مختصري از فوائد وضو

[NeginNg]

وضو به عنوان يک عبادت، در دستور کار مسلمين قرار گرفته و عبارت است از :شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاها با شرايط خاص معنوي که باعث نورانيت فرد مي شود.

بى گمان، وضو داراى دو فايده روشن است: فايده بهداشتى و فايده اخلاقى و معنوى.

از نظر بهداشتى، شستن صورت و دست ها، آن هم پنج بار و يا دست كم سه بار در شبانه روز اثرى بسيار سازنده در پاكى بدن دارد. مسح سر و روى پاها، كه شرط آن رسيدن آب به موها يا پوست است، سبب مى شود كه اين اعضا را نيز پاكيزه بداريم.

قرآن درباره فلسفه وضو مى فرمايد: «ما يُرِيدُ اللّهُ لِـيَجعَلَ عَلَيكُمْ مِن حَرَج وَلكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُم ؛ خداوند با برنامه وضو و غسل نمى خواهد سختى را براى شما پديد آورد، بلكه مى خواهد شما را پاك سازد.»

امام رضا(عليه السلام) مى فرمايد:« إِنّما اُمِرَ بِالْوَضُوء وَبُدِأ بهِ لِأَن يَكُون الْعَبدُ طاهِراً إَذا قامَ بَيْنَ يَدَىِ الْجَبّار عِنْدَ مُناجاتِهِ إِيّاه مُطيعاً لَهُ فيما أَمَرَه نَقِيّاً من الأَدْناس والنّجاسَة مَعَ ما فيهِ مِن ذَهابِ الكَسل وَ طَردِ النُّعاسِ وَ تَزْكِيةِ الْفُؤادِ لِلْقِيام بَينَ يَدَىِ الجَبّار؛خداوند واجب فرموده است بندگانش وضو گيرند و نماز را با آن آغاز كنند تا در پيشگاهش پاكيزه و فرمانبردار باشند و از آلودگى ها و نجاسات پيراسته گردند. افزون بر اين، وضو موجب از ميان رفتن كسالت و افسردگى مى شود و قلب آدمى را براى بازيافتن در حضور خداى جبّار پاك مى سازد.»

اعجاز وضو در علم پزشکي

«يا ايها الذين آمنو اذا قمتم الي الصلاه فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الي المرافق وا مسحوا و برؤسكم و ارجلكم الي الكعبين ؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون به نماز برخيزيد، صورت و دست هايتان را تا آرنج بشوييد و سر و پاهاي خودتان را تا بر آمدگي پيشين (هر دو پا) مسح كنيد.»

وضو به صورت يك عبادت دردستور كار مسلمانان قرار گرفته و عبارت است از شستن صورت و دو دست و مسح سر و دو پا با شرايط خاص كه موجب نورانيت و معنويت خاص همراه با نظافت شخصي مي گردد.

بنابراين وقتي كه ما روزي چند بار براي نماز وضو مي گيريم، گذشته از زدودن آلودگي، به اعصاب و كل عضلات بدن آرامش مي دهيم و خستگي و كسالتي را كه در اثر كار روزانه و سستي خواب به ما دست مي دهد، از بين مي بريم و به چهره خود نشاط و روشنايي و شادابي مي بخشيم و خود را آماده زدودن آلودگي هاي جسمي مي سازد، كساني كه به راستي نماز را با توجه و حضور قلب مي خوانند، داراي چهره اي پاك و نوراني و رفتاري آرام و باوقارند.

حكمت هاي وضو از ديدگاه علم بهداشت

1- بهداشت رواني

تجربه نشان داده و از نظر علمي نيز به اثبات رسيده، كه وضو باعث طهارت و نورانيت باطن انسان شده و حالتي معنوي در انسان ايجاد مي كند كه سبب نشاط و شادابي روح مي گردد و از نظر معنوي، چون با قصد قربت و براي خدا انجام مي شود اثر تربيتي دارد، مخصوصاً چون مفهوم كتابي آن اين است كه از فرق تا قدم در راه اطاعت تو گام بر مي دارم، مويد كه اين فلسفه اخلاقي و معنوي است.

همچنين، در قسمت هاي بعد خواهيم ديد كه تماس آب با پوست بدن اثر خاصي در تعادل اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك دارد.

2- بهداشت جسمي

از اين نظر، فايده وضو كاملاً روشن است، چرا كه شستن صورت و دست ها، آن هم پنج بار و يا لااقل سه بار در شبانه روز اثرات قابل ملاحظه اي در نظافت بدن دارد، همچنين، مسح كردن بر سر و پشت پاها كه شرط آن رسيدن آب به موها يا پوست تن است، سبب پاكيزه نگه داشتن اين اعضاء مي شود كه در ادامه به طور مختصر به بيان اين فوايد مي پردازيم.

3- بهداشت پوست و مو

همان طور كه مي دانيم برخي بيماري ها تظاهرشان از پوست شروع مي شود. مثلاً برخي بيماري هاي قارچي، پوست نواحي چين دار بدن مثل كشاله ران، زير بغل، لا به لاي انگشتان و ... را درگير مي كنند كه با مسح صحيح حد فاصل انگشتان مي توان به نوعي از ايجاد بيماري پيشگيري نمود و به همين ترتيب مسح سر نيز مي تواند توجه انسان را به ضايعات ديگر خصوصاً عفونت ها جلب نمايد و انسان را براي رفع آنها آگاه سازد.

4- بهداشت گوارشي

پيشگيري از ابتلا به بسياري از بيماري هاي گوارشي كه از اين راه ايجاد مي شوند، ضرورت دارد و دست و صورت انسان كه غالباً در معرض كثافات و ميكروب هاي مختلف مي باشند، لازم است در روز به واسطه وضو چند مرتبه اي شسته شوند.

5- بهداشت دهان و دندان

امام علي(ع) فرمودند:« والمضمضه و الاستنشاق بالماء عندالطهور طهورللفم والانف؛ شستن دهان و بيني هنگام وضو و غسل، پاك كننده دهان و بيني است.»

بنابراين، رعايت بهداشت دهان و دندان و پيشگيري از بيماري هاي مختلف آن، از جمله پوسيدگي دندان ها و بيمارهاي مختلف آن، از جمله پوسيدگي دندان ها و بيماري هاي لثه و بافت هاي اطراف آنها و... امري مسلم است كه قرن ها قبل بسيار جالب مولا علي (ع) آن را بيان داشته و در احكام وضو نيز بدان تاكيد شده است، چرا كه شستن چند باردهان و دندان ها در طول روز باعث طهارت آن نواحي شده و اثر بسياري در پيشگيري عفونت هاي مربوط و همچنين نواحي مجاور دارد.

يكي از راه هاي عمده انتقال عفونت هاي تنفسي و يا بسياري از عفونت هاي ديگر، بيني است. يعني استنشاق ميكروب از راه بيني يك روش عمده انتقال بسياري عفونت هاست، خصوصاً در فصل سرما به علت تجمع نزديك به هم افراد در محيط هاي بسته كه سبب شرايط مناسبي جهت انتقال عفونت ها از همين راه مي شود ، بيماري امكان شيوع بيشتري مي يابد و به همين علت در فصل سرما شايع ترين علل مراجعه بيماران چه خردسال و چه بالغين به مراكز درماني و كلينيك ها، سرما خوردگي است كه عمده انتقال بيماري از راه بيني است. بسياري از مسايلي كه در باب احكام وضو آمده، چند مرتبه چشيدن آب و نيز استنشاق و حتي شستن قسمتي از درون بيني هنگام وضو، توصيه شده است.

يكي از مهم ترين راه هاي جلوگيري از انتقال عفونت هاي تنفسي و يا به عبارت ساده تر، اولين سد دفاعي بدن در مقابل اين عفونت ها، مژك هايي هستند كه در مخاط بيني وجود دارند و با تماس هواي آزاد مرطوب مي شوند و به عنوان مانعي در عبور ميكرب ها و مواد زايد به دستگاه تنفسي عمل مي كنند.

6- وضو از نظر نور و فيزيولوژي (فيزيولوژي سيستم عصبي)

بنابراين، با توجه به نقشه آدمك حسي، روشن است كه وقتي در جريان وضو، داخل دهان، ،صورت، ساعد ها، كف دست ها، جلوي سر و روي پاهاي آدمك حسي تحريك شوند، قسمت اعظم قشر حسي تحريك مي شود و هوشياري به سطح بالايي مي رسد، در حالي كه فقط چيزي حدود 20 در صد از سطح بدن مرطوب شده است و اگر شخص به جاي وضو، كل بدن خود (يعني 5 برابر مساحت وضو) را مي شست، چيز زيادي بر تحريك ناشي از وضو افزوده نمي شد.

پس وضو با مرطوب كردن 20 درصد از سطح بدن، تقريباً كار مرطوب كردن تمام بدن را انجام مي دهد و اين موضوع واقعاً يك معجزه است، يعني 20 درصد در مقابل 80 درصد مستحبات وضو و اصول علمي.

1- وضو گرفتن قبل از خواب:

از نظر صاحب نظران رشته روان شناسي، جهت بهداشت صحيح خواب و داشتن خوابي راحت، بايد اصولي را رعايت نمود كه از جمله آنها، دوش گرفتن ملايم قبل از رفتن به رختخواب است و جالب اين كه در ادامه تاكيد مي شود، اين روش هر شب تكرار گردد.

بنابراين، براي دست يابي به يك خواب راحت و آرامش بعد از آن، دوش گرفتن و استحمام قبل از خواب مفيد است كه وضو مي تواند جاي آن را بگيرد.

2- وضو گرفتن قبل از مطالعه:

از لحاظ توجه و تمركز و افزايش هوشياري در قسمت هاي قبل بحث شد. نواحي مرتبط با وضو، بيشترين وسعت را در قشر حركتي مغز دارند و هر چه تحريك اين قشر هم بيشتر باشد، خواب آلودگي و كسالت از انسان دور مي شود.

3- وضو گرفتن با آب سرد:

تجربه نشان داده و از نظر علمي نيز به تاييد رسيده است كه آب سرد نسبت به آب گرم قدرت تحريك حسي بيشتري دارد.

4- خشك نكردن اعضا بعد از وضو:

به علت تماس طولاني تر آب با سطح بدن مدت تحريك حسي طولاني تر شده و تحريك حسي تقويت مي شود.

همچنين امام صادق(ع) مي فرمايند: «من ذكر اسم الله علي وضوئه فكانما اغسل ؛هر كس ذكر خدا را به هنگام وضوبگويد، مانند اين است كه غسل كرده باشد.»

بنابراين، اولين دانشمندان بشري كه از ساختمان سيستم عصبي و قشر مغز آگاهي داشته اند، پيامبر گرامي اسلام (ع)و ائمه اطهار(ع) بوده اند كه در قرن ها قبل با بياناتي بسيار جالب بدين موضوع اشاره نموده اند، پس به راستي هم عيش العلم و موت الجهل يخبركم حلمهم و ظاهرهم عن باطنهم و صمتهم عن حكم منطقهم...

خاندان پيامبر(ع) باعث زنده بودن علم و موجب مرگ جهلند، بردباري و علم ايشان شما را از فضيلت و عملشان آگاه مي سازد، ظاهرشان از صفاي باطن و خاموش شان در برابر آن چه به كارشان نمي آيد به شما از استواري و درستي سخن و منطقشان خبر مي دهد.

کسي که با وضو بخوابد بستر او برايش مسجد مي شود، و خوابش (ثواب کسي را دارد که) به نماز مشغول است تا اين که شب را به صبح رساند. و اگر کسي بدون وضو خوابيد بسترش براي او قبر خواهد بود و مانند مرداري مي ماند تا صبح شود.

وضو گرفتن براي بسياري از ما ناخوشايند و مشکل است بعضي وقت ها با خود مي گوييم کاش مي شد نماز را بي وضو خواند مخصوصاً در فصل سرما دشواري آن به نظرمان دو چندان مي شود .

اما اگر کمي در مورد وضو و تأثيرات مثبت آن بر روي روح و جسممان بيشتر بدانيم شايد ترجيح بدهيم که همه با وضو باشيم .

فلسفه و فوايد وضو چيست؟

فلسفه و فايده وضو از دو نظر قابل توجه مي باشد. يکي آثار وضو از نظر دنيوي و بهداشتي و ديگر از جهت معنوي است.

اينک توجه شما عزيزان را به علت وضو از دو جهت مادي و معنوي جلب مي نمايم. (براي پرهيز از طولاني شدن مطلب فوايد معنوي وضو را در مبحثي جداگانه خدمت شما عزيزان عرض خواهيم کرد)

- آثار دنيوي و بهداشتي وضو:

آثار دنيوي

1- سبب طول عمر:

رسول خدا صلي الله عليه واله وسلم فرمود: « يا انس! اکثر من الطّهور يزيد الله في عمرک، و ان استطعت ان تکون بالّبل و النّهار علي طهارة فافعل، فانک تکون اذامت علي طهارة شهيداً ؛ اي انس: سعي کن طاهر و با وضو باشي که خداوند بر طول عمرت مي افزايد، و اگر توانستي شب و روز با وضو باشي اين کار را انجام بده، زيرا اگر در حال وضو از دنيا بروي پاداش و ثواب شهيد را خواهي داشت. » (1)

2- برآورده شدن حاجت:

امام صادق عليه السلام فرمود: «انّي عجبت ممّن باخذ في حاجة و هو علي وضوء کيف لا تقضي حاجته ؛ من تعجب مي کنم از کسي که دنبال حاجت و کاري است در حالي که با وضو است، حاجتش برآورده نشود! » (2)

3- ثواب شهيد:

رسول خدا صلي الله عليه واله وسلم فرمود: «من نام علي الوضوء ان ادرکه الموت في ليله مات شهيداً ؛کسي که با وضو بخوابد، اگر در شب، مرگ به سراغش آمد، اين شخص شهيد از دنيا رفته است. (4)

4- خواب با وضو:

رسول خدا( صلي الله عليه واله وسلم) فرمود: «من نام متوضا کان فراشه له مسجداً، و نومه له صلوة حتي يصبح، و من نام علي غير وضوء کان فراشه له قبراً و کان کالجيفة حتّي يصبح ؛ کسي که با وضو بخوابد بستر او برايش مسجد مي شود، و خوابش (ثواب کسي را دارد که) به نماز مشغول است تا اين که شب را به صبح رساند. و اگر کسي بدون وضوء خوابيد بسترش براي او قبر خواهد بود و مانند مرداري مي ماند تا صبح شود.» (4)

5- باعث زيادي رزق:

امام صادق عليه السلام فرمود: «من سره ان يکثر خير بينه فليتوضا عند حضور طعامه ؛ کسي که دوست دارد بر خير و برکت منزلش بيفزايد هنگام غذا خوردن وضو بگيرد.» (5)

و همچنين آن حضرت عليه السلام فرمود: «الوضوء قبل الطّعام و بعده يزيدان في الرّزق ؛ وضو و (شستن دست و صورت) پيش از غذا و بعد از آن باعث زيادي روزي مي گردد.» (6)

6- سبب از بين رفتن غم و غصه:

رسول خدا صلي الله عليه واله وسلم فرمود: اوله ينفي الفقر و اخره ينفي الهم ؛ وضو و (شستن دست و صورت) پيش از غذا باعث از بين رفتن فقر، و بعد از آن سبب از بين رفتن غم و غصه خواهد شد. (7)

رسول خدا( صلي الله عليه واله وسلم فرمود): «اي انس: سعي کن طاهر و با وضو باشي که خداوند بر طول عمرت مي افزايد، و اگر توانستي شب و روز با وضو باشي اين کار را انجام بده، زيرا اگر در حال وضو از دنيا بروي پاداش و ثواب شهيد را خواهي داشت.»

7- فرو نشاندن غضب:

رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم فرمود:« اذا غضب احدکم فلينوضّا ؛ زماني که يکي از شما خشمگين شد، وضو بگيرد.» (8)

آثار بهداشتي وضو:

امام رضا عليه السلام فرمودند: «انما امر بالوضوء ليکون العبد طاهراً اذا قام بين يدي الجبّار عند مناجاته ايّاه، مطيعا له فيها امره، تقياً من الادناس و النجاسة، فيه من ذهاب الکسل و طرد النّعاس و تزکية الفوار للقيام بين يدي الجبّار؛ خداوند سبحان امر به وضو کرده تا اينکه انسان وقتي در پيشگاه خداوند براي مناجات حق تعالي قرار مي گيرد، طاهر و پاکيزه گردد و مطيع دستورات او باشد. و همچنين به وسيله وضو انسان را از پليدي ها و نجاسات پاک مي گردد، و نيز به سبب وضو، سستي و چرت از بين مي رود و قلب براي نماز و حضور نزد حق تعالي پاک خواهد گشت.» (9)

امام صادق عليه السلام فرمود: « اذا اردت اطّهارة و الوضوء فتقدم الي الماء تقدمک الي رحمة الله، فان الله تعالي قد جعل الماء مفتاح قربته و دليلاً الي بساط خدمته و کما انّ رحمة الله تطهّر ذنوب العباد کذلک النّجاسات الظاهرة تطهرها الماء لاغير ... ؛ هنگامي که خواستي پاک و با وضو باشي، آن را با آب شروع کن مانند شروع تو در رحمت خداوند بزرگ، براي اينکه حق تعالي آب را کليد تقرب به سوي خويش و دليلي بر گستردگي خدمتش (به بندگان) قرار داده است. همان گونه که رحمت خداوند سبحان گناهان بندگان را پاک مي کند همچنين آب فقط نجاسات ظاهر را پاک مي کند.» (10)

همانطوري که در اين روايات آمده است يکي از علل وضو براي اين است که انسان وقتي مي خواهد در برابر خالق هستي که آفريننده تمام زيبايي ها است قرار بگيرد ظاهرش تميز و پاکيزه باشد، و به وسيله وضو خود را از آلودگي و نجاسات پاک نمايد و چرت و بي حالي را از بين ببرد، و با قلبي نوراني و ظاهري شاداب و با طراوت در محضر محبوب قرار گيرد.

بنابراين يکي از خواص وضو مربوط به سلامت جسم و بدن مي باشد، زيرا بدني که روزي حدّاقل سه مرتبه تميز شسته شود به مراتب سالم تر از بدني است که شسته نشود، انساني که روزي چندين بار چهره خود را با آب وضو مي شويد بسيار شاداب تر و با نشاط تر از کسي است که با وضو و نماز سر و کار ندارد. بر همين اساس دانشمندان براي وضو و غسل فوائد فراواني بيان کرده اند که به بعضي از آنها اشاره مي کنيم.

* وضو و غسل باعث به وجود آمدن تعادل از دست رفته رگ هاي سمپاتيک (رگ هاي محرّک) مي شود، زيرا بسياري از اوقات مخصوصاً در بزرگترها در اثر سبقت رگ ها و اعصاب پاراسمپاتيک، رگ هاي سمپاتيک کنترل و تعادل خود را از دست مي دهند، که از بين رفتن تعادل آنها باعث عدم تعادل در دستگاه هاي بدن مي شود و با گرفتن وضو و غسل اين تعادل برقرار مي شود.

* مضمضه در وضو سبب تعادل عضلات لب ها و زيبايي آن ها مي شود.

* مضمضه باعث تحرّک و توجّه خون به طرف دهان و قلب و در نهايت به سوي مغز است.

* استنشاق در وضو محيط بيني را قليائي و براي دفاع در برابر آلودگي ها آماده مي سازد.

* استنشاق در وضو سبب ادامه نظم ريتم تنفسي مي گردد.

* ذرّات گرد و خاک سبب خشک شدن محيط بيني مي شوند، اما استنشاق آن خشکي را از بين
مي برد و باعث مرطوب نگه داشتن محيط بيني مي گردد.

* و نيز در خنک کردن هواي بيني در هواي گرم موثر است آن هوايي که بايد خنک شود و به
ريه برسد.

خلاصه اين که: وضو در سلامت بدن و طراوت و شادابي آن اثر زيادي دارد.

پي نوشت ها:

1- مستدرک الوسائل، ج 1، ص 43، چاپ قديم، ج 1، ص 299 جديد؛ کنزالعمال، ج 9، ص 293. ش26063 ؛ بحارالانوار، ج 77(80) ، ص 305

2- وسايل الشيعه، ج 1، ص 262

3- مستدرک الوسائل، ج 1، ص 42، چاپ قديم (ج1، ص 296 چاپ جديد)

4- همان، ص 42، چاپ قديم (ج 1، ص 297 چاپ جديد)

5- فروع کافي، ج 6، ص 290

6- همان، ج 6، ص 290، کتاب الاطعمه

7- بحارالانوار، ج 77، ص 312 ؛مستدرک، ج 1، ص 51، چاپ قديم

8- الحقايق از مرحوم فيض، ص 215؛ عيون اخبار الرضا عليه السلام، ج 2، ص 104 با کمي تفاوت

9- مستدرک الوسائل، ج1، باب 47، ص 353، روايت 829

10- تفسير نمونه، ج 3، ص 400، و ج 4، ص 251 الي 295 ؛ اولين دانشگاه و آخرين پيامبر صلي الله عليه واله وسلم، ج 13، ص 85 الي 88، و ص 233 و 246، و ...

منبع : سازمان تبلیغات اسلامی