حسادت؛ گناه شیطان

[bOoOoOy]

حسد از بزرگترین دردهای انسانیت و مهم ترین گناهان و مضرترین حس در قلب و دل آدمی است. حسد عبارت است از تحریک و بر انگیخته شدن قوه و خواهش نفس برای زوال مال و حال نیکوی شخصی و آرزوی آن برای خود البته چنین خواهش و تمنای نفس تحریک قوه غضب و خشم را در انسان سبب شده و باعث گرفتاری مردم و ویرانی زمین می شود.

حسد نخستین گناه و اولین خطایی است که در روی زمین رخ داده، آنچه که شیطان نسبت به آدم حسد ورزید و حسد او را به نافرمانی و گناه کشانید و حسد تا ابد، یک گرفتاری برای بشر شد. حسد یک بیماری روحی و قلبی است و در واقع انکار فضل و رحمت الهی نسبت به مردم است. به وسیله این صفت پلید، انسان به حسرت و ندامت ابدی گرفتار می شود که نجات و گریز از آن میسر نیست. حسد ورزیدن به برادران دینی در یک جامعه اسلامی مذموم شمرده شده و باعث عقب ماندگی اجتماع در مسیر تعالی خود می گردد. خداوند به همه انسان ها امتیازات و ویژگی هایی داده که با عدل خداوند سازگار بوده است و هر کسی در زندگی خود با سعی و تلاش به جایگاه یا منزلت معنوی یا دنیوی نایل می آید و در نتیجه دلیلی وجود ندارد که انسان ها به داشته ها و دارایی های دیگران حسد ورزند. وجود این حس در افراد باعث می گردد که سعی در ایجاد مشکل و گره در کار و زندگی دیگران نمایند و از سویی رشد این حس مضر باعث عقب ماندگی فکری، اعتقادی و روحی در خود فرد می شود و بدین ترتیب کل اجتماع را در مسیر تخلف و تزلزل قرار می دهد.

خداوند در قرآن به پیامبر دستور می دهد که از شر و آفت حسد به خداوند پناه برد: " و من شرّ حاسدٍ اذا حسد". در مورد پرهیز ازحسد کاری و دوری از افراد حسود احادیث نبوی زیادی وجود دارد. "الحسد یا کل الحسنات کما تأکل النار الحطب". حسد عمل های نیک را مانند آتش که هیزم خشک را می سوزاند، از میان می برد. یعنی گناه حسد ورزیدن به دیگران به حدی زیاد است که در طولانی مدت تمامی پاداش و اجر معنوی کارها و اعمال صالح انسان را نابود کرده و گناهان دیگران بر گردن انسان جمع می گردد. از طرف دیگر این حس به قدری ذهن انسان را به خود و حسادت به کار و دارایی دیگران مشغول می کند که انسان را از انجام اعمال صالح و نیک و کارهای زندگی وا می دارد و در مسیرهای شیطانی و ضد انسانی و رذایل اخلاقی قرار می دهد. در احادیث تأکید زیادی بر دوری از این حس گردیده است.

اگر انسان حتی اعمال نیک و خیر زیادی انجام دهد در دنیای آخرت فرشته ای مخصوص بررسی حسد ورزی وجود دارد که مانع نیل اعمال صالح او به خداوند می شود. زیرا او در تمام زندگی نسبت به نعمت هایی که خداوند به بندگان خود داده است رشک برده و از آنچه خدا به انسان ها داده ناراضی بوده لذا اعمال نیک او باطل می گردد. ماهیت حسد ورزیدن طوری است که باعث بیماری و مریضی فرد شده وانسان پس از مدتی سلامتی جسمی و روانی خود را از دست می دهد. به این طریق این حس، مانع از پیشرفت و رشد اعتقادی و جسمی انسان می شود. امام صادق (ع) فرموده اند: "الحاسد مضر قبل ان یضر بالمحسود...". یعنی آدم حسود پیش از آنکه به شخص مورد حسدش آسیب برساند بر خویشتن ضرر می زند.

همچون شیطان که به خاطر حسد خود را از لطف و رحمت خدا محروم ساخت و به لعنت ابدی گرفتار گردید. ولی حسد او، سبب برگزیدگی و ارتقای مقام و هدایت آدم شد. آدم حسود کم تر موفق به توبه می شود چون این حس پلید در طول زمان با سرشت و ذات او آمیخته گردیده است و ترک آن مشکل می نماید و در دل او به صورت عقده هایی در می آید و حتی بعد از توبه او را به حسد ورزی وادار می سازد. لذا بهتر است که انسان ها از همان ابتدا صفات خوب و نیک را زینت وجود خود سازند.

حس ورزیدن دارای چهار مرتبه و مرحله است:

۱) آن است که انسان آرزوی زوال نعمت و حالت نیکوی مردم را داشته باشد اگر چه این نعمت و حالت نیکو نصیب او نشود ولی باز درصدد و آرزوی سلب این دارایی ها را از دیگران داشته باشد و این نهایت پلیدی و ناپاکی نفس و بزرگ ترین انواع حسد است که مانع و سدی برای انجام بسیاری از اعمال دنیوی و اخروی فرد می شود و ذهن او را به حسادت زندگی دیگران وا می دارد.

۲) آنکه انسان، دوست داشته باشد نعمت و حالت خوبی از دست کسی بیرون آید و نصیب او شود چون بسیار دوست دارد که آن نعمت، یا حالت را داشته باشد. پس عمده مسئله این است که او علاقه به آن نعمت و حالت دارد و تنها زوال نعمت از دست محسود منظور و هدف او نیست. این مرتبه از حسد کمی پایین تر از حس قبلی است و فرد به دلیل دوست داشتن و علاقه به دارایی و داشته های دیگران آرزوی سلب آن را از غیر خود دارد.

۳) آن است که انسان آرزوی همان نعمتی را که مردم بهره مند هستند نکند بلکه نظیر و مانند آن را بخواهد ولی چون از رسیدن به آن ناتوان و عاجز می شود دوست می دارد که از آن شخص بهره مند زایل گردد تا تفاوتی میان او و دیگران نباشد. یعنی می خواهد همه افراد هم درجه و هم طبقه با او باشند. چنین شخصی شاید توانایی و استعداد رشد و رسیدن به دارایی های بزرگ را ندارد و خواهان تلاش و سعی در داشتن آن نیست در نتیجه سعی می نماید تا همه مردم در سطحی که او زندگی می کنند زندگی نمایند.

البته این سه مرتبه از حسد هر سه حرام و گناه است و در اهمیت و بزرگی گناه نیز به ترتیب، هر مرتبه نسبت به مرتبه بعدی بزرگتر و عذاب اخروی آن شدیدتر می شود.

۴) آن است که انسان برای خویشتن مانند همان نعمت هایی را آرزو کند که مردم دارند و اگر هم به آن نعمت ها دست نیابد دوست ندارد که

آنها از دست مردم بیرون بیاید و این صفتی پسندیده است که به نام غبطه خوانده می شود و حتی از نظر شرع نیز صفت خوبی است و معمولاً از باب مجاز و مسامحه در بیان، در دسته و مراتب حسد طبقه بندی می شود. به طوری که در روایات و احادیث نیز آمده است که در دنیای آخرت اهالی بهشت به کسانی که مرتبه و درجه معنوی آنها در نزد خدا بیشتر از خودشان است غبطه خورده و آرزوی بازگشت به دنیا را می کنند تا اعمال صالح و نیک خود را افزایش داده و درجه معنوی آنها از دیگر بهشتیان بالاتر باشد.

خداوند حس و آرزوی داشتن نعمت ها و دارایی های مادی و معنوی را که همانند آن در دیگران است از انسان سلب و ممنوع نکرده است. بلکه این حس که ای کاش نعمت ها و فضیلت هایی را که دیگران دارند من هم داشته باشم، حس مقدس و شریفی در عرف و شرع می باشد و بسیاری از آیین ها و ادیان، انسان ها را به داشتن حس و آرزوهای بزرگ تشویق کرده اند. زیرا آرزوها و هدف های بزرگ انسان را به تلاش و همت برای رسیدن و نیل به آمال وا می دارد و اگر همه انسان ها چنین حس و آرزوهایی داشته باشند در واقع کل اجتماع را به رشد و پیشرفت می رساند. آنچه که در حس

حسد ورزی مذموم و نکوهیده شمرده شده است این است که آدمی حس سلب نعمت ها و داشته های دیگران را که با زحمت و در سایه الطاف خدا به دست آورده اند را داشته باشد و آرزو کند که این حالت نیکو یا دارایی از او گرفته شود. زیرا داشتن چنین صفت و حسی در انسان او را مجبور به کارهای زشت و توطئه چینی در جهت بر هم زدن رفاه و خوشبختی طرف مقابل کرده و با این اندیشه ها رسماً وارد عمل می شود وسعی می کند که زندگی و رفاه مردم را خدشه دار نماید و به این صورت آرامش و صلحی که قرآن و خداوند انسان ها را به داشتن و رعایت آن دعوت می کند از کل جامعه سلب می شود.

معمولاً حسد در مورد نعمت هایی است که مردم از آنها برخوردارند پس وقتی که شخصی را دارای نعمت و فضیلتی دیدیم از یک دو حالت زیر خارج نیست: نخست آنکه از برخورداری او ناراحت شده و زوال آن نعمت و آن حالت خوش و نیکو را آرزو کنیم که این حس را حسد گویند. دوم آنکه زوال آن نعمت را آرزومند نیستیم و بدمان نمی آید که آن شخص دارای نعمت و موهبتی باشد ولی برای خود نیز چنین نعمت و حالتی را می خواهیم این صفت را غبطه نامند و گاهی نیز به نام رقابت، چشم و هم چشمی مشروع نامیده می شود. چنان که خداوند می فرماید: "و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون". یعنی در این کارها باید مردم رقابت کرده و چشم و هم چشمی داشته باشند که منظور انجام اعمال صالح و نیکو می باشد.