هنر شمسه دوزي

[L²evi]

هنر شمسه دوزي

شمسه دوزی ، نقش و نگاری كه با گلابتون بر جامه دوزند ... شمسه به نقش و نگاری كه با گلابتون روی لباس می دوزند و آنچه كه از فلز به شكل خورشید درست كنندو بالایقبه یا جای دیگر نصب نمایند و به معنی بت و صنم نیز گفته شده است.

 

شمسه دوزی به دوختی گفته می شود كه طرح و نمایی از خورشید را با قمرهای اطراف آن یا نمای ترنجی را بصورت تنها یا همراه با سر ترنج ها و نیم ترنج ها تجسم بخشیده باشند.شمسه بصورت قرص خورشیدی یا ترنجی بشیوه مذهب یا مرصع بصورت ساده یا كاسه و نیم خودنمایی نموده و در داخل آن بصورت رنگین نویسی، نام كتاب و صاحب كتاب و گاهی نام خطاط و مذهب در آن درج می گردید .

 

در صفحات بدرقه قرآنی نیز، داخل شمسه دعای قبل و بعد از تلاوت قرآنی بشیوه رنگین نویسی اجرا می گردید. علت نامگذاری این هنر، همانا شكل خاص شمسه و تلالو های اطراف ان می باشد كه در اصطلاح بدان شرفه گویند . شمسه از نقوش بسیار دیرینه ایرانی است كه ریشه عمیی در تاریخ نقش و طرح ایرانی دارد .

 

 در هزاره های چهارم و سوم قبل از می لاد، این نقش را بنحوی در روی سفالها، فلزات و سایر فرآورده های هنری می بینیم كه مظهر روشنایی، بركت و وفور نعمت محسوب می گردیده است . در آن دروان نقش شمسه درست بصورت قرص خورشیدی و شرفه های اطراف آن خلاصه تر بوده است.

 

در دوره هخامنشی و اشكانی این نقش از رواج ك امل برخوردار گردید . در دوره ساسانی اجرای شرفه به شكل خاصی در هنرهای ایرانی مطرح گردید بدین صورت كه وسعت دایره مركزی بیشتر شده و در اطراف آن خطوط موزای یا منحنی یا نقوش مختلف دیگر بكار می رفت.

قسمت مركزی شمسه با توجه به محتوای داخل آن به دو قسمت تقسیم می گردید:
شمسه خطی
شمسه نقشی

 

در نوع اول معمولا در داخل شمسه با استفاده از نخ گلابتون یا نخ ابریشم الوان نام صاحب اثر یا دوزنده یا بافنده آن را دوخته و نقوش اطراف آن را نیز با استفاده از نخ گلابتون،ده یك دوزی با دور دوزی و گاهی كنگره دوزی یا شرفه دوزی می نمودند . و در تذهیب، درون شمسه با مركب یا رنگهای الوان یا طلا و نقره نوشته می شد و وسط سطور بیشتر بصورت مذهب و گاهی مذهب مرصع و اطراف و كناره ها با تزئینات مختلفی آرایش داده می شد و دور شمسه، شرفه اجرا می گردید.

 

در نوع دوم، قسمت میانی شمسه ها معمولا با نقوش و طر حهای اصیل مثل انواع اسلیمی ها و ختایی ها و ستارگان و یا خطوط متقاطع، اشكال هندسی، گلهای اناری و شاه عباسی و ابرچینی و گل و بته وغیره تزئین می یافت. در دوره اسلامی بمثابه دوران قبلی، كلا شمسه دوزی برای تزئین البسه رسمی سران كشور و صاحب منصبان و نظامیان بكار گرفته می شد كه در حد پیگیری نمود.

 

در اوایل دوره صفوی، شمسه ها بیشتر بصورت مزدوج و یا كاسه و نیم كاسه (متحد المركز) گردیدندكه نمونه های بازمانده از این دوره گواه این مدعاست . شمسه كتاب دیوان حافظ كه تمام ابیات آن ابریشم دوزی شده و الان در كتابخانه كابل نگهداری می شود دلیل دیگری بر این امر می باشد.