تحلیلی بر کارکرد مجالس روضه خوانی در خانواده ها

[bOoOoOy]

روضه و روضه خوانی اصطلاحی است که در مورد برپایی مجلس سوگواری امام حسین(ع) و بلکه هر مجلسی که به منظور ذکر فضایل و مصائب ائمه اطهار(ع) و مطرح کردن مسایل دینی منعقد شود، به کار می بریم. اما برگزاری مجالس روضه خوانی زنانه در منازل کارکردهای بسیاری داشته و دارد که مهمترین آنها سرمشق گیری و الگوسازی زنان از زندگی ائمه اطهار(ع) و بزرگان دینی بویژه حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) می باشد.
تربیت فرزندان مذهبی و خداجو نیز از دیگر برکات و محاسن این قبیل مجالس در منازل است، زیرا اگر کودکان از همان ایام طفولیت با مسایل دینی آشنا شوند وقتی به سن بلوغ و تکلیف می رسند به انجام تکالیف دینی می پردازند.


یاد روضه های قدیم به خیر
یک خانم مسن که هنوز هم به عادت گذشته هر ماه در منزلش مجلس روضه خوانی برگزار می کند، می گوید: یادش به خیر! در زمان قدیم همه فامیل مجلس روضه خوانی داشتیم به طوری که از روز اول ماه تا آخر ماه، هر روزش متعلق به یک خانواده بود. مادر بزرگم پنجشنبه های اول ماه روضه خوانی داشت و مادرم پنجشنبه دوم ماه. بقیه ایام هفته هم متعلق به خاله ها، عمه ها و بقیه فامیل بود. به این ترتیب ما بچه ها هر روز همراه مادرمان در مجلس روضه خوانی فامیل شرکت می کردیم و مادر به شرطی اجازه می داد با بچه های فامیل بازی کنیم که هنگام روضه خوانی پای منبر بنشینیم و با دقت به سخنان آقا گوش بسپاریم. بعدها وقتی بزرگتر شدیم بیشتر مسایل مذهبی و قرائت نمازمان را پیش روحانی مجالس فرا گرفتیم.


رابطه روضه خوانی و انجام صله رحم
یک خانم فرهنگی نیز در این خصوص می گوید: در ارتباط با کلمه «روضه» باید گفت این واژه آنقدر مقدس و پر محتواست که آثار معنوی و تربیتی آن غیرقابل انکار است، زیرا آنچه تاکنون موجب حفظ اسلام و شعایر دینی و ترویج مذهب تشیع شده به فرموده امام راحل برپایه همین مجالس روضه خوانی بوده است به ویژه مجالس روضه زنانه که همواره از حال و هوای معنوی خاصی برخوردار است.
فخری رضوانی در ادامه می افزاید: آماده کردن فضای خانه برای حضور فردی روحانی با عنوان روضه خوان، جمع شدن اعضای خانواده و فامیل دور هم طبق برنامه قبلی و اطلاع از آن در ساعت مقرر، بیان احکام نماز و واجبات دین و پاسخ دادن به سؤالهای شرعی افراد شرکت کننده از محاسن دیگر روضه خوانی زنانه است، البته گاهی اوقات ایرادهایی هم به این مجالس وارد است که تنها به روضه خوانی پرداخته نمی شود.
با این حال همین هم آثار مثبتی روی افراد خانواده بویژه کودکان و نوجوانان دارد. خوشبختانه در حال حاضر به این نتیجه رسیده اند که باید متولی باشند نه مصرف کننده و دوباره مجالس روضه زنانه رونق بیشتری گرفته است، بخصوص در ایام محرم و صفر که مجالس روضه خوانی بیشتر در منازل برگزار می شود.


نظر یک روحانی
حجة الاسلام سید مهدی واعظ موسوی، نیز در این مورد به گزارشگر ما می گوید: از قدیم مرسوم بوده روضه خوانی و سخنرانی و مراسم اهل بیت(ع) را بیشتر در منازل برگزار می کردند. این مجالس در واقع از چند لحاظ در اعضای خانواده ها تأثیر تربیتی داشته است اول به دلیل اینکه بچه ها می دیدند والدین به دلیل علاقه ای که به پیشوایان مذهبی دارند حاضرند از مال و دارایی و اثاثیه خود در راه ائمه اطهار(ع) ایثار کنند و این روش در فرزندان نیز تأثیر می گذاشت و محبت اهل بیت(ع) در دل آنان جای می گرفت. دیگر اینکه بچه های آن دوره از آموزه های دینی که روحانیون مجالس بیان می کردند بهره مند می شدند بنابراین گرایش و رشد مذهبی این قبیل بچه ها بیشتر از سایر کودکان بود. نکته دوم اینکه بچه هایی که در این خانه ها بزرگ می شدند اجتماعی بار می آمدند، مهارتهای اجتماعی و ارتباطی را می آموختند و زمینه ارتباط آنها با جوانان دیگر فراهم می شد و این از نظر پیوندهای اجتماعی آثار بسیار مثبتی داشت.
به گفته وی گاهی هم این ارتباطات اجتماعی که در خلال روضه خوانی و این قبیل مجالس بین خانواده ها به وجود می آمد، موجب آشنایی بیشتر و وصلت دو خانواده با یکدیگر می شد.
ولی این زمان زندگی آپارتمان نشینی این فیوضات را از خانواده ها گرفته زیرا بیشتر خانواده های مذهبی در آپارتمان هایی زندگی می کنند که پر از مبل و اثاثیه و میز ناهار خوری و این قبیل وسایل است که دیگر جایی برای برگزاری مجالس روضه خوانی نیست و بچه ها از لحاظ این ارتباطات و اجتماعی شدن از این طریق محرومند.
واعظ موسوی با تأکید بر اینکه یکی از اساسی ترین نیازهای بچه ها نیازهای اجتماعی است، می افزاید: سازمان جهانی بهداشت نیازهای انسان را در چهار فصل بدین ترتیب بررسی کرده است:
نیازهای زیستی، نیازهای روان شناختی، نیازهای اجتماعی و نیازهای معنوی که مجالس روضه های خانگی نیازهای اجتماعی و معنوی فرزندان را تأمین می کند و به همین دلیل در خانه هایی که چنین مجالسی به طور مرتب برگزار می شد نگرانی های روانی، اضطراب، افسردگی و سایر بیماری های روحی روانی کمتر وجود داشت. وی ادامه می دهد: متأسفانه در این دوره فامیلها سال به سال همدیگر را نمی بینند مگر اینکه یک نفر ازدواج کند و یا از دنیا برود شاید به این بهانه فامیل همدیگر را ببینند حال آنکه مجالس روضه خوانی هفتگی و ماهانه و یا دهه هایی که در قدیم در طول سال برگزار می شد تمام اینها یک ارتباطات گروهی و اجتماعی به وجود می آورد و خانواده ها از فردگرایی فاصله می گرفتند. از سوی دیگر افرادی که به دلیل اعتقاد به اهل بیت(ع) مجالس روضه خوانی برگزار می کردند و قسمتی از مال و درآمدشان را در راه عزاداری خاندان عصمت و طهارت و ترویج دین اسلام هزینه می کردند خدای متعال نیز به زندگی و مال و درآمدشان برکت می داد و از دامان آنها فرزندان صالحی به جامعه راه پیدا می کردند.
همین مشاور مذهبی در ادامه می گوید: یکی دیگر از آثار و برکات این مجالس شفا گرفتن است به طوری که بارها شنیده ایم که خانمها سر سفره هایی که در روضه های زنانه می انداختند برای شفای بیمارهایشان نذر می کردند و از برکت مجلس سیدالشهدا(ع) شفا می گرفتند. ولی در حال حاضر این برنامه ها به مساجد منتقل شده است حال آنکه به اعتقاد من ضمن آنکه مساجد باید احیا شود ولی نباید مجالس خانگی را به مساجد منتقل کرد زیرا اینها هر کدام کارکرد خود را دارد. مسجد یک مرکز عمومی تر است و باید مراسم عمومی تر مثل نمازجمعه، نماز عید فطر، مراسم عاشورا و تاسوعا و دعاهای مخصوص مثل دعای کمیل و ندبه در مساجد برگزار شود چون برکات روضه های خانگی خیلی بیشتر است.


آداب مراسم روضه خوانی
باتوجه به اینکه این مراسم جنبه دینی دارد و از شعائر بزرگ به شمار می آید لازم است آداب و شرایط یک سنت دینی کاملاً در آن رعایت شود بنابراین بعضی از علما به شرح برنامه و آیین نامه این مجالس پرداخته اند از جمله مرحوم محدث قمی که بخشی از کتاب «منتهی الامال» را به موعظه و راهنمایی برگزار کنندگان این مجالس پرداخته است که از نظر شما می گذرد:
اخلاص در عمل: گویندگان و شنوندگان با نیت تقرب به درگاه خداوند و استفاده معنوی و به دور از آلودگی و آلایش های دنیوی و سیاسی این مراسم را برگزار کنند.
راست گویی: چنان که اساس دعوت پیامبران و امامان(ع) در راستی گفتار و کردار و افکار در مرثیه اعلی بوده است و از آن به عنوان «عصمت» تعبیر می شود، در مراسمی که به نام آنان و به یاد بود شیوه و روش ایشان برپا می گردد لازم است که از هر گونه شائبه، دروغ، افترا و سخنان سست و بی پایه برکنار باشد.
مرحوم محدث قمی در توصیه به برگزارکنندگان این مجالس می گوید: و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند و از معاصی کثیره که روح عبادت را مکدر می کند بپرهیزند بخصوص از ریا، کذب و غناء که در این عمل ساری و جاری شده و کمتر کسی از آن مصون است، دوری کنند.