کودتا به سبک ادبیات

[sober]

[rtl]نیم قرن پیش، کودتا آن قدر رایج و شایع بود که حتی به دنیای ادبیات هم راه پیدا کرد.[/rtl]

[rtl] [/rtl]

این هفته، همه مشغول خبرهای کودتای ترکیه بودیم و تحلیلها و شوخی هایی که با آن انجام شد. کودتا، چند سالی است که تبدیل به خبر عجیب و غریبی شده، اما تا همین نیم قرن پیش، کودتا آن قدر رایج و شایع بود که حتی به دنیای ادبیات هم راه پیدا کرد و اگر کورتزیو مالاپارته، داستان نویس ایتالیایی کتاب جدیِ «تکنیک کودتا» را در ستایش دموکراسی و نکوهش کودتا نوشت، اما داستان نویسان دیگر، رفته رفته کودتا را به عنصری در داستان هایشان تبدیل کردند و کودتاهای معروفی را هم در دنیای داستان ها رقم زدند که تقریبا عمر تمامشان از کودتای اخیر ترکیه بیشتر بود.

معروفترین کودتای داستانی، در کتاب «مزرعه حیوانات» جورج اورول اتفاق می افتد که بعد از آزادی مزرعه و حیواناتش از دست آقای جونز، در یکی از جلسات یکشنبه صبح ها و حین بحث بر سر آسیاب بادی، ناپلئون یکی از دو خوک پرنفوذ مزرعه با استفاده از توله سگ هایی که مخفیانه تربیت کرده سنوبال، دیگر خوک پرنفوذ مزرعه را فراری می دهد و خودش به رهبر بلامنازع مزرعه تبدیل می شود. بعد هم سنوبال عامل جونز معرفی می شود و تمام اتفاقات بد به او نسبت داده می شود و به دستور ناپلئون و به دست سگ ها، تعداد زیادی از حیوانات به جرم همکاری با سنوبال اعدام می شوند.

اما سرزمین کودتاها، آمریکای لاتین است و طبیعتا بیشترین تصویر از کودتا در دنیای ادبیات را هم باید در آثار نویسندگان این سرزمین جستجو کرد. دو کتاب بسیار معروفِ «پاییز پدرسالار» مارکز و «سورِ بز» یوسا، درباره زندگی و روزگارِ دیکتاتورهایی است که با کودتا سر کار آمده اند. اما بهترین تصویر از یک کودتا و فضای بعد از آن، در رمان «خانه اشباح» ایزابل آلنده تصویر شده است. داستانی که بر اساس کودتای پینوشه علیه سالوادور آلنده، پسرعموی پدر ایزابل آلنده نوشته شده و خواندنش واقعاً نفسگیر است.

در کتاب «سگهای جنگ» از فردریک فورسایت، یک گروه کماندوی مزدور است که از طرف دولت انگلستان استخدام می شوند تا حکومت یکی از کشورهای کوچک آفریقایی را ساقط کنند. انگلیسی ها می خواهند فردی را سر کار بیاورند تا قرارداد استخراج از معادن تازه کشف شده اورانیوم را با آنها ببندد. در «گربه ای میان کبوتران» آگاتا کریستی (که در ایران با اسامی دیگری مثل «گرگ در لباس میش» هم ترجمه شده)، داستان از زاویه دیگری است و در کشور خاورمیانه ای رَمات، شاهزاده یوسف علی در یک انقلاب مردمی به قدرت می رسد، اما انگلیسی ها که مخالف او هستند، قیامش را کودتا لقب می دهند.

دوتا کودتای بامزه هم داریم: در «گهواره گربه» کورت ونه گات، راوی داستان طی کودتایی به حکومت کشور خیالی سن لورنزو می رسد. کودتا برای نجات یک آیین تخیلی به اسم «باکونونیسم» است، اما بامزه است که کودتاگرها تصمیم می گیرند این ایده را ممنوع اعلام کنند تا ملت باز هم طرفدارش باقی بمانند. یک کودتای بامزه دیگر هم کودتای لرد ولدمورت و طرفدارانش علیه وزارت سحر و جادو در جلد هفتم هری پاتر، یعنی «هری پاتر و یادگاران مرگ» است که با کشته شدن ولدمورت در همان جلد، کودتا جمع می شود.

اما بیشترین تعداد کودتا در سری داستان های تن تن است. در پنج کتاب از 24 کمیک تن تن، شاهد کودتا هستیم. بیشترینش، به ماجراهای ژنرال آلکازار که می خواهد علیه  ژنرال تاپیوکا، دیکتاتورِ کشور کوچک سن تئودور کودتا کند ربط دارد. ژنرال آلکازار در دو کتاب «ماجرای گوش شکسته» و «هفت گوی بلورین» کودتاهای ناموفقی دارد، تا عاقبت در «تن تن و پیکاروها» توانست ژنرال تاپیوکا را برکنار کند. در کمیک «عصای اسرارآمیز» در زمان حضور تن تن در کشور سیلداوایا کودتا اتفاق می افتد و در «سرزمین طلای سیاه»، در کشور خِمِد، تاجران برده علیه امیر بن کالیش اذاب کودتایی را ترتیب می دهند و شیخ باب بن الحر را سر کار می آورند، اما امیر بن کالیش با کمک تن تن دوباره به قدرت برمی گردد.