سپر دفاع موشکی؛ چالش جدید راهبرد نظامی ایران

[KᏙ¥றᏙƝ]

جنگ ستارگان ریگان
در سال 1980 رونالد ریگان وارد کاخ سفید شد و اولین اصل سیاست خارجی خود را نابود کامل کمونیسم قرار داد. وی تصمیم گرفت آمریکا را به توانایی زدن ضربه اول هسته ای برساند. بدین منظور ریگان به یک سیستم دفاعی در برابر ضربه متقابل روسها نیاز داشت. او طرحی به نام دفاع استراتژیک ابتکاری ارائه کرد که بعدتر از سوی رسانه ها جنگ ستارگان ریگان نام گرفت.
بر اساس طرح جنگ ستارگان، آمریکا باید ماهواره های نظارتی در مدار زمین قرار می داد که به محض شلیک موشکهای بالستیک از سوی روسها این موشکها را رهگیری کرده و اطلاعات مسیر موشکها را به سیستمهای ضد موشک می دادند. این سیستمهای ضد موشک شامل دو سلاح عمده بودند؛ موشکهای ضد موشک و لیزرهای قدرتمند. این تجهیزات وظیفه داشتند موشکهای روسی را قبل از اینکه وارد فضای آمریکا بشوند هدف قرار دهند. اگر ریگان می توانست به این سیستم دفاعی دست پیدا کند بدون ترس از ضربه متقابل روسها می توانست هر زمان که اراده کند به آنها حمله کند.
جنگ شهرها-جنگ موشکها
در اواخر جنگ ایران-عراق سران هر دو کشور مشکلاتی مشابه داشتند. هر دو کشور نیازداشتند که با استفاده از نیروی هوایی به همدیگر ضربه بزنند اما بودجه کافی در اختیار نداشتند. تازه اگر هم می توانستند به تعداد کافی هواپیما بخرند تربیت خلبان و خدمه نگهداری برای آنها سالها طول می کشید. هر دو کشور یه یک راه حل رسیدند:موشکهای بالستیک.
موشک بالستیک موشکی است که کلاهک جنگی خود را با استفاده از موتور قدرتمند خود به طبقات بالای جو می برد. در آنجا کلاهک از بدنه موشک جدا می شود و با استفاده از سرعت خود و در یک مسیر منحنی به سوی زمین سرازیر می شود. ایران و عراق از این سلاح بیشتر به عنوان یک سلاح بازدارنده استفاده کردند و بیشتر از آنکه اهداف نظامی را هدف قرار دهند سعی کردند تا ترس را در دل طرف مقابل بکارند. جنگ شهرها به جنگ موشکها تبدیل شد.
جنگ اول خلیج فارس و درسهای آن
رویای جنگ ستارگان ریگان گرچه زیبا بود اما با یک مشکل عمده مواجه شد. گام های اولیه نشان داد که علم و تکنولوژی آن زمان توانایی ساخت چنین سپر دفاعی را ندارد. در زمان اشغال کویت و شروع جنگ اول خلیج فارس در سال 1991 آمریکا هنوز هیچ سلاح ضدموشک مناسبی در دست نداشت. با تهدید صدام حسین بر علیه پایگاه های آمریکا در منطقه و اسرائیل توسط موشکهای بالستیک آمریکایی ها به تکاپو افتادند تا از موشکهای پاتریوت برای مقابله با موشکهای اسکاد عراق استفاده کنند. نسل اول موشکهای پاتریوت نشان دادند که برای مقابله با موشک چندان مناسب نیستند اما همین عملکرد ضعیف هم نتوانست کشورهایی که از جانب موشکهای بالستیک احساس خطر می کردند را از خریدن پاتریوت منصرف کنند. کشورهایی مانند بحرین، اردن، عربستان، کره جنوبی و ژاپن در صف خریداران پاتریوت قرارگرفتند.
همزما با مردم جهان، مسئولان نظامی و سیاسی ایران نیز تحولات جنگ را دنبال می کردند و نقشه های نظامی هر دو طرف درگیر را با دقت دنبال می کردند. آنها شاهد بودند که موشکهای قدیمی صدام چگونه هراس را در میان سیاستمداران غربی رواج می دهند. تمرکز ایران بر روی برنامه بومی سازی موشکهای بالستیک بیشتر شد. هدف مسئولان و سیاستگذاران وقت کشور آن بود که به چنان توان موشکی دست پیدا کند که دیگر هیچ مهاجمی جرأت حمله کردن به خاک ایران را نداشته باشد.
سپردفاع موشکی
در سال 1993 بیل کلینتون تصمیم گرفت که برنامه بلندپروازانه جنگ ستارگان ریگان را به یک برنامه منطقی تر و قابل اجرا تبدیل کند. سازمانی به نام سازمان دفاع موشکی تشکیل شد و نتایج تحقیقات برنامه جنگ ستارگان در اختیار آن قرار گرفت. این سازمان در سال 2002 دوباره به صورت آژانس دفاع موشکی تجدید سازمان یافت و مسئولیت استقرار سپردفاع موشکی برعهده آن گذاشته شد.
اجزای اصلی سپردفاع موشکی مانند اجزای برنامه جنگ ستارگان هستند و عبارتند از ماهواره ها و رادارهای هشداردهنده، لیزرهای پرقدرت و موشکهای ضد موشک. در سپر دفاعی جدید از دو نوع موشک ضدموشک استفاده می شود. نوع اول موشکهای زمین پرتاب ،مانند نسل سوم موشکهای پاتریوت هستند، و نوع دوم موشکهای شلیک شده از کشتی های جنگی مانند نسل سوم موشکهای استاندارد.
طبق این برنامه قرار است یک سیستم رهگیر موشکی در رومانی، لهستان و ترکیه مستقر شود. به علاوه، چهار ناو مجهز به موشکهای ضد موشک هم در اسپانیا و یک مقر عملیاتی نیز در آلمان، مستقر خواهند شد. نصب رادارهای ترکیه در نشست 2010 سران ناتو در لیسبون مورد قبول این کشور واقع شد. ایالات متحده می گوید برنامه استقرار سپر دفاع موشکی برای مقابله با تهدیدهای احتمالی موشکی ایران و کره شمالی طراحی شده است. این رادارهشداردهنده در پایگاه هوایی ترکیه در کورِچیک، شهری در ۷۰۰ کیلومتری غرب ایران مستقر است و مارک هرتلینگ، فرمانده نیروهای نظامی آمریکا در اروپا، گفته است که در حال حاضر توسط نیروهای آمریکایی مورد استفاده قرار می گیرد. با اینکه مقامات ترکیه بارها عنوان کرده اند که از خاک کشورشان اجازه فعالیت بر علیه ایران را نمی دهند نصب این رادارها بارها با اعتراض ایران مواجه شده است.
از سوی دیگر، استقرار این سپر در آسیای شرقی، مستقیم تهدیدی را متوجه چین خواهد کرد و آمریکا را در تقابل با این قدرت درحال رشد آسیایی قرار خواهد داد. رویای جنگ ستارگان ریگان در حال تبدیل شدن به واقعیت است و غرب امیدوار است با تکیه بر تکنولوژی پیشرفته خود این تهدید را نیز از سر بگذرانند.


واکنش مسکو
روسیه تهدید کرده است اگر واشنگتن به برنامه خود در ارتباط با استقرار دفاع ضدموشکی در اروپا ادامه دهد، مسکو وادار به تلافی خواهد شد. دیمیتری مدودف ،رییس جمهور سابق روسیه، در پیامی تلویزیونی هشدار داد:" اگر نگرانی‌های روسیه در رابطه با تعبیه سامانه موشکی امریکا در نزدیکی مرزهای روسیه در اروپای شرقی برطرف نشود و امریکا نتواند نظرات روسیه را در این خصوص تأمین کند، آن‌گاه روسیه نیز موشک‌های کوتاه برد خود را در مرزهای غربی و جنوبی این کشور مستقر خواهد کرد."
مسکو اینکه سپر دفاع موشکی برای مقابله با ایران یا کره شمالی در اروپا مستقر شده است را دروغ می داند و ادعا می کند که نصب این سیستم در اروپای شرقی به بازدارندگی این کشور در برابر حملات موشکی اتمی، ضربه خواهد زد و آن را تضعیف خواهد کرد.
مدودف در پیام خود همچنین تهدید کرده که اگر اختلافات فیمابین در مورد سامانه موشکی ناتو در اروپای شرقی ادامه یابد، روسیه از پیمان جدید کنترل تسلیحات هسته ای با امریکا، کناره گیری خواهد کرد. البته آمریکا و روسیه می دانند که برای پیشبرد سیاست خارجی خود به همکاری همدیگر نیاز دارند و در نهایت آمریکا ناچار است تا نگرانی های امنیتی روسیه را در مورد سپردفاع موشکی در نظر بگیرد و رضایت روسها را جلب کند.
سپر دفاع موشکی در خلیج فارس
به گزارش تابناک، یک مقام بلندپایه وزارت دفاع آمریکا اعلام کرده این کشور درصدد است سپرهایی منطقه‌ای علیه موشک‌های بالستیک در خاورمیانه و آسیا مستقر کند. مادلین کریدون، از مقامات ارشد پنتاگون، سپرهای دفاع موشکی مذکور را هم راستا با طرح سپر دفاع موشکی اروپا دانسته است.

اما هیلاری کلینتون ،وزیر امور خارجه آمریکا، در سفر خود به منطقه (12 فروردین 91) دفاع موشکی را در مذاکرات خود با مقامات ارشد عربستان مورد بحث قرار داد و قضیه را از حالت اما و اگر درآورد. سعود الفیصل ،وزیر امور خارجه عربستان، در یک نشست مشترک تأیید کرد که آمریکا و عربستان موضوع تشکیل سپر دفاع موشکی مشترک را مورد بحث قرار داده و در همین ارتباط، کمیته‌ای از دیپلمات‌ها و کار‌شناسان امنیتی تشکیل شده است.
ظاهرا قرار است تا این سیستم در منطقه عملیاتی شود و واضح است که هدف اصلی آن محدود کردن قدرت نظامی ایران است. اینکه قرار است در منطقه خلیج فارس از پایگاه های ضدموشکی زمینی ثابت استفاده شود یا از کشتی های مجهز به موشک ضدموشک در این مرحله از مذاکرات معلوم نیست اما با اوج گرفتن تنشها در منطقه و تهدید ضمنی ایران بر بستن تنگه هرمز کشورهای منطقه برای مقابله با ایران هرچه بیشتر به سمت آمریکا رانده می شوند. هیلاری کلینتون ایران را عامل تهدید امنیت کشورهای منطقه دانسته و گفت است: "ما به دفاع از کشورهای خلیج [فارس] متعهد هستیم و می خواهیم این کار را به کارآمدترین شکل ممکن انجام بدهیم."

واکنش تهران
ایران گسترش سپر دفاع موشکی را در جهت دفاع از اسرائیل ،ونه کشورهای منطقه، می داند. علاالدین بروجردی ،رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، با تشنج زا توصیف کردن سپر دفاع موشکی خلیج فارس، گفته است که دولت ایران به هیچ وجه دخالت بیگانگان را در منطقه ای که متعلق به همه کشورهای حاشیه آن است قبول ندارد. وی اضافه می کند: "ایران به اقدامات تهدید کننده منافع ملی خود واکنش مناسب و قاطع نشان خواهد داد".
احمد وحیدی، وزیر دفاع ایران، نیز گفته است که این طرح ها امنیت منطقه را مخدوش می کند. به گزارش فارس سردار ‌علی حاجی‌زاده ،فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در اینباره اظهار داشته است:"آمریکایی‌ها مدت‌هاست طرحی برای دفاع موشکی از رژیم صهیونیستی دارند که این طرح چند حلقه را دربرمی‌گیرد که یکی امکانات موشکی و نظامی است که در مدیترانه و در داخل سرزمین‌های اشغلی مستقر شده است."
دستیار و مشاور عالی فرمانده کل قوا ،سردار رحیم صفوی، نیز می گوید:" اگرچه ایران قصد تهاجم ندارد و استراتژی کشور ما دفاعی است، اما با این حال این سپر موشکی هم تهدیدی برای ایران و هم روسیه است." وی طرح سپر موشکی آمریکا در منطقه را یک طرح شکست خورده می داند.
راهکارهای تهران
از آنجایی که ایران برای رسیدن به بازدارندگی در برابر تهدیدات امنیتی بر روی تکنولوژی موشکی سرمایه گذاری زیادی کرده است و موشکهای بالستیک ستون فقرات راهبرد دفاعی ایران را تشکیل می دهند واضح است که سپر دفاع موشکی آمریکا در خلیج فارس این راهبرد ایران را هدف قرار داده است.
حاجی‌زاده در خصوص تدابیر اندیشیده شده برای مقابله این سپر دفاع موشکی گفته است:"تمامی بررسی‌ها صورت گرفته ... و ما از بابت ایجاد این سامانه‌ها نگران نیستیم."
حاجی زاده درباره راهکارهای فنی مقابله با سپر دفاع موشکی آمریکا چیزی عنوان نکرده است اما دست ایران در برابر این تهدید چندان هم بسته نیست و با توجه به دانش فنی موجود در کشور می توان تا حدودی با سپر دفاع موشکی مقابله کرد.
ساده ترین و اولین خط دفاعی ایران دانش نرم افزاری است. سپر دفاعی موشکی وابستگی زیادی به اطلاعات رد و بدل شده بین اجزای مختلفش دارد و نفوذ به این شبکه اطلاعاتی می تواند اطلاعات گمراه کننده ای را به واحدهای گوناگون و پراکنده این سیستم ارسال کند و در نهایت آن را مختل کند.
راهکار بعدی نصب همزمان چند کلاهک بر روی یک موشک می باشد. این کلاهکها پس از جداشدن از بدنه موشک اصلی مسیرهای جداگانه ای را دنبال می کنند و شلیک همزمان چند موشک می تواند آسمان منطقه نبرد را از ده ها کلاهک ،که هر یک به سویی می روند، پر کند. با نصب چند کلاهک دروغین در میان کلاهکهای واقعی می توان رادارهایی که وظیفه رهگیری این کلاهکها را دارند هرچه بیشتر گمراه کرد.
گام بعدی برای مقابله با سپر دفاع موشکی استفاده از کلاهکهای هدایت پذیر است. این کلاهکها می توانند مسیر خود را در طی مرحله آخر پرواز تغییر دهند و مشکلات زیادی برای موشکهای ضدموشک و سیستمهای راداری آنها بوجود بیاورند.
اما جدا از همه اینها، ایران باید بر روی ایجاد یک سپر دفاع موشکی بومی نیز سرمایه گذاری کند. قرار بود که دفاع از مراکز حساس کشور برعهده موشکهای اس-300 روسی باشد. موشکهای اس-300 در حد واندازه موشکهای پاتریوت آمریکایی هستند و توانایی هدف قرار دادن هواپیما،هلیکوپتر و موشکهای بالستیک را دارند. با عدم فروش این موشکها از سوی روسیه، مسئولان به سمت ساخت موشکهای ضدهوایی بومی رفتند. البته پس از پایان جنگ ایران-عراق تلاشهای زیادی در راه ساخت موشکهای ضدهوایی در داخل کشور انجام شده و امروزه انواع موشکهای ضدهوایی کوچک و بزرگ در داخل کشور ساخته می شوند. اما هنوز برای ساخت موشکهای ضد موشک و رسیدن به یک چتر دفاع موشکی قدم چندانی برداشته نشده است و امید می رود که در این زمینه هم هر چه زودتر به خودکفایی برسیم.

[حسن بیدبرگی]

یک راه.کار دیگه که تو جنگ 8 روزه جواب داده استفاده از چند موشک همزمانه که چند موشک اولی قربانی و موشک های اصلی در پشت اون ها قرار میگیرند.