چند راهکار برای تشخیص اخبار جعلی درباره کرونا

[ρσєѕɪ]

یک استاد ارتباطات و جامعه‌شناسی با تاکید بر نقش تاثیرگذار رسانه‌ها در مدیریت بحران، ضمن انتقاد از عملکرد برخی رسانه‌ها در بحران کرونا، اظهار کرد: عدم پژوهش محوری، مطالعه مداری و فرآیند محوری برخی از علل عملکرد ناموفق رسانه‌هاست؛ در حالی که ‌اگر رسانه‌ها این ویژگی را داشته باشند یقینا می‌توانند با شیوه‌ها و ابزار مختلف در جامعه منشأ اثر باشند و جامعه را برای گذر از این شرایط رهنمون شوند. رسانه‌ها باید با بکارگیری شیوه‌های مختلف و خلاقانه، شرایط جدیدی را برای جامعه ترسیم کنند.

حمید شکری‌ خانقاه ـ استاد ارتباطات ـ در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به ضرورت ارتقای سطح سواد رسانه‌ای جامعه، اظهار کرد: همزمان با بحران‌ها، رویدادها و وقایع، مردم و افکار عمومی طبیعتا به دنبال کسب اطلاع از اتفاقات پیرامون خود هستند و در شرایط فعلی که وقوع پاندمی کرونا منجر به ایجاد ترس و واهمه در جوامع شده نیز مردم ناخواسته به دنبال اخبار بوده و در این میان نمی‌توان کسی را پیدا کرد که نسبت به این شرایط بی‌تفاوت باشد. تا اینجای کار همه چیز عادی است؛ ولی مساله مهم ارایه راهکارهایی جهت ایجاد آرامش در جامعه و همچنین مدیریت شرایط با هدف کاهش آسیب‌ها و تبعات ناشی از آن است.

راه‌های تشخیص اخبار جعلی

این استاد دانشگاه با اشاره به برخی راهکارها برای تشخیص اخبار جعلی، اظهار کرد: تشخیص اعتبار منبع خبر از مهمترین راهکارهاست. به عبارت دیگر باید نحوه شناسایی و تشخیص اعتبار منبع را آموخته و بدانیم که خبر از کجا و کدام منبع منتشر شده وتا زمانی که از تایید منبع خبر و دارابودن پشتوانه معتبر آن اطمینان حاصل نشده از بازنشر آن خودداری کنیم.

وی بررسی سیر بازنشر اخبار را راهکار بعدی عنوان کرد و گفت: باید بررسی کنیم که خبر توسط چند منبع و از چه طریقی بازنشر شده، به عبارت دیگر بازنشر خبر از منابع موثق متعدد یکی از نشانه‌های اعتبار و تایید خبر است. در همین راستا اگر سازمان های معتبرخبر را تایید نکرده باشند ما نیز باید از بازنشر آن اجتناب کنیم.

این استاد ارتباطات در ادامه با تشریح تکنیک ۳۰ ثانیه به عنوان روشی موثر برای تشخیص اخباره سره از ناسره، بیان کرد: بازنشر اخبار بخصوص در زمان‌های بحرانی، محصول مرحله ترس و اضطراب است، به گونه‌ای که اکثر افراد به دلیل استرس بالا هر خبری را به محض دریافت بازنشر می‌کنند،‌ در حالیکه کافی است قبل از بازنشر آن تنها ۳۰ ثانیه تأمل کنیم و بعد از تایید منبع و اعتبار خبر ن را بازنشر کنیم و در غیراینصورت از انتشار آن خودداری کنیم. به عنوان نمونه زمانی که ادعای کشف داروی ضد کرونا از سوی افراد ناشناس مطرح می‌شود، تنها زمانی آن را باور و بازنشر کنیم که از سوی منابع معتبر داخلی و بین‌الملل تایید شد.

ضرورت ارتقای سواد سلامت در جوامع

نویسنده کتاب «برنامه‌ریزی راهبردی ارتباطی در روابط عمومی»، بهره‌مندی افراد جامعه از سواد ارتباطی، سواد عاطفی، سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتال را از ضرورت‌های هر جامعه و همچنین از عوامل موثر در مدیریت بهینه شرایط عنوان کرد و گفت: باید بررسی شود که جامعه ما از این لحاظ در چه سطح و مرحله‌ای قرار دارد و منظور از افراد جامعه کدام دسته و طیف است.

ذکر این نکته بدیهی است که جامعه ما از لحاظ سطح سواد در رده بالایی قرار ندارد، بنابراین باید مشخص شود که مخاطب اصلی ما در رابطه با سواد رسانه‌ای در واقع کدام بخش از اجتماع است. حتی در بین افراد یک طیف مانند جوانان و طبقه روشنفکر هم این سطح با فراز و نشیب و تفاوت‌های زیادی روبه‌روست.

نقش سواد رسانه‌ای در تشخیص اخبار معتبر

این فعال حوزه رسانه با اشاره به اهمیت درک و شناسایی اخبار صحیح و معتبر از سوی افراد جامعه و با بیان اینکه سواد رسانه‌ای به تفکیک و شناسایی اخبار درست کمک می‌کند، اظهار کرد: در این میان شناسایی افراد و گروه‌های منتشرکننده اخبار و محتواهای اطلاعاتی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ باید بررسی شود که این افراد چه کسانی هستند و با چه هدف و نیتی اقدام به خبرسازی و خبرپردازی می‌کنند؛ آیا این افراد و گروه‌ها جریان‌سازی می‌کنند و یا صادقانه فعالیت می‌کنند؟ باید با در نظر گرفتن راهکارهایی به نیت و اهداف آنها پی برده تا بدانیم که کدام خبر درست و کدام خبر نادرست و شایعه است.

آسیبی که کانال‌های غیررسمی به جامعه وارد می‌کنند

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه در گام نخست باید جامعه را به سمتی سوق دهیم که در مقابل هیجانات منفعل نبوده و هیجان کاذب را از آنان بگیریم، عنوان کرد: دنبال کردن اخبار از مراجع و کانال­‌های رسمی و دوری از کانال‌های غیررسمی یکی از راهکارهاست؛ چراکه کانال‌های غیررسمی در مقابل تبعات و نتایج اخبار و فعالیت خود مسوولیتی را نمی‌پذیرند و از این راه، خواسته یا ناخواسته آسیب‌های جدی به جامعه وارد می‌کنند.

به گفته این فعال حوزه رسانه، غالبا افراد غیررسمی پشت این کانال‌ها قرار دارند، افرادی که گاهی دچار اختلالات رفتاری، روانی و ارتباطی بوده که اگرچه ممکن است جبهه‌گیری سیاسی نداشته باشند ولی آسیب‌زا بوده و با اهداف خاص و یا حتی برای شوخی و سرگرمی باعث برهم خوردن آرامش جامعه می‌شوند.



تاکید بر اهمیت رسالت کانال‌های رسمی خبر

دکتر شکری خانقاه در این زمینه بر اهمیت رسالت کانال‌های رسمی تاکید کرد و گفت:‌ کانال‌های رسمی و مرجع باید جایگاه خود را در جامعه تثبیت کنند؛ به عنوان نمونه در جریان بحران کرونا بسیاری از رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها به ویژه خبرگزاری‌های جناحی منفعل عمل کرده و نتوانستند به نحو مناسبی اطلاع رسانی کنند. همچنین صدا و سیما به عنوان یک رسانه مرجع و رسمی با اینکه تلاش زیادی داشت ولی در این شرایط باید بهتر از این عمل می‌کرد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به شاخص‌های عملکرد مطلوب رسانه‌ها و خبرگزاری‌های رسمی، گفت: کانال‌های رسمی به خصوص در مواقع بحران، باید ابعاد روانشناختی و جامعه شناختی یک بحران را به خوبی تشخیص داده و برای آن سناریوهای مناسبی طراحی کنند.

ضرورت طراحی استراتژی و سناریوی رسانه‌ای برای مراحل مختلف بحران

به عنوان نمونه در بحران کرونا با سه ناحیه و منطقه مهم روبه‌رو هستیم؛ ناحیه «پرجمعیت و پرازدحام ترس» که در این موقعیت‌ها مردم به شدت دچار ترس و دلهره می‌شوند، در این مرحله کانال‌های رسمی باید ضمن شفافیت، بر ترس ایجاد شده غلبه کنند؛ به عنوان نمونه با انتشار اخبار مرتبط با علایم اصلی بیماری از استرس مردم بکاهند، در حالی‌که متاسفانه شاهد بودیم که برخی از رسانه‌ها حتی بر این ترس دامن می‌زدند. باید بدانیم که این منطقه غیرقابل اجتناب و بسیار استرس‌زاست؛ بنابراین رسانه‌ها باید با مهندسی پیام و اشراف بر این ناحیه و عوارض روانشناختی، جامعه‌شناختی و هیجانی، برای آن سناریو و استراتژی مشخصی داشته باشند.

وی «یادگیری و آموزش» و یا همان مقوله سواد رسانه‌ای، ارتباطی و عاطفی را ناحیه بعدی عنوان کرد و ادامه داد:‌ در این ناحیه مردم به تدریج توانایی تفکیک خوب از بد و یا جعلی از غیرجعلی را آموخته و همچنین قدرت تحلیل پیدا می‌کنند. در ناحیه یادگیری افراد، قابلیت تفکیک پیدا کرده و دانش خود را به‌روز می‌کنند. رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها باید با تمرکز در این مرحله برنامه‌ریزی لازم را داشته باشند و اوضاع را مدیریت کنند. رسانه‌ها باید در شرایط کنونی تمرکز خود را بر یادگیری و آموزش قرار دهند زیرا در شرایط فعلی جامعه از ناحیه ترس وارد منطقه یادگیری شده‌اند.

رسانه‌ها برای پساکرونا سناریو طراحی کنند

شکری خانقاه، سومین ناحیه را ناحیه «رشد» عنوان کرد و گفت:‌ در این مرحله خبرگزاری‌ها باید به مردم بگویند که چگونه از تهدید، فرصت بسازند؛ برای مشاغل مختلف در شرایط پساکرونا سناریو و نقشه راه بدهند و شرایط و ویژگی‌های آن را معرفی کنند؛ به عنوان نمونه اعلام کنند که برای رعایت بهداشت روانی و شرایط جسمی چه باید کرد؟ صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی باید آمادگی مواجهه افراد جامعه با موضوعات بهداشت فردی، روانی و موارد مربوط به کسب و کار و اشتغال در دوران پساکرونا و نقاط ضعف و تهدیدهای آن‌ را فراهم کنند.

رسانه‌های ما رویداد محورند نه فرآیند محور

وی با بیان اینکه کمتر دیده می‌شود که رسانه‌ها برای آینده، برنامه و استراتژی مشخصی ارائه کنند، تصریح کرد: جامعه و رسانه‌های ما همچنان در مراحل و مناطق ابتدایی مانند ترس و رویداد گیر کرده و علت آن این است که رسانه‌های ما غالبا به صورت رویداد محور عمل می‌کنند نه فرآیند محور.

این مدرس دانشگاه تاکید کرد: باید با عبور از مرحله ترس و یادگیری، وارد مرحله رشد شده و برنامه‌های مدون ارائه کنیم. در این مرحله باید به دنبال اعتمادآفرینی، آرامش‌آفرینی و ایجاد شوق و امید در جامعه باشیم؛ البته باید دقت کنیم که این امیدآفرینی نباید واهی و توخالی باشد.

علت ناموفق بودن اغلب رسانه‌های کشور در مواجهه با بحران

دکتر شکری خانقاه با تاکید بر اینکه علت ناموفق بودن اغلب رسانه‌های کشور عدم پژوهش محوری و مطالعه مداری است، اظهار کرد:‌ اگر رسانه‌ها این ویژگی را داشته باشند یقینا می‌توانند با شیوه‌ها و ابزار مختلف در جامعه منشا اثر باشند و جامعه را برای گذر از این شرایط به خوبی رهنمون شوند. رسانه‌ها باید با بکارگیری شیوه‌های مختلف و خلاقانه، شرایط جدیدی را برای جامعه ترسیم کنند.

اهمیت و نقش تاثیرگذار کارکرد آموزشی رسانه‌ها

این محقق حوزه ارتباطات یکی از کارکردهای رسانه را کارکرد آموزشی آن دانست و گفت:‌ این کارکرد رسانه در کنار کارکردهای خبری و سرگرمی نقش ویژه‌ای در افزایش آگاهی مخاطب ایفا می‌کند. لذا رسانه‌ها باید در حوزه آموزشی فعال‌تر باشد.

این در حالی است که هم اکنون مبحث سواد رسانه‌ای صرفا در کتب آموزش و پرورش تدریس می‌شود و اگرچه زحمات زیادی برای آن کشیده می‌­شود ولی کفایت نمی‌کند. سواد رسانه‌ای و دانش‌های مرتبط را باید از طریق تولید فیلم و کلیپ و اقلام متنوع آموزشی ارتقا داد. به عنوان نمونه در شرایط کنونی کلیپ‌های چند ثانیه‌ای پخش شده از رسانه‌ها مخاطب بیشتری جذب می‌کند؛ بنابراین باید از روش‌های نوین تصویری و مولتی مدیا در انتقال پیام استفاده شود.

وی با بیان اینکه مردم هم اکنون منفعل پیام و در موقعیت مارپیچ سکوت قرار گرفته‌اند، اظهار کرد: شرایط به گونه‌ای است که اگر بگوییم فضا بد است می‌گویند فضا بد است و اگر بگوییم فضا و شرایط خوب است می‌گویند شرایط خوب است. زمانی که اکثرا با طیف عظیم‌تر جامعه و بدون هیچ تفکر و اندیشه‌ای همراهی می‌کنند، نوعی انفعال و مؤید ضرورت و اهمیت ارتقای سطح سواد رسانه‌ای در جامعه است و در این میان رسانه به عنوان یکی از متولیان امر باید نقش موثرتری ایفا کند.

به اعتقاد شکری خانقاه رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها باید با کارکردهای جدید و از طریق بخش‌های آموزشی و کانال‌های مناسب به این رسالت خود بپردازد و در کنار سایر کارکردها و بخش‌های مختلف باید به ابعاد آموزشی توجه بیشتری نشان دهند. باید در کنار کارکردهای اجتماعی به جنبه‌های آموزشی توجه خاصی معطوف شود تا بتوان شاهد رشد و تعالی در جامعه بود.