دو دشمن کلیه آدم ها

[امیررضا*]

کلیه‌ها علاوه بر تنظیم آب و املاح بدن، وظیفه تولید هورمون اصلی خونساز بدن (اریتروپوئتین) را هم بر‌عهده دارند. یكی دیگر از وظایف كلیه، دفع سموم بدن با آب به صورت ادرار است. از آنجا که سلامت کلیه ارتباط محکمی با عملکرد صحیح دیگر اعضای بدن از جمله کبد، قلب، چشم و مغز دارد، مراقبت از این عضو اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. پرهیز از مصرف برخی موادغذایی مضر، نوشیدن مایعات كافی و در کل تغییر شیوه زندگی، نه تنها عملکرد کلیه‌ها را بهبود می‌بخشد بلکه بر دیگر اعضای بدن نیز تاثیر مثبتی دارد.


یکی از ارکان حفظ سلامت انسان، محافظت از كلیه در برابر آسیب‌هاست. بیماری‌های کلیوی در مراحل اولیه، کاملا بی‌علامت هستند و ممكن است قبل از ایجاد هرگونه شکایت باعث تخریب قسمت عمده‌ای از فعالیت و عملکرد کلیه شود. تنها راه اطلاع از ابتلا به بیماری‌های کلیوی در مراحل ابتدایی، انجام آزمایش‌های خون و ادرار است.

ابتلا به بیماری‌ مزمن كلیوی شیوع بالایی دارد و طبق آمار ارائه‌شده از هر 8 نفر یك نفر به بیماری مزمن كلیه مبتلا هستند. تغییر در تعداد دفعات ادرار یا حجم ادرار در شبانه‌روز، شب‌ادراری، تغییر رنگ ادرار، ورم صورت یا ورم پاها و درد یا سوزش حین دفع ادرار، بی‌اشتهایی (سوءتغذیه)، كاهش وزن بیش‌ازحد، تهوع و استفراغ، تنگی نفس و كم‌خونی از علایم ابتلا به بیماری كلیوی است. در صورت وجود هر یك از آنها حتما باید به پزشک مراجعه کرد تا آزمایش‌های لازم را برایتان تجویز كند.


تغذیه و نارسایی كلیوی

نوع تغذیه، انجام فعالیت‌های ورزشی و مصرف داروها نقش موثری در بهبود عملكرد كلیه و سالم‌ماندن آن دارد. چاقی شکمی یکی از موارد مهمی است که باعث می‌شود تا افراد دچار نارسایی کلیه شوند ولی می‌توان با تغذیه صحیح از آن پیشگیری کرد. به گفته متخصصان تغذیه، مصرف موادغذایی پرپروتئین، روغن حیوانی و لبنیات پرچرب باعث ابتلا به بیماری‌های كلیوی می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود مصرف گوشت قرمز را كاهش دهید و روزانه كمتر از 3 تا 5/3 گرم نمك مصرف كنید و دوغ و پنیرهایی كه نمك كمتری دارند، بخورید.

رژیم‌های غذایی پرنمک، باعث بالارفتن فشارخون و آسیب كلیه می‌شود. اگرچه نباید مصرف لبنیات از برنامه غذایی حذف یا محدود شود اما بهتر است نوع كم‌چرب آن را انتخاب و مصرف كرد. توصیه می‌شود، روغن‌های جامد را حذف و از روغن زیتون در تهیه غذاها استفاده كنید. نوشیدن حداقل 8 لیوان آب، باعث سالم‌ماندن كلیه‌ها می‌شود. در برنامه غذایی خود حتما میوه و سبزی را بگنجانید و در طول روز 3 تا 4 عدد میوه بخورید.

كسانی كه BMI بالایی دارند، حتما باید وزنشان را كم كنند زیرا كاهش وزن در كنترل فشارخون و عوارض كلیوی موثر است. پس روزانه 20 تا 30 دقیقه ورزش‌های نرمشی مانند پیاده‌روی و دویدن انجام دهید. بهترین نوع فعالیت ورزشی، ورزش‌های هوازی ایروبیك است. فعالیت‌های ورزشی، باعث تنظیم جریان خون و كاهش فشارخون می‌شود. البته فعالیت ورزشی سنگین مانند وزنه‌برداری و بدنسازی با وزنه‌های سنگین به دلیل اینكه تاثیر منفی روی قلب می‌گذارند، توصیه نمی‌شود.


فشارخون و نارسایی کلیه

در صورتی که كسی به بیماری قند (دیابت)، پرفشاری خون یا چاقی دچار باشد یا یک یا چند نفر از اعضای خانواده بیماری كلیوی داشته باشند، سیگار مصرف كنند، یا سنشان بالاتر از 50 سال باشد بیش از سایرین در معرض خطر است. شایع‌ترین علل ابتلا به بیماری‌های کلیه در دنیا، دیابت و پرفشاری خون است. حدود 80 درصد نارسایی‌های کلیه به این دو علت مربوط می‌شود. كنترل فشارخون در بیماران مبتلا به پرفشاری خون و دیابت، در پیشگیری از آسیب به كلیه موثر است. دیابت می‌تواند باعث از کارافتادن آنها و در نهایت همودیالیز شود. 35درصد مبتلایان به دیابت به بیماری کلیه مبتلا می‌شوند.

پس فشارخونتان را به‌طور منظم كنترل و اگر نیاز به مصرف دارو است، حتما به‌طور منظم آن را مصرف كنید. در صورتی كه فشارخون خیلی بالا نباشد، می‌توان با تغذیه مناسب آن را كنترل كرد اما اگر بیش از 140 بر 90 میلی‌‌‌جیوه باشد باید حتما دارو مصرف شود. كنترل منظم قندخون به خصوص در كسانی كه به دیابت مبتلا هستند یا قند پنهان دارند (یعنی قندخون در حالت ناشتا متعادل است) توصیه می‌شود. اگر اسیداوریك شما بالاست یا سابقه ابتلا به نقرس در خانواده‌تان ارثی است، حتما به پزشك مراجعه كنید.


از لوپوس تا آسیب كلیه

برخی از علت‌های بیماری‌های کلیوی ناشناخته‌اند. عوارض دارویی و سنگ‌های کلیه از دیگر علت‌های آسیب کلیه‌ها هستند. مشكل سنگ كلیه‌تان را جدی بگیرید و درمان را منحصر به زمانی كه سنگ كلیه ساخته شده است، نكنید.

اگرچه سنگ‌سازی كلیه، بیماری‌ عودكننده‌ای است اما با رژیم غذایی مناسب، نوشیدن مایعات و تحرك كافی قابل‌پیشگیری است. اگر سنگ كلیه با اقدام‌های درمانی به موقع رفع نشود ممكن است باعث سنگ‌سازی بیشتر شود. در این صورت ممكن است با جراحی یا سنگ‌شكنی، مشكل را برطرف كرد. انجام جراحی مکرر و سنگ‌شكنی می‌تواند به بافت كلیه آسیب برساند و در نهایت به نارسایی كلیوی بینجامد. در صورتی كه مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشارخون، كلیه پلی‌کیستیک و بیماری?های روماتیسمی مثل لوپوس یا آرتریت روماتویید هستید حتما به پزشك مراجعه كنید تا كلیه‌هایتان مورد بررسی قرار گیرد.
معمولا بسیاری از افراد برای كاهش دردهای خفیف بدنی یا درمان عفونت حتی عفونت‌ ساده‌ای كه ممكن است ویروسی باشد از مسكن‌ها یا آنتی‌بیوتیك‌ها استفاده می‌كنند. اگرچه مصرف مسكن‌ها تحت‌نظر پزشك و در مقاطع زمانی كوتاه اشكالی ندارد اما مصرف خودسرانه داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند.

پس دارو را در موارد ضروری و تحت‌نظر پزشک مصرف كنید. سایر داروهای خاص و بعضی سموم، آفت‌کش‌ها و موادمخدر و... هم می‌توانند به آسیب کلیه منجر شوند. مصرف مكمل‌های غذایی به خصوص در ورزشكاران نیز باید تحت‌نظر متخصص پزشكی ورزشی باشد زیرا تركیب‌های موجود در مكمل‌ها می‌تواند با تاثیر بر نفرون‌ها باعث آسیب كلیه شود.