آتشکده‌ی آذرخش

[✘ 2gнєтєя4єνєя ✘]

آتشکده‌ی آذرخش یکی از آتشکده‌های خاموش ایران است. نامهای دیگر این آتشکده مسجد سنگ ومسجد سنگی می باشد. این آتشکده در پنج کیلومتری جنوب‌شرقی شهر داراب، در دامنهٔ کوه ساخته‌شده است. سازه‌ای شگفت‌انگیز با نمای چلیپا(صلیبی شکل) .
مساحت این آتشکده 420 مترمربع است که یکپارچه از کوه تراشیده شده است.
بخشی از سقف این سازه باز است و در زیر آن حوض کم‌ ژرفایی است. در بیرون این سازه، اتاق کوچکی در کوه ساخته شده که گویا جایگاه نگهبان آتشکده بوده‌است.
بنای مسجد، عبارت از محوطه صلیبی شکلی است که در اطراف آن، دورتادور، رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاقدار قرار گرفته است.
پوشش چهار بازوی محوطه صلیبی شکل، به صورت طاق گهواره‌ای ساخته شده، اما پوشش بخش میانی به صورت مربع بریده و فضای روبازی در نظر گرفته‌اند و در زیر آن و وسط تالار، حوض ۴ گوش کم عمقی ساخته‌اند.
طولانی‌ترین قسمت بنا، طول شرقی غربی است که از در ورودی شروع می‌شود. ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارد و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی تقریبا ۲۰ متر است.
طول دو سوی دیگر مسجد که یکی در راستای جنوب غربی و دیگری در امتداد شمال شرقی قرار دارد حدود ۱۸ متر است.
به نظر می‌رسد که کار احداث این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده و به صورت یک چاه با پلان مربع به پایین رفته است و سپس از ۴ سمت دیواره‌های چاه، ایوان‌های مسجد کنده شده‌اند که از نظر زمانی می‌تواند تاریخ اتمام آن را به یک چهارم کاهش دهد.
در قسمت ورودی، یک هشتی به ابعاد ۷۸/۲ و ۶۰/۹ متر وجود دارد، که البته با انحرافی که در این قسمت بوده، ابعاد آن اندکی متغیر است. دورتادور مسجد را رواقی به عرض ۱ تا ۱۰/۱ متر همراه با جرزهایی احاطه کرده است، که در سمت محراب مسدود می شوند.
نمای بیرونی و ظاهری مسجد سنگی، بیشتر اسلامی نشان می دهند تا ساسانی. اما، از وجود عناصر ساسانی نیز در اینجا نباید غافل بود. داشتن محراب مقرنسکاری با خطوط کوفی، بویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه های کوفی، دلایل اسلامی بودن بناست.
کنار مسجد سنگی، یک اتاق با سقف طاقی شکل وجود دارد، که با 3 پلکان وارد کف آن می‌شود. این اتاق 8 متر طول، 3.15 متر عرض و 1.95 متر ارتفاع دارد.
این مسجد در دو قسمت کتیبه دارد، یکی کتیبه محراب و دیگری کتیبه‌ای است که در قسمت بالای ورودی داخلی جلوخان و ابتدای ایوان شرقی در بالای درگاه و جرزهای طرفین آن قرار دارند.
سقف‌ها و جرزها، به جز در راهروهای گردشی اطراف، همگی قوس بیضی شکل نزدیک به جناغی دارند و در واقع همانند طاق آهنگ هستند. اغلب منابع و متون ایرانی که قدمت آنها از دوران قاجار تجاوز نمی کند، مسجد را یک بنای مربوط به دوره ساسانی می دانند که به مسجد تبدیل شده است.
برخی از پژوهشگران بر این باورند که آتشکدهٔ آذرخش در آغاز یکی از نیایشگاه‌های مهرپرستان آریایی بوده که در روزگار ساسانیان به آتشکده دگرگون شده است‌.
در زمان محمدحسن مبارز به سال 652 قمری، محرابی به این آتشگاه افزوده شده و از آن پس، این سازه مسجد شده‌است. در نزدیکی آتشکدهٔ آذرخش، آسیابی در دل کوه ساخته شده‌است که از نظر معماری در نوع خود یگانه ‌است.
آسیاب سنگی داراب
در قسمت شمالی مسجد سنگی یا آتشکده آذرخش دارابگرد، آسیاب سنگی بزرگی قرار دارد که در دل کوه ساخته شده است. این آسیاب دارای دو استوانه سنگی عظیم در بالای کوه است که از طریق آنها آب مورد نیاز آسیاب تامین می شده است. دو جوی سنگی و ساروجی در دامنه کوه قرار دارند که چندین کیلومتر مسیر پرفرازو نشیب را در بالای کوه طی می کنند و آب را به آسیاب می رسانند.
چندین حلقه چاه سنگی در بالای کوه برای برقراری توازن در انتقال آب ایجاد کرده اند که طول برخی از آنها بیش از 15 .متر است. این آسیاب از حیث بنا و ساختمان در نوع خود در ایران بی نظیر است و قدمت آن به عصر ساسانیان می رسد.
در قسمت غربی ورودی آسیاب کتیبه ای به خط کوفی مربوط اتابکان وجود دارد، ظاهراً این آسیاب در این دوره تعمیر و راه اندازی می شود و مجدداً در دوره قاجاریه توسط حاکم داراب تعمیر می گردد. کتیبه ای به خط فارسی به صورت نظم چگونگی راه اندازی مجدد این آسیاب در عصر ناصر الدین شاه را بیان می کند.
در نزدیکی آتشکده آذرخش، آسیاب آذرخش قرار دارد که دیدن آن را به گردشگران پیشنهاد مینماییم.
آدرس: کیلومتر 5 جاده کمربندی داراب به حاجی آباد