سنت‌ها و آداب و رسوم ازدواج

[L²evi]

    

سنت‌ها و آداب و رسوم ازدواج :

آداب و رسوم و سنت هایی که در مراسم عروسی وجود دارد دارای ریشه‌های تاریخی و کارکردهای مشخص است . در این نوشتار  تنها آداب و رسوم و سنت‌های رایج در مراسم ازدواج توصیف می‌شود . این آداب و رسوم از گذشته‌های دور وجود داشته و کم و بیش امروزه نیز در مناطق مختلف استان کهگیلویه وبویراحمد رواج دارد .
کچه زنی ( کنایه زنی )
مادر یا یکی از بستگان داماد پس از مشورت بسیار خصوصی با یکی از والدین دختر مورد نظر کنایه ای را می‌زند و با زرنگی خاصی سعی دارد که در نگاه اول تمایل و رضایت والدین دختر به وصلت با پسرش را مورد  سنجش قرار دهد ، در این مرحله حرف صریح و رک نباید گفته شود .
 آداب و روسم و سنت هایی که در مراسم عروسی وجود دارد ، دارای ریشه‌های تاریخی و کارکردهای مشخص است .
کدخداگشونی ( خواستگاری مقدماتی ):
در مرحله نخست برای خواستگاری ، خانواده داماد ، فردی از نزدیکان و بزرگان خویش را به خانه عروس می‌فرستند تا به طور آشکار از عروس مورد نظر خواستگاری کند . خانواده عروس در این مرحله ،  نظر قاطع خویش را ابراز نمی‌کنند ، ولی می‌توان از لحن آنها فهمید که آیا رضایت دارند یا خیر ؟ اگر خانواده عروس در این مرحله قصد داشته باشند کاملاً جواب منفی بدهند به نحوی پاسخ می‌دهند که طرف مقابل وارد مراحل بعدی نشود . اما اگر رضایت داشته باشند ، با خنده و گشاده رویی بامهمانان رضایت خود را نسبت به این وصلت نشان می‌دهند .
خواستگاری ( گپ زنی ) :
خانواده داماد در این مرحله دست به شگرد جالبی می‌زند . کلیه افراد فامیل نزدیک یا ده خویش را به منزلش دعوت می‌کند و پس از صرف شیرینی و میوه و چای ، یکی از افراد خانواده داماد لب به سخن می‌گشاید . وی هدف از این دعوت را بیان می‌کند و از حاضران می‌خواهد اگر با این وصلت موافقت دارند ، کسانی را برای رفتن به منزل دختر مورد نظرشان برای خواستگاری تعیین کنند . بدیهی است در این جلسه در هر صورت کسانی که با موضوع موافقت ندارند مجلس را ترک می‌کنند و موافقین کسانی را برای خواستگاری انتخاب می‌نمایند . آنها در زمانی که تعیین شده است جهت خواستگاری به خانواده دختر می‌روند و به طور رسمی از دختر خواستگاری می‌کنند . خانواده دختر جواب قطعی خود را مشروط به توافق بستگان نزدیک خویش می‌داند . البته وی در مرحله « کد خدا گشونی » از نظر بستگان درجه اول و آنهایی که در محل نفوذ دارند با خبر شده است . به هر حال خانواده عروس اعلام می‌کنند که چند روز دیگر جوابتان را به فلانی ( یکی از خواستگاران ) خواهیم داد . از این رو خانواده دخترجلسه ای همانند آن جلسه ای که خانواده داماد ترتیب دادند ، تشکیل داده و جواب قطعی را به نماینده تعیین شده خواهند داد و پس از این در صورت جواب مثبت دختر و پسر به طور رسمی نامزد یکدیگر شناخته می‌شوند .
بردن داماد به خانه همسر آینده اش ( خسی ) :
با نامزد شدن دختر و پسر ، داماد به همراه چند نفر از کسان خود با اعلام قبلی به صرف شام یا ناهار به خانه خسی ( خانه همسر آینده اش ) می‌رود تا از آن روز به بعد ، داماد بتواند به خانه همسر آینده اش رفت و آمد کند .
رخت کنونی نامزدی ( نشانه بندون ) :
« رخت کنون » مراسمی کاملاً زنانه است و در این مراسم مقداری لباس و طلا ، و زینت آلاتی همانند گوشواره ، حلقه ، دست بند و ... طی مراسمی ویژه ، به خانه دختر برده می‌شود . با اجرای این مراسم ، خانواده  پسر نشانه ای بر روی دستان یا گوش‌های عروس خویش می‌گذارند .
کد خدا کشونی :
در این مرحله با موافقت خانواده‌ها ، زمان عروسی مشخص می‌شود .  در این مرحله با اطلاع قبلی مجدداً عده ای از ریش سفیدان ( فامیل و کسان ) داماد جهت تعیین روز دقیق عروسی و تعیین « مهریه ومیزان پول نقدی »  به خانواده عروس می‌روند . در این جلسه بین ریش سفیدان فامیل داماد و ریش سفیدان فامیل عروس ، جهت انجام مراسم بعدی ، توافق صورت می‌گیرد . البته در همه این مراحل اصل بر توافق طرفین است .
مهریه :
مهریه که در اصطلاح محلی به آن « پشت قباله » یا « حق مهر » می‌گویند ، همان « صداق » یا « مهریه »  است که در دفاتر در سند رسمی ازدواج درج می‌شود و محمل
 « شرعی » نیز دارد .
میزان مهریه در وهله اول تضمینی است برای جلوگیری از طلاق و برآورد عموم این است که هر چه سنگین‌تر گرفته شود ، از قدرت بازدارندگی بیشتری برخوردار می‌شود . در هر صورت « پشت قباله » نسبت به عوامل زیر متغیر است :
1- خویشاوندی : بدیهی است که وقتی عروس و داماد از یک ده یا خویشاوند نزدیک باشند ، به احتمال پشت قباله وی اندک است ؛ بر عکس در صورتی که خویشاوند نباشد و مخصوصاً از دو طایفه یا از دو روستا باشند سعی می‌شود که تا حد امکان پشت قباله بیشتر باشد .

2- موقعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده : هنگامی که دختر از طبقه و قشر بالای جامعه باشد ، ا حتمالاً میزان پشت قباله وی بیشتر است .

3- موقعیت مذهبی : هنگامی که دختر از اعضای خانواده‌های مذهبی باشد و یا احتمالاً از وابستگان روحانیون سرشناس باشد ، احتمالاً میزان « پشت قباله » وی کمتر است .

4- وضعیت ظاهری دختر : وجاهت و میزان زیبایی دختر نیز در میزان مهریه وی مؤثر است .

باید متذکر شد که مهریه هر چند مطابق قوانین حقوقی و شرعی و در شمار حق زن است ، و او می‌تواند آن را طلب کند ، ولی تا جایی که بررسی شد ، هیچ کس مبلغ مهریه را نپرداخته است ، مگر در مواردی که طلاق صورت گرفته باشد .

شیربها :
شیر بها مبلغی است که خانواده شوهر به خانواده دختر می‌دهد تا به ازای آن خانواده زن جهیزیه دختر خود را تدارک نمایند و از طریق آن مقدمات عروسی را فراهم نمایند . با وجود این چه مبلغ را  « عروس بها » معنی کنیم و چه شیربها در استان کهگیلویه وبویراحمد با این معانی چندان کاربردی ندارد
تفاوت اساسی که بین عروسی‌های استان کهگیلویه وبویراحمد با مناطق دیگر وجود دارد در این است که در دیگر مناطق معمولاً خانواده دختر باید کل جهیزیه وی را تهیه کنند و سپس او را به خانه بخت بفرستند ، ولی در این منطقه اولین رسم وشرطی که وجود دارد « کاغذ خانه داری » است که شرح آن خواهد آمد . اجرای رسم « کاغذ خانه داری » بر عهده خانواده پسر است و باید این لوازم را تهیه کرده و تحویل بدهند . بر اساس « کاغذ خانه داری» خانواده دختر در مقابل وسایلی که به دختر خویش می‌دهند ، مقداری پول می‌گیرند که خانواده دختر میزان آن را درمراسم
 « کدخدا برونی » تعیین می‌کند . این مبلغ نسبت به توان خانواده پسر و وسایلی که خانواده دختر برای فرزندشان تهیه می‌کند متفاوت است .
کاغذ خانه داری :
کاغذ خانه داری رسیدی است که در مجلس « کدخدا کشونی » از خانواده داماد گرفته می‌شود . در آن رسید ، کلیه وسایل عروسی و لوازم خانه بسته به شرایط روز نوشته می‌شود و خانواده پسر ملزم به تهیه آنها به هنگام عروسی است . در روزگار قدیم که برق نبود ، وسایل برقی جزو این وسایل نبود ، ولی در حال حاضر لوازم برقی همانند یخچال ، پنکه ، کولر و وسایلی همانند کمد و ظرف چینی ، فرش و رختخواب و ... را شامل می‌شود . در مواردی نیز ماشین لباسشویی ، آبمیوه گیری و ... کالاهای لوکس دیگری را ضافه می‌کنند که بستگی به شرایط اقتصادی طرفین دارد . البته اگر در مجلس یاد شده قرار شد که بعضی وسایل به وسیله خانواده دختر تهیه شود ، آن کالاها از لیست یاد شده حذف می‌شود .
به هر حال پس از تعیین میزان مهریه « پشت قباله » ، میزان پول نقد و گرفتن
 « کاغذ خانه داری »  روز عروسی مشخص می‌شود و ضمن آن میزان تقریبی وسایل خوراکی مورد نیاز جهت انجام مراسم و دعوت بستگان درخواست می‌شود . در این مرحله خانواده داماد از خانواده عروس می‌خواهند نیازهای خود را در مورد تعداد گوسفند ، بز و مرغ (برای کشتار ) ، مقداری برنج ، قند ، چای و ... اعلام کنند . بدیهی است در صورتی که خانواده دختر قصد دعوت کلیه بستگان را داشته باشد ، خانواده داماد نیز کلیه بستگان خویش را دعوت کند و در این صورت هزینه‌ها نیز بالا می‌رود.
دو طرف نمایندگانی هم انتخاب می‌کنند تا در صورتی که بستگان و اقوام مشترک داشته باشند ، دعوت کردن از آنها بین خانواده دختر و پسر تقسیم شود .
عروسی :
در روزی معین که قبلاً مورد توافق طرفین قرار گرفته است مراسم عروسی آغاز می‌شود .
مکان پذیرایی :
پذیرایی هم ازطرف خانواده داماد انجام می‌گیرد و هم از ناحیه خانواده عروس . با این حال پذیرایی از طرف خانواده  عروس معمولاً کوتاهتر و به صرف شام یا ناهار صورت می‌گیرد ، در حالیکه پذیرایی از ناحیه داماد معمولاً چند روز وبه صرف چند شام وناهار انجام می‌گیرد . تاکنون معمولاً مکان پذیرایی خانواده عروس و پذیرایی خانواده داماد در منزل پدر عروس و پدر داماد  صورت گرفته است ، لیکن امروزه با در برخی از خانواده‌ها مراسم  عروسی در اماکن تفریحی یا هتل‌ها صورت می‌گیرد .
مراسم دعوت :
همانگونه که ذکر شد قبلاً تعیین می‌شود چه گروهی را چه کسی دعوت کند ، یک روز قبل از موعدی که قرار است مدعوین دعوت شوند به وسیله کارت عروسی یا به صورت شفاهی از آنها دعوت می‌کنند که فردا ظهر یا شام به منزل فلانی « معمولاً پدر عروس یا پدر داماد » تشریف آورید و در قدیم رسم بود که به کسی جهت دعوت قدم رنجه می‌کرد مبلغی عنوان «‌رنج پا  یا پارنجون» داده می‌شد . بدین ترتیب طی یک روز یا چند روز بسته به شرایط و تعداد میهمانان مراسم پذیرایی طول می‌کشد .
میهمانان هنگامی که جهت صرف غذا به عروسی حرکت می‌کنند ، گروه گروه خود را به مراسم می‌رسانند . خانواده‌ها یا فامیل  با همدیگر خواهند رفت . آنها قبل از حرکت در یک نقطه جمع می‌شوند و مشورت می‌کنند که هر فرد چه میزان پول بدهد . مبالغ را به یک نفر می‌دهند و روانه می‌شوند . هنگامی که وارد شدند وظایف میزبان شروع می‌شود ، با نظارت پدر ومادر عروس و یا داماد ، ابتدا برای آنها شیرینی و چای برده می‌شود . اگر دعوت شده از طرف خانواده عروس باشد ، پدر عروس و اگر از طرف خانواده داماد دعوت شده باشد ، پدر داماد باید به کنار آنها رفته و به آنها خوش آمد بگوید . پس از صرف غذا پدر داماد و یا پدر عروس باید دم در بایستد تا میهمانان را بدرقه کنند .
رخت کنون :
پارچه‌های ( رخت‌ها ) که قبلاً خریداری شده اند طی مراسمی بریده می‌شوند و تا هنگام عروسی دوخته شوند . همراه این رخت‌ها چند عدد « سر کالا» که شامل پیراهن یا لباس هایی جهت بستگان عروس است برده می‌شود .رخت‌ها طی مراسمی در روزهای آخر عروسی باز می‌شود و سرکالاها تقسیم می‌شوند عروس که توسط عده ای از بستگان وی در همانجا آرایش شده است ، لباس‌ها را همراه با هلهله و شا دی می‌پوشد و برای نکاح آماده می‌شود .
نکاح کنان :
در قدیم در مجلس عقد کنان ، عاقد که معمولاً روحانی بود ابتدا از پدر عروس و داماد ، اجازه جاری کردن صیغه عقد دائم را می‌گرفت . سپس برای گرفتن وکالت از عروس با « ترکه ای چوبی » به مجلس زنانه می‌رفت . عروس زیر چادر بود و یکی از بستگان عروس نیز وی را هدایت می‌کرد . روحانی با ترکه چوب به سر عروس اشاره می‌کرد و می‌گفت : بی بی فلانی ، آیا اجازه می‌دهی که شما را به عقد آقای فلانی با مهریه بهمان و این مقدار مثقال طلا و یک جلد کلام الله مجید ، در آورم . عروس در اینجا با هدایت همان زن زیر چادر از پدر ، مادر ، برادر ، دایی و عمو و ... ( بسته به نوع هدایت زن زیر چادر همراه وی ) اجازه می‌گرفت . پس از چند مرتبه ، فرد روحانی همان موارد را ، تکرار تا عروس « بله » را می‌گفت . سپس حاضران هلهله و شادی و «کل » می‌کردند و روحانی صیغه عقد دائم را جاری می‌کرد .
برد ن عروس از خانه خودشان :
عروس را باید پدرش از زمین بلند کند و وی را به دست داماد سپرد . به این ترتیب عروس جهت حرکت برای رفتن به خانه بخت آماده می‌شود . امروزه عروس با اتومبیل به خانه داماد برده می‌شود . ولی در گذشته به وسیله اسب یا چهار پای دیگر این مراسم صورت می‌گرفته است . همراه با عروس یکی از اعضای خانواده عروس می‌آید  که راهنمای عروس است .
دم خونه گرونی ودم حیله ( حجله ) گرونی  یا پاگشون:
عروس با راهنمایی همراهش دم خانه داماد می‌نشیند تا این که داماد با دادن هدیه ای مثل طلا یا پول وی را راضی کند که بلند شود . خانواده داماد در همین مرحله با قربانی کردن بز یا گوسفند ورود عروس را به منزل شان جشن می‌گیرند . عروس با ولوله شادی به سمت حجله ای که از قبل تزئین شده است رهنمون می‌شود . عروس بار دیگر می‌نشیند و منتظر دادن هدیه دیگری از جانب داماد است که به آن « دم حیله گرونی » می‌گویند و پس از آن ، عروس را به حجله می‌برد .
حجله رون ( حجله روان ):
معمولاً بانویی با تجربه ، راهنمایی‌های لازم در خصوص زندگی مشترک با شوهر آینده را در اختیار عروس قرار می‌دهد . متقابلاً مردی جوان که از دوستان و نزدیکان داماد و متأهل است مسائل زندگی مشترک را به داماد گوشزد می‌کند ، داماد به عنوان پاک دامنی و شکر خداوند دو رکعت نماز شکر با سجاده ایی که معمولاً چادر عروس است ، به جای می‌آورد و زندگی مشترک آنان با دعا به درگاه الهی آغازمی شود .
یوزی :
یوزی اصطلاحی محلی آن عبارتست از بیان واقعیت بکارت عروس و درصورت لزوم شهادت در این موضوع و اعلام آن به خانواده عروس .
دیدار با عروس و داماد در حجله :
از فردای مراسم ، بستگان داماد و عروس ، مرد و زن همراه با هدایایی جنسی و نقدی خویش به دیدن عروس رفته و به آنها تبریک می‌گویند . عروس و داماد نیز باید به خوبی از آنها پذیرایی کنند .
مراسم جشن نهایی :
پس از دو یا چند روز ، خانواده عروس هدایایی را که خریداری کرده بودند ، به همراه زنان وابسته خود به خانه داماد می‌برند در آنجا با استفاده از گوشت و برنجی که پس از پایان مراسم عروسی در خانواده عروس گذاشته بودند ، غذایی درست کرده و با دعوت از وابستگان داماد و کسانی که در عروسی متحمل زحماتی شدند ، از آنها تشکر و قدردانی می‌شود . خانواده عروس و زنان همراه پس از چیدن وسایل عروس و صرف غذا به خانه خویش بر می‌گردند . این رسم در برخی مناطق استان " پس پرده" نیز گفته می‌شود .
مراسم دواطلبان :
پس از انجام مراسم عروسی ، عروس به همراه داماد به خانه پدرش دعوت می‌شود که پس از آن بتواند به همراه شوهرش به خانه پدرش رفت و آمد کند . با انجام این مراسم ، عروسی از آن لحظه به بعد پایان می‌پذیرد و زندگی مشترک چرخه ای دیگر را آغاز می‌کند . با وجود این ذکر این نکته مهم به نظر می‌رسد که آئین هایی مربوط به عروسی و ازدواج در استان کهگیلویه وبویراحمد در مسیر زمان دچار تحول و دگرگونی شده است . بدین معنی که بعضی آئین‌ها و همچنین نگرش‌ها و باروها یا کهنه شده و دیگر کاربردی ندارد و بعضی از آنها هم منطبق با مقتضیات کنونی شده و به اصطلاح امروز  پسند شده اند . فرضاً امروزه مراسم « حنا بندون » که عروس و داماد با کسان نزدیک خود یک شب قبل از پایان عروسی به دست‌ها هم حنا می‌مالند رسمی است که الان رایج شده است . همینطور رواج آیین‌های جشن و پایکوبی و ترکه بازی در مراسم عروسی و یا واطلبان و ... شاید علت اصلی اینکه مراسم عروسی و ازدواج دچار تغییرات و دگرگونی هایی شده ، رواج زندگی شهرنشینی و رشد تحصیلات عالی میان جوانان در استان باشد .

[یه روانی45]

مرسی قشنگه