آداب و رسوم نوروز در کشورهای خاورمیانه

[L²evi]

هر ساله برخی از کشورهای خاورمیانه با آداب و رسوم ویژه خود مانند آنچه در ایران می گذرد، به استقبال “نوروز” یا “سال نو” می روند.

نوروز جشنی است که آغاز آن با پیشواز جشنی موسوم به “چهارشنبه سوری” و با بدرقه جشنی دیگری با نام “سیزده به در” پایان می پذیرد و این جشن ها با وجود رسمی نبودن، هر ساله با آداب و رسوم خاصی در برخی از کشورهای عربی و اسلامی نظیر افغانستان، پاکستان، مصر، ترکیه ، عراق، سوریه و سایر کشورها برگزار می شود.

 نوروز در افغانستان

جشن باستانی نوروز در سرزمین افغانستان در هر مقطع تاریخی به تناسب شرایط به روش ها و شیوه های خاصی برگزار می شود. مردم افغانستان با خانه تکانی و پاک کردن جسم و جان خود از آلودگی ها و همچنین با چهره هایی شاد و خندان به پیشواز نوروز می روند.

پیش از سال تحویل، زنان افغانی سفره های خود را با هفت سین یا هفت شین یا هفت میوه رنگین تزیین می کنند و سبزی، ماهی و شیرینی را نیز در سفره ها می گذارند و تمامی اعضای خانواده در انتظار ورود سال نو گرد هم جمع می شوند.

در هنگام حلول سال نو، بزرگ خانواده برای شکرگذاری از نعمت های خداوند دعا می کند و سایر اعضای خانواده آمین می گویند تا سال نو برای آنها سال صلح و امنیت، آسایش، آرامش و خیر و برکت باشد و پس از ختم دعا، کوچکترها دست های بزرگان را می بوسند.

در روز نوروز، زنان و مردان و به خصوص کودکان افغان لباس های نو و رنگارنگ می پوشند و برای سبزه لگد کردن به بیرون از خانه می روند و سپس به “میله جاها” یا تفرجگاه ها می روند.

در این روز تمامی افغان ها به جایگاه های خاصی موسوم به “میله نوروز” و”میله روز دهقان” که در اطراف زیارتگاه ها است، می روند تا در این میله ها بازی های اسب های سواری، نیزه بازی و شتر دوانی برگزار کنند و کودکان نیز بازی های چون اسب های چرخکی چوبی، ملاقی و سایر بازی ها را انجام می دهند.

در روز نوروز صدای ساز و آواز از هر سو به گوش می رسد و خویشاوندان، دوستان و آشنایان به منزل یکدیگر می روند و سال نو را به همدیگر شاد باش و تبریک می گویند و کلوچه نوروزی، هفت میوه، چای و شیرینی می خورند.

همچنین برخی از مردم افغان مراسم سال را در کنار درگذشتگان خود یا اماکن مذهبی چون زیارتگاه ها و مساجد نو می کنند و سپس برای برخی از مراسم خاص خود به طبیعت می روند.

مردم شهرهای بلخ و مزارشریف، نوروز را هنوز با همان شکوه پیشین خود برگزار می کنند.

در اولین روز عید در مراسم خاصی موسوم به “بلند کردن جنده (بیرق) زیارت سخی” پرچم امام علی(ع) را در اولین ساعت های صبح برفراشته می کنند و با به اهتزار درآمدن آن، جشن نوروز به رسمی آغاز می شود و تا چهل شبانه روز ادامه می یابد.

آنها معتقدند که اگر بیرق به سهولت و آرامی و بدون توقف از زمین بلند شود، سال جدید، سال خوب و پر برکت خواهد بود و اگر بیرق با سختی بلند شود، آن سال شگون خوبی ندارد.

در این شهرها مراسم های خاصی دیگری همچون مراسم بالا بردن توغ (علم) مندوی در کابل و جشن میله گل سرخ در مزار شریف که هزاران نفر از اطراف افغانستان برای برپایی این جشن با شکوه به این شهر می آیند، برگزار می شود.

 نوروز در پاکستان
نوروز یا “عالم افروز” در پاکستان مصادف با ۲۱ تا ۲۳ مارس است و این جشن معمولا سه روز طول می کشد.

مردم این کشور هنگام تحویل سال لباس های پاکیزه می پوشند و دعاهای و مناجات های وارد شده در این روز را می خوانند، زیرا آنها معتقدند در لحظه تحویل خورشید، درهای اجابت باز است. همچنین در ایام نوروز آنها از گفتار نامناسب پرهیز می کنند و با یکدیگر با احترام و محبت رفتار می کنند.

زنان خانه دار سفره های نوروز خود را با هفت نوع سبزی و هفت نوع میوه تازه و هفت نوع آجیل همراه با تخم مرغ رنگ شده و بادبزن دستی تزیین می کنند و انواع شیرینی ها همچون “لدو”، “گلاب حامن”، “رس ملایی”، “کیک برفی”، “شکرپاره”، “کریم رول” و “سوهان حلوا” را نیز برای پذیرایی از مهمانان آماده می کنند.

نوروز در پاکستان بیشتر جنبه دینی و مذهبی دارد، به طوری که مردم پس از تحویل سال به یکدیگر تبریک می گویند و نمازی را که در روز نوروز وارد شده است، می خوانند. همچنین شیعیان این کشور معتقدند که نوروز، روز اعلام خلافت امیرمومنان حضرت علی(ع) است.

مردم این کشور در منزل ها یا مکان های چراغانی و تزیین شده گردهم جمع می شوند و محفل قصیده خوانی برگزار می کنند و اغلب این قصیده ها در وصف و منقبت حضرت علی(ع) خوانده می شود.

همچنین جشن “میله گل سرخ” به مناسبت ایام نوروز و فصل شکفتن گل های سرخ و اعتدال هوا برپا می شود و در این جشن شعری در منقبت مولای متقیان(ع) می خوانند و سپس بیرقی را به نام حضرت علی(ع) برپا می کنند و تمامی حاضران آن را به خاطر تبرک لمس می کنند و تکان می دهند و مدت چهل روز این بیرق در اهتزاز است.

در ایام نوروز مردم پاکستان از گفتار نامناسب پرهیز می کنند و با نواختن و نوازش یکدیگر با احترام و اخلاص یکدیگر را نام می برند.

در بخش غربی پاکستان، زنان خانه دار سفره حضرت علی(ع) را که شامل هفت نوع میوه خشک، سبزی، یک نوع شیرینی به نام کلوچه، پلو با گوشت سفید و تخم مرغ های رنگی است، را پهن می کنند.

همچنین زنان در این روز بنا بر یک سنت و شیوه قدیمی با تفنگ از خانه خارج می شوند و در دشت ها، کوه ها و جنگل ها به شکار پرندگان می پردازند.

مردم پاکستان پس از سال تحویل از خانه بیرون می آیند و با پای برهنه در دشت ها و چمنزارها راه می روند و مراسم “سبزه لگد کردن” را برپا می کنند.

از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان می توان به خانه تکانی و یا به عبارتی پاکیزه کردن خانه و کاشانه و پوشیدن لباس و تهیه کردن انواع شیرینی ها، پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و عیدی گرفتن و دید و بازدید دوستان و خویشاوندان اشاره کرد.

 نوروز در کردستان عراق

کردها پیش از ظهور اسلام نخستین روز بهار و ۱۳ روز پس از آن را بر اساس آداب و رسوم خود جشن می گرفتند.

مردم کردستان در شب چهارشنبه سوری و عید نوروز مراسمی موسوم به “هه تره” یا “مه تره” را برپا می کنند و در این روز به جشن و سرور می پردازند.

یکی از جشن های دیگرکه تا به امروز در این سرزمین برگزار می شود، “جشن نوروز” یا “جشن کردی” است که در حقیقت یادگار شورش فریدون علیه ضحاک ستمگر به شمار می آید.

مردم کردستان در این جشن فردی را به عنوان “شاه هرج و مرج” یا “میر نوروزی” تعیین می کنند و این فرمانروا به طور موقت بسیاری از آداب و سلوک ها را واژگونه می کند و تا جشن دیگر، همچنان عنوان پادشاهی را دارد.

“رنگ سیاسی” جشن نوروز به دو دلیل در این سرزمین برجسته تر از سایر آداب و رسوم دینی، اخلاقی و نمایشی است. یکی دلیل تاریخی آن است که استمرار داستان مبارزه فریدون و کاوه آهنگر با ضحاک ظالم است و دیگری شرایط و وضعیت مردم کردستان؛ که همیشه زیر ستم حکومت های جبار و مستبد زندگی می کردند و مردم تنها در این آیین ها و جشن های ملی می توانستند احساسات خود را بروز دهند.

هر ساله مردم کردستان در شب نوروز آتش هایی را در کوهستان برپا می کنند و به جشن و پایکوبی می پردازند. همچنین زمامداران عراق به جرم برپایی این جشن ها بسیاری از کردها را به زندان یا تبعیدگاه می فرستند.

علاوه بر رنگ سیاسی این جشن، مردم کردستان آیین ها و مراسم نوروزی متنوعی را همچون مراسم “میر میرن” یا “میر نوروزی” یا “امیر بهاری” برگزار می کنند.
“تعویض اثاثیه منزل”، “خانه تکانی یا تطهیر منازل از اهریمنان”، “شال اندازی” یا “هلاوه هلاوه”، آتش بازی، ایجاد نوروزنامه، تخم مرغ بازی، نمایش داستان کاوه آهنگر و “آیین ویژه سیزده به در” و ده ها مراسم دیگر از جمله آیین های باستانی مناطق کردنشین عراق است.

 نوروز در ترکیه

نوروز تا نخستین سال های تشکیل جمهوری ترکیه در میان ترکان ترکیه پایدار ماند و سپس رفته رفته اهمیت پیشین خود را از دست داد و فقط در مناطق کردنشین و در پاره ای از مناطق شمال، آیین رسوم این جشن موجودیت خود را حفظ کرده است.

مردم ترکیه عید نوروز را به عنوان یکی از معدود ایام جشن می گرفتند. در این روز حکیم باشی معجون مخصوصی به نام “نوروزیه” را برای پادشاهان و درباریان تهیه می کرد. گفته می شود این معجون از چهل نوع ماده مخصوص تهیه می شد و شفابخش بسیاری از بیماری ها و دردها و باعث افزایش قدرت بدنی می شده است.

مردم این سرزمین نوروز را آغاز بهار طبیعت و شروع تجدید حیات و طراوت در جهان و برخی روز مقدس در مقابل شب قدر و شب برائت و برخی عامل اتحاد و همبستگی و حتی آن را زادروز امام علی(ع) و تعیین ایشان به خلافت و سالروز ازدواج ایشان با حضرت فاطمه(س) دانسته اند.

کردهای ترکیه سال ها برای به رسمیت شناخته شدن نوروز در این کشور تلاش کردند و اکنون نوروز در ترکیه تعطیل رسمی است.

نوروز در مصر
نوروز یکی از مشهورترین اعیاد مصر است که به “نوروز قبطی” معروف است. این عید با آداب و رسوم ایرانی در مصر برگزار می شود ولی از لحاظ زمانی متفاوت است.

مردم مصر هر سال با آغاز فصل زراعی و زمانی که رود نیل طغیان کرده است و زمین های اطراف خود را سیراب می سازد، یعنی دهم یا یازدهم سپتامبر مطابق با روز اول ماه توت، یکی از ماه های مصر باستان عید نوروز اعلام می کنند.

مردم مصر با آغاز ماه توت جشن می گیرند و آتش روشن می کنند و بر روی یکدیگر آب می پاشند.

عید نوروز که از زمان حکومت فاطمیان جزو اعیاد رسمی مصر محسوب شده، با آیین ها و مراسم خاصی در این کشور برگزار می شود و مردم لباس های نو و پاکیزه خود را می پوشند و طبق عادت هر ساله به دید و بازدید یکدیگر می روند و به همدیگر عیدی می دهند.

همچنین مردم مصر در اوایل بهار یعنی زمان سیزده به در در ایران، از شهر بیرون می روند و مراسمی شبیه ایرانیان را که موسوم به “شیم النسیم” است، برگزار می کنند.

برخی از تاریخ نگاران معتقدند نوروز یادگاری از دوره تسلط هخامنشیان بر مصر است، ولی قبطیان آن را مربوط به مصر باستان می دانند.

نوروز در شبه جزیره عربستان
نوروز و مهرگان در روزگار پیش از اسلام در میان مردم جزیره العرب به عنوان دو جشن بزرگ به شمار می آمد ولی امروزه این آداب و رسوم در این کشور کم رنگ شده است.
در گذشته های دور، پادشاهان این سرزمین با کشورهایی چون صنعا که آداب و سنن ایرانی در آنجا رواج کامل یافته بود، ارتباط داشتند و تاجران و جهانگردان جشن نوروز و آیین های ایرانی را به عربستان منتقل کردند.