دیدگاه سه متخصص درباره استفاده از پستانک

[♱ ᴠɪᴄᴛᴏʀ ♱]

بیشتر والدین برای ساکت کردن شیرخواری که ناآرام است، در دهانش پستانک می‌گذارند اما تحقیقات گوناگونی نشان داده که زمانی پستانک در دهان کودک است، فهمیدن احساسات و نیازهایش سخت می‌شود و این موضوع روی رابطه مادر و فرزند نیز اثر منفی می‌گذارد. تحقیقات پژوهشگران آمریکا به تازگی نشان داده است که نا‌آرامی‌ کودک نه تنها نوعی تلاش برای فهماندن نیازش به والدین است، بلکه می‌تواند به رشد روانی او نیز کمک ‌کند.
با متخصصصان در این باره گفت‌وگو کردیم و از آنها خواستیم درباره مزایا و معایب استفاده از پستانک برایمان بگویند.

 

پستانک علیه احساسات کودک
دکتر کتایون خوشابی، فوق‌تخصص روا‌ن‌پزشکی اطفال و عضو هیئت علمی ‌دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
به نظر می‌رسد استفاده از پستانک یا «گول‌زنک»، برای رسیدن به آرامش کمکی به کودک نمی‌کند. در یک سال اول که کودک بیشتر نیازهایش را از طریق تماس دهانی ارضا می‌کند، آغوش و سینه مادر جایگاه ویژه‌ای برایش دارد و این وسیله به هیچ‌وجه جای آغوش مادر را نمی‌گیرد. ارتباط عاطفی از طریق تماس پوست‌به‌پوست آغاز می‌شود.
در ساعت‌های اولیه برای تقویت این رابطه یا شکل‌گیری حس وابستگی، نوزاد را در آغوش مادر می‌گذارند. به‌تدریج احساس دلبستگی شیرخوار به مادر در ماه‌های اول بیشتر می‌شود و هر چه مادر به نیازهای کودک بیشتر پاسخ دهد، حس دلبستگی امن در نوزاد بیشتر تقویت خواهد شد و به کمک آن یاد می‌گیرد دنیا جای امنی است. یک مادر باهوش بعد از 3 ماه می‌تواند نوع گریه فرزندش را تشخیص دهد. اگر در سال اول با شنیدن این گریه‌ها نوزادش را در آغوش بگیرد و به او پاسخ مناسب دهد، حس دلبستگی امن در او شکل می‌گیرد اما اگر وسایلی مثل پستانک مانع تماس فیزیکی مادر و فرزند شود، این حس به درستی شکل نخواهدگرفت.

 

پستانک شاید در لحظه باعث آرامش کودک شود اما در درازمدت جلوی شکل‌گیری درست حس دلبستگی او را می‌گیرد و از نظر روانی برای کودک مشکل‌ساز می‌شود. مادر کودکی که به شدت بی‌تابی و بی‌قراری می‌کند، می‌تواند هرازگاهی از پستانک استفاده کند اما ترک عادت مکیدن پستانک نیز کار سختی است و گذراندن دوره سختی را به شیرخوار و مادر تحمیل می‌کند.

 

نگاه متخصص دندان‌پزشکی کودکان، دکتر احمد جعفری، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
مکیدن شست دست، از پستانک بدتر است
شاید مکیدن پستانک برای کودک آرامش‌بخش باشد اما در کنار آن عوارضی برای فک و دندان دارد. پستانک‌های معمولی، مخصوصا اگر طولانی‌مدت استفاده شوند، می‌توانند فک و دندان‌های بالا را به سمت بیرون و فک پایین و دندان‌ها را به سمت داخل حرکت دهند و عامل بروز نوعی ناهنجاری فک و دندان باشند.
اگر مادری به فرزندش پستانک داده و حالا متوجه این ناهنجاری شده، بهترین کار این است که سریع‌تر پستانک را از فرزندش بگیرد زیرا با افتادن دندان‌های شیری، امکان اصلاح وجود دارد اما اگر پستانک طولانی‌مدت استفاده شود، ممکن است تغییرات شدید به دنبال داشته باشد و حتی با ریزش دندان‌های شیری و رویش دندان‌های دائمی‌ تغییرات به وجود آمده باقی بماند و درنهایت به ارتودنسی نیاز شود. برخی مادر‌ها پستانک را از کودک می‌گیرند و انگشت شست را جایگزین آن می‌کنند. این عادت بسیار بدتر از پستانک مکیدن است.
راه ساده برای ترک دادن کودکی که پستانک می‌خورد این است که او را به مغازه اسباب‌بازی‌فروشی ببرید تا پستانکش را با اسباب‌بازی موردعلاقه‌اش عوض کند. به این ترتیب می‌فهمد پستانک را برای همیشه از دست داده و برای آرام شدن با اسباب‌بازی‌اش بازی می‌کند اما اگر به هر دلیل نمی‌توانید عادت مکیدن پستانک را ترک دهید، بهتر است از پستانک‌های ارتودنسی استفاده کنید که حجم زیادی را در دهان نمی‌گیرد و نرم‌تر است و عوارض کمتری دارد.

 

نگاه فوق‌تخصص نوزادان، دکتر علی ناصح، عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی
رابطه پستانک و عفونت گوش میانی
یکی از عوارض بسیار شایع استفاده از سرشیشه و پستانک، عادت کردن شیرخوار به آن و پس زدن پستان مادر و در نتیجه محروم شدن از نعمتی الهی است. پستان مادر براساس شکل آناتومیک دهان کودک تنظیم می‌شود و جریان شیر آن برحسب نیاز کودک و قدرت مکش او است درحالی‌که سوراخ سرشیشه اینطور نیست. علاوه بر این، باید خطر ابتلا به عفونت گوش میانی را هم جدی گرفت.

 

شیرخوارانی که با پستانک آرام یا از سرشیشه تغذیه می‌شوند، بسیار بیشتر از کودکانی که از پستان شیر می‌خورند، مستعد ابتلا به عفونت گوش میانی هستند. این بیماری گاهی دردسرساز و پرعارضه است و می‌تواند باعث افت شنوایی کودکان ‌شود. عفونت قارچی و برفک دهان نیز در کودکانی که به پستانک عادت دارند، شایع‌تر است. پستانک به‌تدریج و در پی چند بار استفاده دچار خلل و فرج‌هایی می‌شود که بین آن میکروب‌ها و قارچ‌ها تکثیر پیدا می‌کنند و با پاکسازی عادی از بین نمی‌روند و می‌توانند باعث آلودگی دهانی شیرخوار شوند.

 

استفاده از پستانک در وزن‌گیری شیرخوار هم اختلال ایجاد می‌کند زیرا اولا شیرخوار به جای شیر خوردن و سیر شدن با مکیدن پستانک سرگرم می‌شود. اگر سرشیشه هم داخل دهان او باشد، چون حین مکیدن خوابش می‌برد، مدام سرشیشه از دهان او بیرون می‌افتد و همین موضوع باعث پریدن‌های مکرر شیرخوار از خواب می‌‌شود. این حالت نه‌تنها از نظر روانی ایجاد مشکل می‌کند بلکه در خواب کودک هم اختلال ایجاد خواهدکرد. این موضوع در درازمدت باعث تندخویی شیرخوار، وزن نگرفتن صحیح و کاهش وزن او می‌شود.
خس‌خس سینه، اسهال، استفراغ و دل‌درد نیز از دیگر عوارض استفاده از پستانک آلوده است، بنابراین مادر برای آرام کردن کودک باید او را در آغوش بگیرد و پاسخی مناسب به او دهد. اگر مادر موقتا توانایی شیردهی ندارد، می‌تواند از قطره‌چکان، قاشق یا فنجان برای این کار استفاده کند اما اگر این مشکل موقت نیست و مادر مجبور به قطع کامل شیردهی است، حتما باید از سرشیشه‌های ارتودنسی استفاده و هرچند وقت یک بار سرشیشه را با انواع مرغوب عوض کرد.