پروکاریوت

[Jack Daniel'ѕ]

در زیست‌شناسی به جانداری که یاخته‌های آن هستهٔ واقعی و غشای هسته ندارد پروکاریوت (به انگلیسی: prokaryote) یا پیش‌هسته‌ای[۱] گفته می‌شود. فرمانروی جاندارانی که یاخته‌های آنها هستهٔ واقعی و غشای هسته ندارد پیش‌هسته‌ای‌ها Prokaryotae نامیده می‌شوند. وضعیتی در یاخته‌ها که در آن مواد هسته‌ای به‌وسیلهٔ غشایی مشخص از سایر محتویات یاخته جدا نمی‌شود پیش‌هستگی prokaryosis نام دارد. پروکاریوتها اغلب به دو گروه عمده باکتریها و باستانیان تقسیم میشوند.

پروکاریوت‌ها موجودات زنده تک‌سلولی هستند و هسته karyon مشخص و یا هر اندامک غشادار دیگر ندارند. جاندارانی که سلول‌های آن‌ها دارای هسته مشخص می‌باشد هوهسته‌ای eukaryote نامیده می‌شوند. بیشتر باکتری‌ها جاندارانی تک سلولی هستند ولی برخی از آن‌ها مثل میکسوباکتری‌ها در چرخه زندگی خود مرحلهٔ پرسلولی هم دارند. برخی دیگر هم مثل سیانوباکتری‌ها تشکیل کلنی می‌دهند. واژهٔ پروکاریوت از دو واژهٔ یونانی پرو به معنی پیش و کاریون به معنی هسته به وجود آمده است که فقدان هسته در این گونه سلول‌ها را بیان می‌کند. سلول‌های پروکاریوتی فاقد هسته، میتوکندری یا هر اندامک غشا دار دیگر هستند و تمام اجزای آن‌ها از جمله آنزیم‌ها و ریبوزوم‌ها و ماده ژنتیک و... در تماس مستقیم با مایع سیتوپلاسم قرار دارند.

تقسیم و تمایز بین یوکاریوتها و پروکاریوت‌ها مهم ترین تقسیم بندی بین موجودات زنده به شمار می‌رود چرا که این دو دسته از موجودات زنده ویژگی‌های کاملاً متفاوتی با هم دارند. یوکاریوت‌ها دارای هستهٔ مشخصی هستند که ماده ژنتیک آن‌ها را از سیتوپلاسم (سایر محتویات درون سلول) جدا می‌کند ولی در پروکاریوت‌ها چنین هسته‌ای وجود ندارد و ماده ژنتیک پروکاریوت‌ها مستقیماً در تماس با محتویات سلول قرار دارند. یکی دیگر از تفاوت‌های این دو دستهٔ جانداران تفاوت در ریبوزوم‌های آن‌ها است. ریبوزوم جزئی از سلول است که وظیفهٔ پروتئین سازی را بر عهده دارد. ریبوزوم‌های پروکاریوتی در قیاس با ریبوزوم‌های یوکاریوتی بسیار کوچک تر هستند. نکتهٔ جالب توجه اینجاست که ریبوزوم‌ها داخل میتوکندری‌ها و کلروپلاست‌ها (از اندامک‌های سلول‌های یوکاریوتی) مشابه ریبوزوم‌های پروکاریوت‌ها هستند. این موضوع یکی از چندین مدرک برای اثبات این قضیه است که می توکندری و کلروپلاست از هم زیستی سلول‌های پروکاریوتی با سلول پیش یوکاریوت اولیه به وجود آمده‌اند