سامانـيان

[~ERFAN~]

نزديك صد سال (از 287 تا 389 ه.ق.) در قسمتي از ايران كنوني با بخش عمده اي از افغانستان و آسياي مركزي فرمانروايي كردند. قلمرو اين حكومت، تقريبا" تمام حوزه انتشار زبان فارسي را در بر مي گرفت. جد بزرگ فرمانروايان اين سلاله كه نام ايشان منسوب به عنوان اوست، از دهقانان بلخ و از بقاياي خاندانهاي بزرگ ايراني در خراسان و ماورالنهر بود. وي به علت انتساب علاقه به ملك بالنسبه وسيعي در نواحي بلخ – به نام سامان – مشهور به " سامان خداه" بود. از زماني كه اسلام آورد، (در اوايل خلافت عباسيان) مورد حمايت و علاقه امراي خراسان و تاييد دستگاه خلافت بغداد واقع شد. اسد والی عربی خراسان در نیمه قرن هشتم با سامان دوست شد.

سامان دین اسلام را برگزید و نام پسر خود را اسد گذاشت. پسران اسد اشخاص با کفایتی بودند و در قرن نهم عهد مامون عباسی به حکمرانی محلی فرارود و هرات برگزیده شدند. مانند: علی در سمرقند، احمد در فرغانه و الیاس در هرات. ابراهیم پسر الیاس بود که بعدها به سپهسالاری دولت طاهری افغانستان رسید. احمد حاکم فرغانه در ۸۷۴ فوت، و نصر پسرش در سمرقند جانشین او گردید. اسمعیل برادر نصر حاکم بخارا شد و همین شخص است که بعدها دولت حسابی سامانی را در سال ۸۹۲ بعد از مرګ نصر ګرفت و درسمرقند پایه ګذاشت. نام و لقب نه تن از پادشاهان اين سلسله با توالي و مدت امارتشان، از اين قرار است :

1- اسماعيل بن احمد، امير ماضي (‌295 – 279ه.ق.)

2- احمد بن اسماعيل، امير شهيد (301 – 259 ه.ق)

3- نصربن احمد، امير سعيد (331 – 301 ه.ق.)

4- نوح بن نصر، امير حميد (343 – 331 ه.ق.)

5- عبد الملك بن نوح، امير رشيد (350 – 343 ه.ق.)

6- ‌ منصوربن نوح، امير سديد (365 – 350 ه.ق.)

7- نوح بن منصور، امير رضي (387 – 365 ه.ق.)

8- منصور بن نوح (389 – 387 ه.ق.)

9- عبدالملك بن نوح (389 – 389 ه.ق.)

ظهور نشانه هاي انحطاط در دولت سامانيان، با غلبه غلامان ترك بركارها و سلطه آنان بر مناصب نظامي در درگاه ايشان آغاز شد. شورشهايي كه در دربار بخارا به وجود آمد و تا حدي ناشي از برخورد بين اهل سپاه و اهل ديوان بود، اين انحطاط را تسريع كرد. انقلابات خراسان كه از ناسازگاري امراي ترك با يكديگر و با سياست تمركز ديوان بخارا و امير ساماني نشاًت مي گرفت، خراسان را به تدريج از سلطه سامانيان خارج كرد و ماوراء النهر را نيز دچار تزلزل ساخت. سرانجام، ماوراء النهر هم با تحريكات مدعيان، مورد تجاوز ايلك خانيان ترك واقع شد. در طي حوادث، قلمرو سامانيان بين ايلك خانيان و غزنويان تقسيم شد. با كشته شدن امير ابراهيم بن نوح (395 ه.ق.) معروف به امير منتصر كه آخرين مدعي امارت آن سامان و آخرين مبارز جدي براي احياي آن بود دولت سامانيان پايان يافت.