تولد یک رمان اعتراضی

[sober]

اصغر نوری در نشست نقد رمان «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» گفت: وظیفه اصلی رمان به عنوان یك مدیوم سرگرمی است و «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» به خوبی توانسته با طنز عالی‌اش این مهم را تحقق بخشد.

زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی

نشست نقد و بررسی رمان «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» نوشته «فرید قدمی» به‌عنوان پنجمین نشست از سری نشست‌های «پنجشنبه‌ها» با حضور نویسنده و منتقدان «یوسف انصاری»، «اصغر نوری» و «خلیل درمنكی» با همکاری نشر «روزنه» در فرهنگسرای فن‌آوری اطلاعات برگزار شد.

فرید قدمی نویسنده و مترجمی است كه رمان‌های «مایا یا قصه آپارتمانی در خیابان كریم‌خان» و «دومینانت یا مامان اون زنه رو كه داره می‌دوئه می‌بینی» را در كارنامه خود دارد در آغاز این جلسه بخشی از سومین رمانش «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» را خواند و پس از آن یوسف انصاری نویسنده و منتقد در سخنانی در باره این رمان گفت: بررسی هر رمانی به نوعی پرسش از ماهیت رمان است. برای پاسخ به این سۆال بایستی به سراغ نخستین رمان تاریخ ادبیات برویم كه «دن كیشوت» سروانتس است. رمان برای اولین بار در نتیجه گفتگو با رُمانس آغاز شد. این گفتگو را می‌توان با توجه به نظریه بازی ویتگنشتاین درباره زبان پی‌گیری كرد، یعنی با توجه به تفاوت‌ها و شباهت‌ها. باید دید كه در رمانی مثل «دن كیشوت» چه فرمی هنوز پایدار مانده و بدل به فرهنگ نشده است. در مورد رمان «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» نیز این امر صادق است، یعنی این رمان به گفتگو با آثار پیشینی خود می‌پردازد؛ اعم از فلسفه، رمان، سیاست، اسطوره و قصه‌های پریان. اهمیت رمان نیز در همین است؛ یعنی رمان یك جامعه‌ باز است، در حالی كه داستان كوتاه جامعه‌ای بسته است. رمانِ فرید قدمی وجهه‌ای كاملاً پارودیك دارد كه یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن روایت كردن سانسور است.»
تولد یک رمان اعتراضی

خلیل درمنكی دومین منتقدی بود كه به نقد این رمان پرداخت. این منتقد كه بیشتر از یك دهه است به نقد آثار ادبی فارسی می‌پردازد، با اشاره به اینكه «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» رمانی مداخله‌گر است كه با طنز كم‌نظیر و خوشخوانی‌ای كه دارد، مخاطب را به وجد می‌آورد، گفت: «این رمان به نحو فزاینده‌ای از تخیل ادبی برقرار است كه در ساختار غالب بر رمان معاصر فارسی عنصری به غایت كمیاب است. اگر بخواهیم این رمان را توپولوژی كنیم و مكانش را در ادبیات معاصر ایران مشخص كنیم، این رمان متعلق به آن دسته از ادبیاتِ سبكِ امریكایی معاصر است كه ویژگی‌شان تخیل، آنارشی و اعتراض است و نویسندگانی همچون پیام یزدانجو، شهریار وقفی‌پور، هادی تقی‌زاده و احسان نوروزی در این دسته قرار می‌گیرند كه همه‌شان توأم با ترجمه آثار نسل بیت در ایران، بسیار از آن‌ها الهام گرفته‌اند. اما تفاوت مهم رمان قدمی با آثار این نویسنده‌ها این است كه این رمان یك نگرش حاد سیاسی با گرایشی كاملاً ماركسیستی دارد و می‌شود گفت كه بهترین آن‌ها نیز است. به همین دلیل این رمان اعتراضی است و با دیگر رمان‌های فارسیِ هم‌مكانش متمایز است.

وی افزود: مشكل من با این رمان این است كه تخیل آن ناشی از فانتزی است، نه از واقعیت. همان‌طور كه گلشیری گفته، مهم‌ترین آبشخور خیال واقعیت است و این واقعیت تخیل را مرزبندی و مخاطره‌آمیز می‌كند، اما ما وقتی با فانتزی مواجهیم، دیگر مرز و مخاطره‌ای وجود ندارد. این همان تفاوتی است كه رمان قدمی با «آزاده خانم» رضا براهنی دارد. چراكه در «آزاده خانم» ما كاملاً با مسائل عینی‌ مثل جنگ مواجهیم. از وجهی دیگر می‌توان گفت كه رمان قدمی به لحاظ درونمایه كاملاً چپ‌گراست، اما در فرم و تكنیك‌هایش اینگونه نیست.
این رمان به گفتگو با آثار پیشینی خود می‌پردازد؛ اعم از فلسفه، رمان، سیاست، اسطوره و قصه‌های پریان. اهمیت رمان نیز در همین است؛ یعنی رمان یك جامعه‌ باز است، در حالی كه داستان كوتاه جامعه‌ای بسته است. رمانِ فرید قدمی وجهه‌ای كاملاً پارودیك دارد كه یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن روایت كردن سانسور است

درمنکی تصریح کرد: یك خصوصیت مهم دیگر «زن‌ها در زندگی من» بین المللی بودن آن است، یعنی برای هر خواننده‌ای در جهان می‌تواند خواندنی باشد، در حالیكه اغلب رمان‌های معاصر ایرانی فاقد این خصیصه‌اند. مثلاً «شب ممكن» محمد حسن شهسواری چه جذابیتی برای خواننده لبنانی یا افغان می‌تواند داشته باشد؟ اما رمان‌هایی مثل «آزاده خانم» براهنی و «زن‌ها در زندگی من» قدمی مسأله‌شان جهانی است. از قضا، در شروع هر دو رمان ما با ارجاع به سیاست امریكا مواجهیم. براهنی از بیل كلینتون حرف می‌زند و قدمی از هنری كیسینجر. شخصیت‌های آزاده خانم و دلف معبد دلفی هم بسیار شبیه هم عمل می‌كنند، اما آزاده خانم سیمایی كاملاً شرقی دارد و دلف معبد دلفی از غرب می‌آید و فاقد آن خصوصیات زن شرقی است.»
نویسنده‌ای شبیه پاتریک مودیانو

اصغر نوری، نویسنده و مترجم كه ترجمه رمان‌هایی از آگوتا كریستوف، پاتریك مودیانو و بسیاری آثار دیگر را در كارنامه‌ خود دارد، درباره سومین رمان قدمی گفت: «قدمی با هر سه رمانش نشان داده كه ادبیات برایش امری جدی است و از تجربه نمی‌ترسد. تسلط كم‌نظیر فرید قدمی به زبان فارسی و طنزِ خیلی خوبی كه در این رمان وجود دارد، آن را به رمانی خوشخوان و لذت‌بخش تبدیل كرده كه این خیلی مهم است. قدمی در رمان «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» همه چیز را به شوخی گرفته و دست می‌اندازد، آن هم به بهترین نحو ممكن. او در این رمان جهان پیچیده‌ای را می‌سازد كه قرارگرفتن در این جهان خیلی برای مخاطب لذت‌بخش است و اگر ما به اشتباه این جهان را به جهان واقعی پیرامون خودمان ربط بدهیم، از اهمیت آن كم كرده و رمان را خراب كرده‌ایم.

وی افزود: سبك قدمی شبیه به نویسندگانی همچون مودیانو است كه از زندگی روزمره می‌نویسند، اما نوع نوشتن قدمی است كه مهم و جذاب است، نه محتوای آن، كه گاهی خیلی هم می‌تواند جدی باشد، اما نباید فرم رمان را به آن تقلیل داد. همه چیز درون این رمان كامل است و ما برای فهم آن نباید از خود اثر خارج شویم. رمان قدمی بسیار شبیه به فیلم‌های وودی آلن است، یعنی خیلی حرف‌های جدی‌ای هم دارد، اما اهمیت و بزرگی آن به فرم و طنزِ خیلی خوبی است كه قدمی با مهارتش در زبان فارسی ایجاد كرده است.

نوری تصریح کرد: بهترین راه ورود به این رمان و فهمش، نه معنا كردن آن از طریق چیزهای بیرونی، كه خواندن چندباره رمان است. من این رمان را سه بار با لذت خواندم و خیلی از بخش‌هایش را هنوز هم می‌توانم با لذت بخوانم و تكرار كنم. فكر می‌كنم یكی از نكات قوت قدمی آشنایی‌اش با زبان‌های خارجی است كه این موضوع باعث شده كه او با شناخت خوبی كه از ادبیات غرب دارد، كارهای مهم و نویی در رمان فارسی انجام بدهد. وظیفه اصلی رمان به عنوان یك مدیوم سرگرمی است و «زن‌ها در زندگی من یا دلف معبد دلفی» به خوبی توانسته با طنز عالی‌اش این مهم را تحقق بخشد.


منبع: خبرگزاری مهر