امضای فرمان مشروطیت

[# αпGεʟ]

انقلاب مشروطیت یكی از مهمترین وقایع تاریخ معاصر ایران می‌باشد كه سرفصل جدیدی در تاریخ ایران گشود. ریشه این انقلاب را باید در رفتار مستبدانه و ظالمانه و بی‌كفایتی حكومت قاجاریه از یكسو و از سوی دیگر تحولات اجتماعی ایران دانست. با گسترش ظلم و فساد و اختناق، آیت‌الله طباطبایی و آیت‌الله بهبهانی از رهبران نهضت، انجمنی متشكل از آزادی‌خواهان تشكیل دادند. در این میان چند حادثه باعث شد كه حركت مردم و شورش عمومی تسریع شود؛ یكی از این حوادث ماجرای مسیو نوژ بلژیكی بود كه انتشار عكسی از او در لباس روحانیت در یك مجلس رقص در حال كشیدن قلیان، خشم عمومی را برانگیخت. دیگری مسأله بانك استقراضی روس بود كه در اثنای ایجاد ساختمان آن، استخوان‌های تازه مردگان كشف شد و روس‌ها با بی‌اعتنایی، اجساد و استخوان‌ها را به چاهی ‌ریختند. حادثه مهمتری كه در واقع باعث آغاز نهضت به طور جدی و فراگیر شد، مسأله به چوب بستن بازرگانان بود؛ بدین شرح كه در حین جنگ روس و ژاپن، قند گران شد.‌ علاءالدوله حاكم تهران تعدادی از بازرگانان را كه در اعتراض به اعمال مسیو نوژ تحصن كرده بودند به بهانه گران كردن قند به چوب بست. انتشار این خبر باعث شورش و اعتراض مردم شد و آیت‌الله بهبهانی و طباطبایی خواستار عزل عین‌الدوله صدراعظم شدند. علما كه از وضع موجود به شدت رنج می‌بردند با فراهم شدن زمینه جهت اصلاح اوضاع و فشار به دولت، تصمیم به مهاجرت به حرم عبدالعظیم گرفتند كه به مهاجرت صغری معروف شد. با روشنگری روحانیت دامنه اعتراضات گسترش یافت و متحصنین خواستار تأسیس عدالتخانه، اجرای قوانین اسلامی در كشو و عزل مسیو نوژ بلژیكی و علاءالدوله شدند. مظفرالدین شاه به خواست آنها تن داد و علما به تهران برگشتند.

اما اوضاع تغییر نكرد و با به شهادت رسیدن طلبه ا‌ی به نام عبدالحمید توسط سربازان، تظاهرات عظیمی به راه افتاد و بازار تهران تعطیل شد و علما همراه عده زیادی از مردم تهران به قم مهاجرت كردند. این بار از مهمترین خواسته‌های مهاجرین افتتاح دارالشوری و عزل عین‌الدوله بود. با گسترش دامنه نهضت، مظفرالدین شاه كه روزهای پایانی عمر خود را سپری می‌كرد به وحشت افتاد و مجبور به پذیرش خواست متحصنین شد و در 14 مرداد 1285 شمسی طی فرمان ضمن عزل عین‌الدوله، دولت را مأمور برگزاری انتخابات و تشكیل مجلس شورا نمود. بدین ترتیب با مجاهدت علما و مردم یكی از مهمترین وقایع تاریخ ایران یعنی انقلاب مشروطیت رقم خورد، هر چند كه این نهضت به دلایل مختلفی به انحراف كشیده شد و در تصویب قانون اساسی و متمم آن گرایش‌های غرب‌گرایانه استیلا یافت و می‌توان گفت كه اگر مقاومت شهید شیخ فضل‌الله نوری نبود، همان ماده‌ای هم كه در متمم قانون اساسی به تصویب رسید و بر اساس آن قرار شد كه پنج تن از علمای هر عصر بر مصوبات مجلس نظارت كنند تا چیزی خلاف اسلام به تصویب مجلس نرسد، در متمم قانون اساسی گنجانده نمی‌شد؛ اگرچه همان ماده هم هرگز اجرا نشد و شیخ فضل‌الله هم به جرم خواستن مشروطه مشروعه اعدام شد و علما به حاشیه رانده شدند.