عروسی تفنگ

[L²evi]

عروسی تفنگ به عنوان رسمی کهن و قدیمی در زندگی شکارگران ایلامی و به نیت شکستن طلسم تیر شکارچیان هنوز هم در بسیاری از مناطق روستایی و عشایری استان انجام می‌گیرد.

این آیین که برای موفقیت در شکار و طلسم‌شکنی تفنگ شکارچیان اجرا می‌شود ظرافت‌ها و نکات بسیاری برای پی بردن به فرهنگ عامه استان ایلام در خود نهفته دارد.
علت برپایی آیین عروسی تفنگ اصابت نکردن گلوله شکارچیان به شکار و به قولی شکستن طلسمی است که سبب کارا نبودن تفنگ شکارچی شده است.
در این آیین شکارچی در روزی خاص که بیشتر نخستین روزهای ماه است تفنگ را از دیوار خانه برداشته و به بهانه نکشتن شکار زیر ضربه‌های دست و پا و شلاق می‌گیرد و به نوعی کتک می‌زند.
با این اقدام بانوی بزرگ خانه که بیشتر همسر شکارچی است تفنگ را از زیر ضربه‌ها و دست و پای شکارچی بیرون کشیده و با گره زدن تکه پارچه‌ای از ضریح یک مکان مقدس به لوله اسلحه به نوعی ضامنش می‌شود.
زن که حالا ضمانت اسلحه را پذیرفته تیری از تفنگ بیرون می‌کشد و زیر زبان خود می‌گذارد، سپس به نیت شکستن طلسم به خانه قدیمی‌ترین همسایه خود رفته و از وی مشتی آرد به عاریه می‌گیرد.
در مرحله بعدی زن خانه با آردی که از همسایه گرفته و به نیت برکت تفنگ «پپگ» (نوعی نان کوچک) می‌پزد و سپس نان را با لوله تفنگ سوراخ کرده و شبیه گردن بند به گردن اسلحه می‌آویزد.
زن پس از طی این مراحل گلوله تفنگ را که در این مدت زیر زبانش بوده بیرون آورده و درون اسلحه شکارچی می‌گذارد.
بعد از این اقدامات در منطقه‌ای که شیب باشد زن نان گرد و کوچک را غلط داده و شکارچی به نیت شکار به سمت نان شلیک می‌کند، پاره‌های نان که مورد اصابت گلوله قرار گرفته‌اند بین افراد خانواده قسمت می‌شوند.
پس از این اقدامها که به قصد باز شدن طلسم اسلحه شکاری انجام می‌شود شکارچی، زاد و توشه بر می‌دارد و به شکار می‌رود و بر اساس شنیده‌ها همواره دست پر به خانه بر می‌گردد.
در خصوص خاستگاه این آیین «رحیم احمدی» که از شکارچیان قدیمی استان محسوب می‌شود «عروسی تفنگ» را خاص منطقه ایلام و خاستگاه آن را باورهای بومی این منطقه می‌داند.
به گفته وی، این رسم که در میان شکارچیان ایلامی جایگاهی ویژه دارد همواره از چندین نسل قبل اجرا شده و همواره نیز تبعات خوشایندی برای شکارچیان داشته است.
وی با اشاره به استفاده از پارچه‌های متبرک اماکن مقدس و نان به عنوان برکت در این آیین، عروسی تفنگ را ملغمه‌ای از فرهنگ بومی و باورهای مذهبی مردم می‌داند.
آیین عروسی تفنگ اگر چه در نظر عامه مردم و شکارچیان، شادی آیینی ساده و بی‌پیرایه باشد اما نگاه دانش‌آموختگان علم مردمشناسی به خاستگاه و ریشه این آیین نگاه دیگری است.
«مریم سلوکی» از دانشجویان رشته مردمشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام در این خصوص می‌گوید: خاستگاه و پیشینه تاریخی برگزاری آیین عروسی تفنگ در ایلام به درستی مشخص نیست اما شاخصه‌های استفاده شده در این آیین نظیر پارچه متبرک، نان و سوگند زن به تفنگ نشان از امتزاج این رسم با باورهای دینی مردم ایلام دارد.
وی معتقد است شکارچیان همواره شکارگری را کسب نان حلال و در مواردی با کمک عناصری نظیر طبیعت و نیت انجام می‌دهند و به همین علت از نان و تبرک به خاطر کارکرد و تقدس آن استفاده می‌کنند.
سلوکی می‌افزاید: نزدن شکار به علت طلسم شدن اسلحه و یا «بسته شدن تیر» هیچگاه با ساز و کار امروزی و نگاه علمی تعریف پذیر نیست اما می‌توان گفت پس از این آیین شکارچی با اعتماد به نفس بیشتری به شکار می‌رود.
این مردمشناس افزایش میزان دقت و تاثیر ناخودآگاه این آیین در شکار و اعتماد به نفس در تیراندازی را از مهمترین بازخوردهای این آیین برای شکارچیان می‌داند و می‌گوید: اگر چه ممکن است برخی از شکارچیان امروزی به این رسم اعتقاد نداشته باشند اما دیده می‌شود آنها نیز بخاطر آرامشی که از این اقدامات می‌یابند این رسم را هنوز هم دنبال می‌کنند.
در استان ایلام شکارگری به صورت‌های مجاز و غیرمجاز از علایق خاص مردان منطقه محسوب می‌شود و مناطقی نظیر چکر، بولی و بینا در این استان شکارگاه‌های پررونقی محسوب می‌شوند.