راههای مبارزه با هواهای نفسانی چيست؟

[م‍حمّد]

علمای اخلاق برای مبارزه و خنثی نمودن تمایلات و هواهای نفسانی، راه های مختلفه ای را پیشنهاد كرده اند، از جمله (مرابطه).

یكی از حساس ترین مسیر سالكان الی الله(مرابطه) است كه بدون عبور از این نقطه، راه تكامل به بن بست منتهی می شود.
مرابطه در لغت به معنای(به یكدیگر پیوستن) و در اصطلاح اهل سلوك به معنای(به خودپیوستن ) و نگران احوال خویشتن بودن است.
(مرابطه)دارای چهار حالت یا چهار مرحله است: مشارطت، مراقبت، محاسبت و معاینت.

مشارطه: آن است كه با خود عهد كند و پیمان ببندد كه در انجام وظایف كوتاهی نكرده و از دستورهای شرع تجاوز ننماید. این عهد و پیمان در صورتی مؤثر است كه هر روز تجدید شود، تا آن گاه كه به صورت ملكه در آید. بهترین ساعات برای مشارطه صبحگاهان بعد از ادای فریضه است.

مراقبت: آن است كه وقتی انسان با خود عهد پیمان بست، باید در تمام احوال مراقب و نگران خود باشد، مبادا دراثر غفلت عهدی را كه با خدا بسته بشكند.

محاسبت: سالكان راه خدا همان طور كه در صبحگاهان با خود عهد و پیمان می بندند كه از وظایف محوّله سرپیچی نكرده و از فرامین الهی تجاوز نكنند، ساعتی را برای محاسبه و بازنگری در اعمال روزانه در نظر می گیرند، تا بنگرند در طول شبانه روز چند كار مثبت و چند كار منفی انجام داده اند.
آیا كارهای مثبت بیش تر است یا خدای ناكرده كارهای منفی؟ و نگاه كنند كه روز گذشته اش با امروز یكی است یا تفاوت دارد؟ اگر تفاوت دارد، جنبهء خیرش بیش تر بوده یا شرش؟
امام صادق (ع)فرمود:«اگر كسى دو روزش با هم مساوى باشد، مغبون است و در عمرش ضرر كرده است. اگر فردایش بدتر از گذشته باشد، ملعون است. كسى كه خوبى هاى زیادترى در خود نبیند، بداند كه دارد به طرف نقصان مى رود و به آن نزدیك مى شود. كسى كه به سوى نقصان برود یعنى خوبى هاى روز بعدش كم تر از روز قبلش باشد مرگ براى او بهتر از زنده بودن است».[۱]

معاینت: سالك بعد از فراغت از محاسبه و بازنگری اعمال روزانه و محاكمه و مقصر دانستن خویش، باید ازخود انتقاد كند: چرا فلان كار زشت و قبیح را انجام دادی و فلان كار زیبا و حَسَن را ترك كردی؟ اگر مرگ به سراغت بیاید، چه جوابی داری و با چه رویی می خواهی در پیشگاه خدا و اولیای گرامی اسلام حاضر شوی؟!

[۱]. محمد باقر مجلسی , بحارالانوار, ج ۶۸ ص ۱۷۳ حدیث ۵.