به خود كشی گرفت . 3

- فیروز فیروز ( نصرت الدوله) : یكی از اعضای اتحاد سه گانه وثوق الدوله و واسطه قرارداد بد نام 1919 ، فردی توانا و متكی به خود ، اما كاملاً غیر اخلاقی ، فوق العاده خود خواه و تا سر حد وقاحت فرصت طلب بود او با رنجاندن وثوق الدوله و كنار گذاشتن مدرس به روشنی نشان داد كه حاضر است روح و روانش را   به بهترین خریدار بفروشد 4

نصرت الدوله مدت دو سال والی فارس بود و در دوره پنجم از كرمانشاه به وكالت انتخاب شد . و بعد به عنوان وزیر دادگستری وارد كابینه سردار سپه شد و در بهمن 1305در ترمیم كابینه مستوفی ، وی به وزارت مالیه معرفی شد و تا سال 1308در همین سمت باقی ماند . وی به دلیل مسائل مالی تحت تعقیب دادگستری قرار گرفت و محاكمه و زندان شد وی با پرداخت غرامت و موافقت رضا شاه از زندان آزاد شد . در سال 1315مجددا دستگیر و به سمنان تبعید شد . پس از چندی در زندان سمنان تلف شد .

علت دستگیری و بازداشت و قتل نصرت الدوله مربوط می شود به قضایای فارس كه در سال 1308 اتفاق افتاد . گویا نصرت الدوله به اتفاق صارم الدوله والی فارس با كمك سردار اسعد بختیاری قصد بر انداختن رژیم پهلوی را داشتند . موضوع قبل از آنكه آفتابی شود فاش می گردد و قوای نظامی غائله را مختوم می كند . 5