تفاوت هاي بشري و حكمت و تدبير الهي

[ρυяρℓє_ѕку]

نویسنده: رحیم توانگر

خداوند انسان‌ها را از نظر قابلیت‌ها و استعدادها و صفات اخلاقی آنها یكسان خلق نكرده و به افراد توانایی‌ها و خلاقیت‌های متفاوت بخشیده است. این تفاوت‌ها باعث ایجاد رقابت در بین افراد و بهبود و پیشرفت جامعه می‌شود. البته معنای این تفاوت به معنای این است كه استعدادهای گوناگون و توان‌های ذهنی و فكری متفاوت را بین افراد مختلف تقسیم نموده است.‏
اسلام این حقیقت غیر قابل انكار را می‌پذیرد كه افراد بشر از حیث استعدادهای جسمی و روحی و صفات بدنی و فكری متفاوت هستند. آنان در صبر و شجاعت، همت و آرزو، ذكاوت و نوآوری، توانایی بدنی و استحكام عصبی و صدها ویژگی‌های دیگر با یكدیگر تفاوت دارند. این تفاوت‌ها از دیدگاه اسلامی نتیجه امور قهری نیست كه طبقه اجتماعی شخص در اثر وضعیت اقتصادی و جبر تاریخ بر او تحمیل كرده باشد تا ادعا شود با رفع آن همه انسان‌ها را از حیث تمامی خصایص می‌توان یكسان گردانید، بلكه امری است كه مجموعه عوامل ارثی طبیعی و حتی اختیاری آن را شكل می‌دهد و به منزله حقیقت غیر قابل انكار در می‌آورد. از این رو این تفاوت را نه می‌توان از بین برد و نه از بین بردن آن مفید است، زیرا این اختلافات كاروان تمدن بشری را به جلو می‌برد و امكان رشد، ترقی و تعالی را در جامعه بشری فراهم می‌آورد.‏
خداوند متعال، این تفاوت‌ها را نشانه حكمت و تدبیر خود معرفی می‌كند و «ما لكم لاترجون الله و قاراً و قد خلقكم اطوراً» شما را چه شده است كه از شكوه خدا بیم ندارید و حال آنكه شما را مرحله به مرحله و متفاوت خلق كرده است.
علامه طباطبایی نیز تصریح می‌كند: حاصل معنا این است كه شما را چه شده كه از شكوه و عظمت خدا بیم و به آن اعتقاد ندارید، در حالی كه شما را مرحله به مرحله آفرید و چون یكی از شما را از خاك خلق كرد.‏
وجود این تفاوت‌ها بر اساس و بنیاد سنت الهی ابتلاء است، آزمایشی بیش نیت «لیبلوكم فی ما اتاكم» و شما با فرآورده‌های مالی كه عطیه خدا است باید مانند امانتی الهی رفتار كنید و رزق محرومان را كه در دست شماست، به آنها برسانید كه آنان در روزی با شما برابرند و نباید نعمت خدا را در لطفی كه نسبت به شما كرده است، منكر و كافر شوید.
«افبنعمه الله یجحدون» این ایات سرگرم شدن به متاع پست دنیا و رفاه زدگی ننگین سرمایه داری را پوچ، بی ارج و زبون جلوه می‌دهد و انسان را به حال این نگون بختان كافر پیشه به ترحم می‌آورد كه چگونه با دل بستن به تمتعات زودگذر، خود را از حیات جاودانه آخرت محروم ساخته اند كه ویژه اهل تقوا است.‏
مسئله برتری بعضی از انسان‌ها بر بعضی دیگر و اختلاف درجات آنها را خداوند به خود نسبت می‌دهد و می‌فرماید: اوست كه برخی از شما را بر برخی دیگر به درجاتی تفاوت گذاشته است. در آیه دیگری می‌فرماید: برخی را بر برخی دیگر برتری بخشیده است.
این نسبت كاشف از اختلاف قابلیت‌ها و استعدادهای خدادادی و ذاتی در انسان‌ها است و به حكم عدالت به مصداق «ویوت كل ذی فضله» هر صاحب امتیازی را به اندازه امتیازش بهره می‌رساند؛ باالطبع از نظر اقتصادی بین آنها تفاوت روی می‌دهد و تساوی در این زمینه كه برخی با استعدادهای برتر و تلاشی فزونتر بیشتر كار و ابتكار نشان می‌دهند و اعمال خرد كنند و با انها فاقد برابر باشند، ظلمی فاحش است.‏

منابع : روزنامه رسالت، شماره 7277 به تاريخ 8/3/90، صفحه 18