جهان، صحنه آزمایش الهی

[bOoOoOy]

و قطعاً شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، زیان مالی و جانی و کمبود محصولات، آزمایش می کنیم و صابران (در این حوادث و بلاها را) بشارت بده. (بقره ـ ۱۵۵). آزمایش های خداوند برای رفع ابهام نیست، بلکه برای شکوفایی استعدادها و پرورش انسان هاست. وسایل آزمایش الهی تمام حوادث تلخ و شیرین و از جمله ترس و گرسنگی، زیان مالی و جانی و کمبود محصولات است. ترس از دشمن، محاصره اقتصادی، جنگ و جهاد و اعزام فرزندان و عزیزان به میدان های نبرد، از جمله امتحانات است.لازم نیست همه مردم با همه مسائل آزمایش شوند، بلکه ممکن است:الف: هر کس با چیزی آزمایش شود.ب: فردی در آزمایشی رو سفید باشد، ولی در امتحان دیگری رسوایی به بارآورد.ج: ممکن است آزمایش فردی، وسیله آزمایش دیگران نیز باشد.گاهی کم شدن مال و محصولات یا پیدا شدن خوف و ترس و سایر مشکلات، به خاطر آزمایش الهی است، ولی در بعضی اوقات، این امور کیفر اعمال خود انسان هاست. انسان ها گاهی مرتکب بعضی گناهان می شوند که خداوند آنها را به برخی گرفتاری ها مبتلا می کند. حضرت علی علیه السلام می فرماید: (نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳)همانا خداوند، بندگان خود را به خاطر اعمال فاسدشان، به کمبود محصول و حبس برکت و بسته شدن منابع خیر، گرفتار می کند تا شاید متذکّر شوند و توبه نمایند.البتّه همین تنبّه نیز آزمایش است، همانگونه که بر اثر ایمان نعمتی می دهد که وسیله آزمایشی است همانا آبی گوارا به آنان نوشاندیم تا ایشان را آزمایش کنیم. (جنّ، ۱۶) خداوند چندین عنایت به صابران نموده است از جمله: ۱ـ محبّت. (آل عمران، ۱۴۶)۲ـ نصرت. (بقره، ۱۵۳)۳ـ بهشت. (فرقان، ۷۵)۴ـ پاداش بی حساب. (زمر، ۱۰)۵ـ بشارت. «بَشِّرِ الصَّابِرِینَ».

چرا خدا مردم را آزمایش می کند؟

در زمینه مساله آزمایش الهی بحث فراوان است، نخستین سوالی که به ذهن می رسد این است که مگر آزمایش برای این نیست که اشخاص یا چیزهای مبهم و ناشناخته را بشناسیم و از میزان جهل و نادانی خود بکاهیم؟ اگر چنین است خداوندی که علمش به همه چیز احاطه دارد و از اسرار درون و برون همه کس و همه چیز آگاه است، غیب آسمان و زمین را با علم بی پایانش می داند، چرا امتحان می کند؟ مگر چیزی بر او مخفی است که با امتحان آشکار شود؟! پاسخ این سوال مهم را در اینجا باید جستجو کرد که مفهوم آزمایش و امتحان در مورد خداوند با آزمایش های ما بسیار متفاوت است.آزمایش های ما برای شناخت بیشتر و رفع ابهام و جهل است، اما آزمایش الهی در واقع همان پرورش و تربیت است.توضیح اینکه در قرآن بیش از بیست مورد امتحان به خدا نسبت داده شده است، این یک قانون کلی و سنت دائمی پروردگار است که برای شکوفا کردن استعدادهای نهفته (و از قوه به فعل رساندن آنها) و در نتیجه پرورش دادن بندگان آنان را می آزماید، یعنی همان گونه که فولاد را برای استحکام بیشتر در کوره می گدازند تا به اصطلاح آبدیده شود، آدمی را نیز در کوره حوادث سخت پرورش می دهد تا مقاوم گردد.در واقع امتحان خدا به کار باغبانی پر تجربه شبیه است که دانه های مستعد را در سرزمین های آماده می پاشد، این دانه ها با استفاده از مواهب طبیعی شروع به نمو و رشد می کنند، تدریجاً با مشکلات می جنگند و با حوادث پیکار می نمایند .در برابر طوفان های سخت و سرمای کشنده و گرمای سوزان ایستادگی به خرج می دهند تا شاخه گلی زیبا یا درختی تنومند و پر ثمر بار آید که بتواند به زندگی و حیات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد.سربازان را برای اینکه از نظر جنگی نیرومند و قوی شوند به مانورها و جنگ های فرضی می برند و در برابر انواع مشکلات تشنگی، گرسنگی، گرما و سرما، حوادث دشوار، موانع سخت، قرار می دهند تا ورزیده و آبدیده شوند و این است رمز آزمایش های الهی.قرآن مجید به این حقیقت در جای دیگر تصریح کرده می فرماید : او آنچه را شما در سینه دارید می آزماید تا دل های شما کاملا خالص گردد و او به همه اسرار درون شما آگاه است (آل عمران ۱۵۴).امیر مومنان علی (علیه السلام) تعریف بسیار پر معنی در زمینه فلسفه امتحانات الهی دارد. می فرماید: گرچه خداوند به روحیات بندگانش از خودشان آگاه تر است ولی آنها را امتحان می کند تا کارهای خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است از آنها ظاهر گردد (نهج البلاغه کلمات قصار جمله ۹۳)یعنی صفات درونی انسان به تنهایی نمی تواند معیاری برای ثواب و عقاب گردد مگر آن زمانی که در لابه لای اعمال انسان خودنمایی کند، خداوند بندگان را می آزماید تا آنچه در درون دارند در عمل آشکار کنند، استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و کیفر او گردند.اگر آزمایش الهی نبود این استعدادها شکوفا نمی شد و درخت وجود انسان و میوه های اعمال بر شاخسارش نمایان نمی گشت و این است فلسفه آزمایش الهی در منطق اسلام.

آزمایش خدا همگانی است

از آنجا که نظام حیات در جهان هستی نظام تکامل و پرورش است و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می پیمایند، حتی درختان استعدادهای نهفته خود را با میوه بروز می دهند همه مردم از انبیاء گرفته تا دیگران طبق این قانون عمومی می بایست آزمایش شوند و استعدادهای خود را شکوفا سازند.گرچه امتحانات الهی متفاوت است، بعضی مشکل، بعضی آسان و قهرا نتائج آنها نیز با هم فرق دارد، اما به هر حال آزمایش برای همه هست.قرآن مجید به امتحان عمومی انسان ها اشاره کرده می فرماید: آیا مردم گمان می کنند بدون امتحان رها می شوند، نه هرگز بلکه همگی باید امتحان دهند (عنکبوت آیه ۱).قرآن نمونه هایی از امتحانات پیامبران را نیز بازگو کرده است آنجا که می فرماید: وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ: خداوند ابراهیم را امتحان کرد (بقره ۱۲۴).در جای دیگر آمده است: هنگامی که یکی از پیروان سلیمان تخت بلقیس را در کمتر از یک چشم به هم زدن از راه دور برای او حاضر کرد، سلیمان گفت این لطف خداست برای اینکه مرا امتحان کند آیا شکرگزاری می کنم یا کفران ؟ (نمل ۴۰)

نتیجه

۱ـ آزمایش و امتحان یک برنامه و سنّت حتمی الهی است. ۲ـ ناگواری ها، سبب مقاومت و رشد است. بسیاری از صفات انسان از قبیل صبر، رضا، تسلیم، قناعت، زهد، تقوا، حلم و ایثار، در سایه برخورد با تنگدستی ها است.۳ـ مورد بشارت، در آیه بیان نشده است تا شامل انواع بشارت های الهی باشد.