همه کتاب‌ها ارزش ترجمه ندارند

[sober]

نشست آسیب‌شناسی ترجمه ادبیات کودک و نوجوان با حضور «منوچهر اکبرلو» منتقد ادبی کودک ونوجوان، «شقایق قندهاری» مترجم ادبیات کودک و نوجوان، «شهرام اشرفی‌ابیانه» کارشناس بنیاد سینمایی فارابی و «عباس کریمی» نویسنده و روزنامه‌نگار و دبیر نشست در سالن همایش سرای اهل‌قلم برگزار شد. این نشست با طرح این سوال که «خاستگاه ادبیات کودک ایران ترجمه آثار غربی است یا ادبیات قدیم و فولکلور؟»، با اداره جلسه توسط عباس کریمی نشست آغاز شد.

در ادامه این میزگرد، حاضران در نشست درباره پرسش اساسی این جلسه؛ «خاستگاه ادبیات کودک ایران ترجمه آثار غربی است و یا ادبیات قدیم و فولکلور» به تبادل نظر پرداختند. این کارشناسان بر ضرورت تقویت تالیف آثار داستانی بومی در کنار ترجمه آثار خارجی تاکید کردند و آن را موجب حفظ معیارهای ارزشی و اعتقادی در ادبیات کودک و نوجوان دانستند.



ترجمه‌های بی‌ربط برای کودکان

در ابتدای این نشست «شقایق قندهاری» به عنوان نخستین سخنران بر حساسیت‌های ترجمه در حوزه کودک تاکید کرد. وی عقیده داشت که علاقه‌ بسیاری از ناشران، چاپ کتاب‌های مجموعه‌ای و بازاری‌پسند است. این مترجم که محور سخنرانیش مترجمی ادبیات داستانی کودک و نوجوان بود، ادبیات داستانی را پایه و اساس سایر جنبه‌های ادبی این حوزه نامید و گفت: متاسفانه با وجود خطیر بودن امر ترجمه برای کودک و نوجوان، دیده می‌شود که مترجمان آغاز کار خود را به خیال آسان بودن نحوه ارتباط و به کار بردن واژگان ساده در برگردان‌های ادبی، ترجمه داستان برای کودک و نوجوان انتخاب می‌کنند و این خود نخستین نقص بزرگ این حوزه است که وادی ترجمه را با تهدید اساسی و جدی مواجه کرده است.

قندهاری در ادامه گفت: این ساده‌انگاری موجب شده است این روزها شاهد باشیم آثاری که به هیچ‌وجه با فرهنگ ایرانی و اسلامی و سطح فهم و درک کودک و نوجوان ایرانی همخوانی ندارد به دفعات و بدون هیچ نظارتی ترجمه و به چاپ برسد.

وی افزود: روند ترجمه برای کودکان و نوجوانان هرچه قدر هم که از نظر اعتقادی با باورهای ارزشی ما سنخیت نداشته باشد را نمی‌توان متوقف ساخت و تنها راه نجات و تبلور و تحول در ادبیات کودک و نوجوان در گرایش به ادبیات همخوان با فرهنگ و باورهای اعتقادی و ارزشی، تقویت آثار تالیفی کودک و نوجوان است که به لحاظ منابع محتوایی هم در این زمینه غنی هستیم.
متاسفانه با وجود خطیر بودن امر ترجمه برای کودک و نوجوان، دیده می‌شود که مترجمان آغاز کار خود را به خیال آسان بودن نحوه ارتباط و به کار بردن واژگان ساده در برگردان‌های ادبی، ترجمه داستان برای کودک و نوجوان انتخاب می‌کنند و این خود نخستین نقص بزرگ این حوزه است که وادی ترجمه را با تهدید اساسی و جدی مواجه کرده است.

این مترجم کودک و نوجوان ادامه داد: متاسفانه به دلیل نبود آثار خوب ایرانی، ترجمه‌های بی‌ربط جای خالی آن را در برابر تقاضای مخاطب کودک و نوجوان پر کرده است و به جای اینکه خود تولیدکننده باشیم، وارد کننده ادبیات به‌ویژه ادبیات غربی هستیم که محتوای داستانی خود را از منابع غنی ادبیات ایرانی و اعتقادی اخذ کرده‌اند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در شرایطی هستیم که باید در ترجمه ادبیات داستانی کودک و نوجوان خیلی دقت کنیم و آثاری را انتخاب کنیم که فرهنگ‌ساز باشند چرا که اکنون بیشتر از اینکه به کمیت ترجمه کودک و نوجوان نیاز داشته باشیم، باید به کیفیت آثار ترجمه‌ای بپردازیم که تشخیص درست آنها به لحاظ محتوایی نیاز مؤکد امروزه کودک و نوجوان است.

قندهاری با اشاره به برخی آثار مطرح ادبیات غرب که به دفعات به زبان‌های گوناگون و حتی فارسی ترجمه شده‌اند افزود: آثاری مثل «هری پاتر» حتی به مذاهب متداول در غرب نیز رحم نکرده و با گرایش به جادو و خرافات جریان‌های دینی جاری در جامعه‌غربی را هم هدف قرار داده است، پس به‌رغم اقبالی که اینگونه ادبیات داستانی در غرب و سرتاسر جهان پیدا کرده است ولی به دلیل نگرش مذهب‌ستیزی ارزشی برای ترجمه کردن ندارد.



بومی سازی ناشیانه

در ادامه این نشست «شهرام اشرفی‌ابیانه» به مبحث ترجمه و اقتباس سینمایی برای کودک و نوجوان پرداخت و گفت: مشکل سینمای کودک و نوجوان ما نیز مانند اصل بدنه سینما، ضعف قصه و فیلمنامه است و یکی از دلایل این ضعف به ترجمه وفادارانه آثار داستانی از سایر زبان‌ها مربوط می‌شود. همواره شاهد هستیم که مترجم کودک و نوجوان بیشتر از اینکه به ترجمه مو به موی آثار خارجی بپردازد، با دخل و تصرف آثار ادبی و آوردن کلیشه‌ها و موقعیت‌های تعریف شده و امتحان پس‌داده سعی در تزریق افکار نخ‌نمایی دارد که هیچ کمکی به پویایی و رفتن سینمای کودک و نوجوان به سمت کمال نمی‌کند. ابیانه، بومی‌سازی را یکی دیگر از اشکالات ترجمه آثار کودک و نوجوان دانست و در ادامه سخنان گفت: اقدام در جهت ورود ناشیانه الگوها و کلیشه‌های غربی و ریختن محتوای داستانی به پیکره آن صورت خوشی نداشته‌است. وی با اشاره به جریان غلط ترجمه آثار ادبیات غرب در ایران گفت: جریان ادبی که در پیکره سینما ما نیز نفوذ یافته است به همین منوال است و با وجود داشتن ادبیات سرشار و غنی کلاسیک مانند شاهنامه، تمرکز خود را روی آثار تولیدی خارجی گذاشته است و مثلا شاهد هستیم که شخصیتی بدل گشته از شخصیت رستم شاهنامه به شکلی دگرگون شده در قفسه‌های کتابخانه کودک و نوجوان در قالب کتاب و کمیک‌استریپ و سی‌دی‌های فیلم‌های خانگی فراگیر شده است.



آغاز یک اتفاق خوب

«منوچهر اکبرلو» سخنران سوم این نشست بود که به مبحث ترجمه در میان آثار نمایشی کودک و نوجوان پرداخت. وی در سخنان خود با ذکر تاریخچه‌ای از ترجمه آثار نمایشی کودک و نوجوان گفت: متاسفانه در حوزه ادبیات نمایشی ما برخلاف ادبیات‌داستانی شاهد کمیت ناچیز آثار ترجمه‌‌ای هستیم و شاهد این مدعا دهه 60 است که در این دهه تنها یک اثر ترجمه‌ای در ادبیات نمایشی کودک و نوجوان داشتیم. اکبرلو اتفاقات رخ داده در طی سه‌سال اخیر در حوزه ترجمه آثار نمایشی کودک و نوجوان را مطلوب ارزیابی کرد و گفت: خوشبختانه با درایت «مصطفی رحماندوست» به عنوان دبیر جشنواره تئاتر کودک و نوجوان شاهد هستیم که در این سه سال گذشته نهضتی در امر ترجمه و انتشار نمایشنامه‌های کودک و نوجوان در کنار اجرای صحنه‌ای تئاتر اتفاق افتاده‌است که این روند باید امتداد یابد.

اکبرلو کم‌فروغی آثار ترجمه‌ای در حوزه ادبیات نمایشی کودک و نوجوان را طی سی‌سال بعد از انقلاب و البته پیش از آن را، محتاط بودن بیش ‌از حد مترجمان این عرصه در انتقال تمامی مفاهیم جاری اجتماعی، اعتقادی و نوعا زندگی بشری خواند و در ادامه گفت: ذات تئاتر روشنفکری است و به این نکته که مخاطبش کیست و در چه سن و سالی قرار دارد در وهله نخست توجه ندارد، به نظر من با پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و دسترسی آسان به ابزارهای آن دیگر نباید نگران مواجهه کودک و نوجوان با مسائل خاص بود و جای سانسور برخی مسائل که اتفاقا دانستنش برای کودکان و نوجوانان نیز لازم است، به طبقه‌بندی این دانسته‌ها برمبنای اقتضای سنی آنها پرداخت.

وی جریان خصوصی امر ترجمه آثار نمایشی کودک و نوجوان را تنها راه نجات این عرصه از کمبود خوراک دهی مناسب برای این نسل دانست و گفت: خوشبختانه چند سالی است این جریان با اهتمام برخی مترجمان ایرانی خارج کشور از جمله «مسلم قاسمی» مترجم ایرانی مقیم آلمان آغاز شده است که با توجه به قائل بودن آنها به مسائل اخلاقی و تربیتی مناسب با فرهنگ ایرانی آثار مطلوبی برای استفاده کودک و نوجوان برگردان شده است. این منتقد تئاتر در پایان سخنان خود از تمامی مترجمان حوزه ادبیات‌نمایشی کودک و نوجوان درخواست کرد با رعایت چارچوب‌های اخلاقی و به دور از قیود دست و پا گیر سال‌های قبل که در این هجمه رسانه‌ای دیگر محلی از اعراب ندارند، با شناسایی آثار فاخر نمایشی خارجی که تعداد آنها نیز قابل‌توجه است باعث شکوفایی ترجمه آثار نمایشی کودک و نوجوان شوند. پایان بخش این نشست پرسش و پاسخ مخاطبان و کارشناسان حاضر در جلسه درباره ترجمه آثار کودک و نوجوان در ایران بود.