آشنایی با ادبیات پایداری(ادبیات مقاومتی)

[Fake Girl]

به نام یزدان بی همتا

ادبیات پایداری(ادبیات مقاومتی):

ادبیات پایداری به ادبیاتی گفته می شود که تحت تاثیر شرایط و اوضاعی مانند:نبود آزادی های فردی و اجتماعی،اختناق و استبداد داخلی،غصب سرمایه های اجتماعی و فردی و ... شکل می گیرد.این شرایط و اوضاع در تمامی حوزه های سیاسی،فرهنگی،اقتصادی،اجتماعی و ... به وجود می آید.طنز،هجو،هزل،حبسیه،نمایش نامه،داستان،سرودهای روشنفکرانه و معترضانه و... همگی در حوزه ی ادبیات مقاومتی قرار می گیرند.در این بین،نویسندگان و شاعران،به عنوان سخنگوی مردم مظلوم و ستمدیده،اقدام به سرودن و نوشتن،از ظلم و ستم وارده به مردم می کنند.

---

ویژگی های ادبیات پایداری:

۱-ترسیم چهره ی مظلوم و ستمدیده ی مردم:فقر،فساد،بی عدالتی و ... از جمله اثراتی است که یک حکومت غیرمردمی به اقشار مردم وارد می کند.یک شاعر و یا نویسنده ی ادبیات پایداری،به توصیف هنرمندانه ی زندگی سراسر درد و رنج مردم می پردازد.

۲-دعوت به مبارزه علیه ظلم و استبداد:با توجه به این که این ادبیات،از میان مردم محروم و مظلوم یک کشور سرچشمه می گیرد،سرسخت ترین ادبیات موجود است.به همین دلیل است که ادبیات پایداری در بسیاری از مواقع مردم را دعوت به مبارزه ی مسلحانه علیه حکومتی می کند،به امید که مردم رنجدیده از رنج ها رها شوند.

۳-بیان ظلم،جنایت و بی عدالتی حکومت:حکومت های غیر مردمی،تاب شنیدن صدای مردم خود را ندارند.به همین خاطر اقدام به قتل عام و سرکوب آزادی خواهان و مخالفان خود می کنند."جبرا ابراهیم جبرا"،در کتاب خود_در بیابان های تبعید_اینگونه می گوید:بهارهای پیاپی را در بیابان های تبعید می گذرانیم/با عشق خود چه کنیم/در حالی که چشمانمان پر از خاک و شبنم یخ زده است؟... .

۴-امیدوار کردن مردم به پیروزی:شاعر و نویسنده در آثار هنری خود،با القای این عقیده که پیروزی خیر بر شر،حتمی است مردم را نسبت به آینده امیدوار می کنند.آینده ای که در آن ظلم و ستمی وجود نخواهد داشت و حق و عدالت جاری خواهد بود.مانند این شعر از "عدنان الضائغ"شاعر عراقی:کتاب های تاریخ را ورق می زنم/انگشتانم به خون آلوده می شوند/هرگاه فصلی از سرگذشت خودکامه ای به اتمام رساندم/نگهبانان به سوی فهرست سوقم دادند/تا در ان جا از ترس بلرزم/ای زنرال ها/ای ژنرال ها/با رویاهایمان چه ها که نکردید!/با این همه چکمه/از گردن هایمان می گذرید/در حالی که ما هنوز/برای خورشید دست تکان می دهیم.

۵-بزرگداشت مقام شهداء:در مبارزات مردمی بر علیه حکومت نامشروع،همیشه افرادی هستند که برای مردم،وطن و عدالت،جان خود را از دست می دهند.این شهدا در حقیقت نماد و الگوی جامعه هستند،افرادی که جان خود را فدا کرده اند به این امید که سایر مردم از ظلم و ستم نجات بیابند.

۶-ستایش آزادی و آزادگی:آرزوی آزادی خواهان،رهایی از ظلم و ستم و رسیدن به "آزادی" است،و این موضوع همان موضوع ادبیات پایداری است.آزادی خواهان،زندگی در برابر ظلم و ستم را نوعی ننگ و خفت می دانند و مرگ را گوارا تر و شیرین تر از زندگی با خفت می دانند.و بالاخره نیز در همین راه جان خود را از دست می دهند.

۷-ستایش سرزمین خود:شاعران و نویسندگان _ به خصوص آن هایی که در حبس یا تبعید هستند _ به ستایش و ترسیم مبارزات مردم کشور و حتی نمادهای کشور،کوچه ها،خیابان ها،شهرها،کوه ها و...  می پردازند.

۸-طرح نمادهای اسطوره ای ملی و تاریخی:اسطوره ها و نمادها،پل ارتباط و پیوند گذشته و امروزاند.شاعران مصری فقط به اسطوره های عربی به خصوص در داستان های الف لیله و لیله _ هزار و یک شب _ توجه می کنند ولی شاعران دیگر مناطق عرب نشین،علاوه بر اسطوره های کهن عربی، به اسطوره های ملل مختلف نیز توجه می کنند.

---

عوامل پیدایش ادبیات پایداری:

۱-قانون ستیزی و قانون گریزی توسط قدرتمندان و بزرگان حکومت

۲-اختناق،استبداد و سلب آزادی

۳-استعمار و استثمار

۴-تجاوز به حریم فردی،دینی،ملی،تاریخی و اجتماعی

۵-جریان های دینی _ مانند اسلام،مسیحیت و... _ و غیر دینی  و مکاتب فکری _مثل مارکسیسم و ... _ .

---

ادبیات پایداری در اسلام:

نخستین سروده های ادبیات پایداری در اسلام،قصاید ابوطالب(ع) ،در دفاع از پیامبر و شکنجه دیدگان اسلام و هم چنین ستایش اسلام است.نخستین شعر از اسلام که در صحنه ی نبرد ثبت شده نیز متعلق به حمزه سیدالشهدا است. در سایر جنگ ها و غزوات افرادی به ستایش یاران پیامبر پرداختند که از آن جمله می توان به"حسان بن ثابت" اشاره کرد.بنا به روایت "ابن هشام"،پیامبر(ص)این گونه سروده ها را می ستود.

سروده های زمان پیامبر(ص)دارای درون مایه های زیر است:

۱-ایجاد روحیه در افراد برای مبارزه و پیروزی و امیدوار کردن آن ها به فرا رسیدن امداد الهی.

۲-معرفی مکتبی که پاسداری از آن،حتی به بهای مبارزه تا پای جان نیز ارزش دارد.

۳-شناساندن چهره ی پیامبر(ص).

۴-ایجاد ضعف در سپاه دشمن.

۵-زنده نگه داشتن یاد شهدا و نمایان کردن ارزش شهادت.

۶-هجو دشمنان

---

ادبیات پایداری در زمان ائمه ی اطهار علیهم السلام:

زیباترین سروده های اسلامی را باید در اشعار و نوشته های عاشورایی جست و جو کرد.اشعاری که "یزید بن مفرغ "سرود از نمونه های بارز ادبیات پایداری عاشورایی است.به علاوه اینکه رجز هایی که خود امام حسین(ع)،به اقتضای حال و اوضاع می سرود نیز بسیار شورانگیز و ماندگار است:

الموت خیر من رکوب العار/والعار اولی من دخول النار _ترجمه:مرگ بهتر از پذیرفتن ننگ است و پذیرفتن ننگ بهتر از قبول آتش.

رجز های کربلا که با رجز های امام حسین(ع)و خواندن شعر"فروه بن مسیک"آغاز می شود،مجموعا ۳۴ رجز است.این رجزها کوتاه ولی کوبنده اند و در گیرنده ی بر حق بودن راه مجاهدین اسلام در برابر سپاه ظلم و طاغوت است.

---

ادبیات مقاومت در ایران:

اولین نمونه ی ادبیات پایداری در ایران،مربوط به قرون اولیه ی اسلام و مربوط به نهضت شعوبیه است.فاتحان عرب،پس از مدتی مغرور شده و اصول و ارزش های اسلامی را شکستند.آن ها اقدام به احیای فرهنگ نژاد پرستانه ای نمودند که در آن غیر از عرب ،هیچ قوم و ملتی دیگر وجود نداشت و هیچ کدام از غیرعرب ها(عجم)را لایق فرمانروایی نمی دانستند.این تحقیر ها با آموزش های اسلامی و دینی که ارزش انسانیت را در تقوا،عمل صالح،جهاد و علم می دانست،مغایر بود.

در این هنگام بود که ادبیات پایداری ایران به وجود آمد و شاعران و نویسندگان ایرانی با قدرت قلم خود،به مقابله در برابر اعراب پرداختند.نخستین شاعر ایرانی ادبیات پایداری،"اسماعیل بن یسار"است.وی از شاعران نهضت شعوبی است که در سال ۱۰۱ هجری درگذشته است.روزی ابن هشام قصیده ای خواند که در آن اصل خود را بزرگ،زبانش را همانند شمشیری تیز و برنده دانسته و به پادشاهانی مانند کسرا ، شاپور و هرمزان افتخار کرده است.به خاطر سرودن این شعر،تا حد مرگ اورا شکنجه  و مدتی بعد او را تبعید نمودند.

"بشار بن برد"از شاعران متعصب ایرانی است که سروده هایی در تحقیر اعراب و ستایش ایرانیان دارد.

"فردوسی" نیز از بزرگترین شاعران ایرانی است که شاهنامه اش،نشان از تعصب او به فرهنگ و هویت ایرانی دارد.فردوسی در قسمتی از شاهنامه خطاب به اعراب می گوید:ز شیر شتر خوردن و سوسمار/عرب را به جایی رسیده است کار/که تاج کیانی را کند آرزو/تفو بر تو ای چرخ گردون تفو!

---

حبسیه،از نمونه های ادب پایداری:

زمانی پیش می آید که یک شاعر در زندان محبوس می شود و در آن زندان،اشعاری را با سوز و آهی تمام می سراید.به این سروده ها"حبسیه" می گویند.معمولا این سروده ها امیزه ای از شکایت و انتقاد از اوضاع جامعه است.

شاعران زندانی ایرانی که حبسیه سروده اند،به دو دسته تقسیم می شوند:

۱-شاعرانی که به علت مخالفت با حکومت و مشکلات سیاسی،زندانی شده اند،مانند:مسعود سعد سلمان،فلکی شروانی،مجیرالدین بیلقانی،ابوالمعاصی نصرالله منشی،خاقانی،فرخی یزدی،ملک الشعرای بهار،موسوی گرمارودی... .

۲-شاعرانی که از نظر دینی با اعتقاد غالب مردم زمان خود،اختلاف داشتند.مانند:باباافضل،فضل الله حروفی،عمادالدین نسیمی،شجاع کاشانی،حیاتی کاشانی،ابوالقاسم امری،محمد باقر خرده ای و ... .

---

ادبیات پایداری در دوران مشروطه:

بارزترین و پربارترین دوره ی ادبیات پایداری، ادبیات دوران مشروطه است.در این دوره داستان،شعر،تصنیف،نمایش نامه و... به عنوان تنها ابزار  برای مقابله با ظلم و ستم مورد استفاده ی جامعه ی ادبی کشور قرار می گرفت.سیل حرکت دانشجویان ایرانی به غرب و شرق و بازگشت آن ها به کشور نیز از دلایل روشنفکری در این دوره است.روزنامه ها نیز از ابزار های اصلی مقابله با ظلم در دوران مشروطه است که اشعار و نوشته های موجود در این روزنامه ها به زبان شوخی و طنز،اقدام به تمسخر وضعیت موجود کشور و بیان مشکلات مردم می کرد.از جمله روزنامه هایی که پیشگام ادبیات پایداری بود می توان به روزنامه ی"نسیم شمال"اشاره کرد.هم چنین از نمونه های موفق دیگر ادبیات پایداری این دوره می توان به این موارد اشاره کرد:طنز موفق دهخدا با عنوان"چرند پرند" و با امضای دخو و کتاب های چون:"کتاب احمد"،"سفینه ی طالبی"،"شرح زندگانی من"،"مسالک المحسنین" و... .

---

ادبیات پایداری دوره ی پهلوی اول و دوم:

اختناق در دوره ی پهلوی اول و دوم در آثار شاعران و نویسندگان مشهود است.این اختناق به حدی بود که شاعران و نویسندگان مجبور شدند که با استفاده از نماد ها،درد،ظلم و رنج خود و ملت را بیان کنند.این اوضاع تا سال های ۵۶ و ۵۷ ادامه داشت.در این سال ها نیز شب نامه هایی بین آحاد مردم پخش  شد که آن ها را به مقابله در برابر ظلم طاغوت فرا می خواند و این نوید را به مردم می داد که پیروزی نزدیک است.این شب نامه ها نیز نوعی از ادبیات پایداری است که در مبارزه بر علیه ظلم و ستم از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

---

ادبیات پایداری سال ۵۷ تا ۵۹(آغاز انقلاب تا قبل از دفاع مقدس):

ویژگی های ادبیات پایداری در این سال ها،به شرح زیر است:

۱-ستایش آزادی و نفرت از طاغوت

۲-ستایش مجاهدان حق جو و ظلم ستیز

۳-دعوت به وحدت و پرهیز از تفرقه

۴-محکوم کردن استبداد داخلی،پول پرستی و اشرافیت

۵-ستایش جهاد و شهادت

۶-بهره گیری از اساطیر شاهنامه ای و چهره های حماسی

۷-استفاده از عناصر فرهنگی و ارزشی عاشورا

۸-مطرح کردن الگوهای تاریخی اسلام مانند:ابوذر غفاری،سلمان فارسی،مالک اشتر.و هم چنین الگوهای مبارز دوره ی معاصر،مانند:میرزا کوچک خان جنگلی،سید جمال الدین اسدآبادی،دکتر علی شریعتی و ... .

---

 ادبیات پایداری در دوران دفاع مقدس:

ویژگی ادبیات پایداری در این دوران به شرح زیر است:

۱-استفاده ی گسترده از قالب نیمایی

۲-بهره گیری از زبان تصویری

۳-غلبه ی شعار و رجز بر سایر گونه های شعری

۴-بهره گیری از آیات و روایات

۵-تلفیق نمادهای ملی مانند:کوروش،کاوه،سیاوش،البرز،دیو،اهریمن و...و نمادهای دینی و اسلامی مانند:عاشوا،کربلا،ذوالفقار،بدر و... با یکدیگر ... .

---

ادبیات پایداری پس از دفاع مقدس تا زمان کنونی:
تنها ویژگی بارز این دوره ی ادبیات پایداری،این است که در این دوره سروده هایی به وجود آمد که حالت تردید و ترس در آن ها مشهود بود.به این معنا که شاعر،این ترس و اضطراب را داشت که آرمان های انقلاب،خون شهدا،مجاهدت ها و...پایمال شود و آرمان های دیگری جایگزین آرمان های انقلاب شود.بنیانگذار این شیوه"سلمان هراتی"است.این نوع ادبیات پایداری در اشعار شاعران دیگری نظیر:"سید حسن حسینی"،"قیصر امین پور"و"علیرضا قزوه"موجود است.

[shiad]

مرسییییییی