حروف ربط و انواع آن در ادبیات فارسی

[מַברִיק]

#حروف_ربط_و_انواع_آن_با_امثال

تعریف:حَرفِ رَبط یا پیوندواژه یا پیوندواژ واژه‌ای است که دو عبارت یا دو واژه را به یکدیگر پیوند دهد و از جهت ساختار بر دو گونه است: مفرد و مرکب.

از دید ساختار

حرف ربط مفرد یا هم‌معنی. نمونه‌ها:
و
یا
پس
اگر
نه
را
چون
چه
تا
اما
باری
خواه
زیرا
که
لیکن
نیز
ولی
هم

حرف ربط مرکّب: مجموعه‌ای از دو یا چند واژه است که معمولاً یکی از آن‌ها حرف ربط یا حرف اضافهٔ ساده است و اغلب علاوه بر این‌که کار حرف ربط را انجام می‌دهند، نقش قیدی هم دارند. نمونه‌ها:

چون که/ چون‌که،
چندان که/ چندان‌که،
زیرا که/ زیراکه،
همین که/ همین‌که،
همان که،
بلکه،
چنانچه،
چنان‌که،
تا اینکه/ تااینکه،
تا آنکه/ تاآنکه،
آن‌جا که،
آن‌گاه که،
از آن‌جا که/ ازآنجاکه،
از آن‌که/ ازآنکه (= زیرا، چون‌که/ چون که)،
از این رو/ ازاین‌رو/ ازین‌رو،
از بس/ ازبس،
از بس که/ ازبس‌که،
از بهر آن‌که،
اکنون که،
اگرچه،
اگر چنانچه/ اگرچنانچه،
الا این‌که،
با این حال/ بااین‌حال،
با این‌که/ بااین‌که/ بااینکه،
با وجود این/ باوجوداین،
بس که/ بس‌که،
به شرط آن‌که/ به‌شرط آن‌که.

از دید کارکرد :
حروف ربط واژه‌هایی هستند که دو واژه یا دو جمله را به‌هم پیوند می‌دهند و آن‌ها را هم‌پایهٔ یکدیگر می‌سازند یا جمله‌ای را به جمله‌ای دیگر ربط می‌دهند و یکی را وابستهٔ دیگری قرار می‌دهند.
الف) حرف ربط هم‌پایه‌ساز: اما، و، یا، لیکن، ولی، ….
این نوع حرف ربط در زبان فارسی دو صورت دارد که دارای دو ریشهٔ تاریخیِ مختلف هستند. یکی از آنها va است که از زبان عربی گرفته شده‌است و دیگری o- است که یک واژه‌بست محسوب می‌شود و سیر تطور آن از فارسی باستان تا کنون به این شکل است:محمّدعزیززاده
ب) حرف ربط وابسته‌ساز: که بر سر جملهٔ پیرو می‌آید در جملات مرکب: تا نکوشی، موفق نمی‌شوی.

انواع دیگر :

حروف ربط تضاد:
هرگاه بخواهیم دو جمله را که ازلحاظ معنایی مخالف و متضاد یکدیگرند در قالب یک جمله با هم ادغام کنیم، از پیوندواژه‌های تضاد استفاده می‌کنیم. این حروف ربط بر سه نوع‌اند:

برای ربط دو جمله‌ای که در آن، مفهوم جملهٔ پایه دور از انتظار و غیرمنتظره نباشد، از پیوندواژه‌هایی مانند «درحالی‌که» استفاده می‌شود.
برای ربط دو جمله‌ای که در آن، مفهوم جملهٔ پایه دور از انتظار و تا حدی عجیب باشد، از پیوندواژهایی مانند «اگرچه» و «هرچند» و «علیرغم اینکه» استفاده می‌شود.

حروف ربط مزدوج:
حروف ربط مزدوج، که دارای مفهوم تساوی هستند، به این شرح هستند:
خواه
چه
یا
نه
هم

مثال حروف ربط مزدوج در جمله:

خواه:خواه خوشت بیاید خواه بدت، من میروم.
چه:چه بخواهی چه نخواهی، من ماندنی شدم.
یا:یا تهران یا مشهد، یکی را برای رفتن انتخاب کن.
نه:نه پولت را می‌خواهم نه دردسرت را.
هم:هم فال بود و هم تماشا.