جایگاه کمدی الهی در ادبیات جهان

[sober]

جایگاه کمدی الهی در ادبیات جهان
« کمدی الهی» اثر «دانته آلیگیری» نابغه ایتالیایی یکی از شاهکارهای ادبی جهان محسوب می*شود و به عنوان اثری بدیع جایگاه خاصی در ادبیات جهان دارد.

در تاریخ هنر و ادبیات جهان، بعضی آثار وجود دارند که دنیا آنها را از شاهکارهای مسلم نبوغ بشری به شما آورده است. این*ها بر خلاف آن دسته آثاری هستند که خاص یک اثر یا سرزمین اند و به همین جهت با گذشت زمان جلوه و فروغ خویش را از دست نمی*دهند بلکه به مرور زمان تابنده تر و پر جلوه تر می*شوند و هر قدر روزگار بیشتر می*گذرد، عظمت و جلالی فزونتر پیدا می*کنند.

«ونوس» میلو، «موسی» میکل آنژ، «ژوکوند» لئوناردو داوینچی ، «ایلیاد» هومر، «جمهوریت» اقلاطون ، شاهنامه فردوسی و بسیاری از آثار شکسپیر ، مثل کمدی الهی دانته از آثاری هستند که دنیا آنها را از بزرگترین آثار قریحه و نبوغ بشری بشمار می*آیند………


تاکنون متفکران، ادبا و هنرمندان درجه اول دنیا آن قدر از این اثر تجلیل و ستایش کرده اند که مجموعه ی سخنان آنها در این باره خود به یقین از قطر «کمدی الهی» افزون می*شود.

اگر از نظریات مبالغه آمیزی که بیش تر زاده ی افراط جذبه و اشتیلق گویندگان آنهاست بگذریم، می*توان با اطمینان خاطر گفت که بعد از انتشار «کمدی الهی» یعنی در شش قرن اخیر، هیچ اثر ادبی در مغرب زمین مقام این کتاب را به دست نیاورده است. ارقامی*که درباره ی نفوذ این کتاب در دنیا از طرف دانته شناسان برجسته تنظیم شده، چنان است که گاه باور کردن آنها دشوار به نظر می*رسد.

کمدی الهی یا La Divina Commedia که بزرگترین اثر دانته و مشهورترین شاهکار ادبی ایتالیا و بزرگترین محصول فکری و ادبی قرون وسطای مغرب زمین به شمار آمده و نیز اکنون هم بزرگترین اثر ادبی جهان نامیده می*شود، محصول دوران بیست ساله ی غربت و در به دری دانته است.

خود دانته این کتاب را فقط کمدی نامیده بود و لقب الهی به مفهوم ارتباط این اثر با دنیای ماوراطبیعه و آسمانی، و از سویی حاکی از زیبایی و لطلفت خدایی این اثر است.

اطلاق عنوان کمدی به این کتاب از طرف دانته، به مفهومی*که امروزه کلمه ی کمدی برای ما دارد، مربوط نیست. خود او می*گوید که تراژدی یعنی اثری منظوم یا سبک شعر خواص، کمدی یعنی اثری با سبک متوسط، و ترانه یعنی اثری با سبک عامیانه و او خود، در مقابل «انه ید» ، ویرژیل که خود ویرژیل آن را «تراژدی بلند پایه» خوانده است، این مجموعه را کمدی نام داده است، زیرا کمدی ماجرایی است که بر خلاف تراژدی از «بد» شروع می*شود و به «خوب» پایان می*یابد.

این اثر از همان زمان دانته به شهرت خاصی دست یافته اما در تمام دوره ی ششصد ساله اش نیز که از تدوین آن می*گذرد، جز مدت کوتاهی در عصر رنسانس همواره در صدر آثار ادبی مغرب زمین بوده است.

« کمدی الهی» در درجه ی اول یک اثر شاعرانه و استادانه و بسیار عالی است. دانته با این مجموعه نه تنها بزرگترین اثر ادبی کشور خود را آفریده، بلکه «زبان» ملت و مملکت ایتالیا را پی ریزی و از آن محافظت کرده است. زبانی خوش آهنگ و شیرین.

این اثر مقیاس و محک سخن پردازی زبان ایتالیایی محسوب می*شود، هم چنان که زبان سعدی و حافظ ما «سرحد سخن دانی» فارسی است؛ زیرا هنوز هم کسی نتوانسته است در ایتالیا پا از حد دانته فراتر بگذارد، هم چنان که کسی نتوانسته است بهتر از سعدی و یا حافظ از ما سخن بگوید.

در درجه ی دوم « کمدی الهی» یک داستان استادانه ی بسیار عالی است که از قدرت داستان پردازی دانته حکایت می*کند. طنز گفتار و شیوه نقل حوادث و وقایع و دقتی که در وصف جزئیات و ریزه کاریهای «سفر» به دوزخ و برزخ و بهشت به کار رفته است، بدین داستان طولانی صورتی خاص می*دهد و آن را به شکل سفرنامه ی واقعی یک مسافر در می*آورد. به طوری که از همان اول، خواننده فراموش می*کند که آنچه می*خواند، زاده ی خیال پردازی یک شاعر است و به عکس چنین می*پندارد که واقعا یک نفر مسافر، هم چنان که از شهری به شهری و از کشوری به کشوری سفر می*کند، در این جا به دنیای دیگری سفر کرده، این حوادث را به چشم دیده و جزئیات آن را یادداشت کرده است تا برای دیگران نقل کند. حتی از روی مندرجات این مجموعه، به آسانی می*توان نقشه ی جغرافیایی دوزخ و طبقات مختلف آن و طول و عرض قسمتها و همواری و ناهمواری جاده*ها و وضع رودها و برج و باروها و صخره*ها و غیره را تعیین کرد. این قدرت عجیب در جلب توجه خواننده و جذب او از راه به کار بردن کلمات و تشبیهات و استعارات و جملات خاص (که تاثیر آنها به دقت و با تسلط کامل در روانشناسی حساب شده است) دانته را به یکی از نوادر عالم ادب تبدیل کرده است.

یک نویسنده و دانته شناس معروف و معاصر آمریکایی، با نام «مک الیستر» در این باره می*نویسد:«ترکیب صداها، آثارترس، ترحم، وحشت، نفرت، اشتیاق، نگاه و گفتار در سراسر این اثر، به خصوص در دوزخ طوری است که هر کس بی اختیار خود را در وسط صحنه ای که دانته برای او تجسم کرده است، احساس می*کند، چنان که دانته را می*توان استاد واقعی هنر سه بعدی دنیای امروزی دانست».

بسیاری بر این باورند که این شاهکار دانته متاثر از چند اثر متقدم بر اوست: مانند کتابهای «ارداویراف نامه» که ده قرن پیش از کمدی الهی نوشته شده و از کتابهای زرتشتی است که ارداویراف یک مصلح زرتشتی است که به دنیای ارواح صعود می*کند تا در آن جا حقیقت را از نزدیک ببیند و خبر آنرا به خاک نشینان برساند.

و کتاب دیگر «سیرالعباد الی المعاد» سنایی است که از لحاظ پیچیدگی کمدی الهی را تداعی می*کند.

بهرحال کمدی الهی دانته یک اثر بی نظیر فکری، فلسفی و در اصل عصاره ای است از تمامی*علوم و اطلاعات و نظریات و عقاید فلسفی چند هزار ساله ی بشریست و چنانچه گفته اند «مجموعه ی کمالات و ممیزات انسانی همراه با طبیعت و گذشته و حال، محصول خاصی پدید آورده اند که برای همه ی مردم جهان و همه ی ادوار و قرون قابل درک و استفاده باشد»

منبع: رشد مجله زبان و ادب فارسی – ش ۳ از دوره ۲۴ بهار ۹۰

از این کتاب ترجمه*های گوناگونی به فارسی انجام شده است که متاسفانه سلیقه مترجمین و یا اعمال بعضی از سانسورها از ارزش واقعب ادبی و فلسفی آن کاسته است اما بهر حال خواندن این شاهکار بزرگ ادبی جهان را توصیه می*کنینم: دکتر غلامرضا ابری