اين كه خداوند نور است يعني چه؟

[|мιѕѕ мєняαѕα|]

نخست بايد دانست برخي اسماء و اوصافي كه براي خداوند به كار مي رود با رعايت چند مطلب است به طور اختصار اشاره مي شود؛

1. تشبيه معقول به محسوس: مانند آيه شريفه «يدالله فوق ايديهم؛ دست خداوند برتر از دست هايشان مي باشد» (فتح، آيه 10).

كه منظور از دست، نماد قدرت و يا نماد عهد و پيمان است و در بسياري از موارد استعمال به منظور پنجه دست نيست و از آنجا كه به دليل علمي و ساير دلايل ثابت شده كه خداوند جسم ندارد و اعضا ندارد به جهت نزديكي مفهوم به ذهن از آنچه نزد شنونده محسوس است براي بيان يك مفهوم عقلي استفاده شده است.

2. آثار و فرايند صفات؛ مانند «باء بسخط من الله؛ به خشمي از خدا گرفتار گرديد» (آل عمران، آيه 162).

كه منظور از خشم، برافروختگي صورت و تغيير حالت از سوي خدا نيست، بلكه منظور قطع رحمت و فرود عذاب و تنبيه بر تبهكاران است، لذا آنچه مهم است انجام پذيرفتن نتيجه است اگر چه اين نتيجه از سوي انسان ها با برافروختگي و هيجان همراه است. اما خداوند جليل و اعلي منزه از برافروختگي و هيجان دروني است.

با توجه به آنچه گفته شد نام «نور» براي خداوند نيز مفهوم «هستي بخشي» دارد چنان كه با روشنايي همه چيز پيدا مي شود علاوه بر اين كه «نور» حجم فيزيكي در فضا اشغال نمي كند و مي تواند محدود به مكاني نباشد، بنابراين مفهوم «نور» مي تواند از طريق تشبيه معقول به محسوس ما را در شناخت خدا كمك كند بدون اين كه «فوتون»ها و ذرات معلق نور را به خداوند نسبت دهيم.

براي توضيح بيشتر توجه شما را به مطالب زير جلب مي كنيم:
1ـ معناى نور: «نور» عبارت است از آنچه كه در ذات و كون و خود، ظاهر و روشن باشد، و از نظر اثر بيرونى هم، مظهر و روشن كننده غير خود باشد. اين مفهوم مصاديق گوناگونى دارد كه در شدت و ضعف صدق مفاد آن بر آنها، متفاوت مى شوند؛ مثلاً مى توان بر خورشيد، اطلاق نور كرد و بر يك لامپ روشن نيز مى توان اطلاق نور كرد؛ زيرا هم خورشيد و هم لامپ، در ذات و گوهر خود ظاهر و روشن بوده و هم روشن كننده غير خود مى باشند؛ ولى روشنى و روشنگرى خورشيد كجا و روشنى و روشنگرى لامپ كوچك كجا؟!

گفتنى است هر چه كه در ذات خود، ظاهر و روشن است و هر چيزى را ظاهر و روشن مى سازد ـولو اين كه روشنگر يك مجهول، سؤال، راه معنوى و بازنمودن يك حقيقت باشد نور است و بر آن نور اطلاق مى شود. به همين دليل گفته مى شود: علم نور است، زيرا هم در ذات خود ظاهر است و هم در پرتو علم است كه مى توان بسيارى از راه ها را شناخت و مجهولات را كشف كرد، چرا كه علم روشنگر نيز هست. بنابراين، نبايد پنداشت كه واژه «نور»، تنها بر امور حسي و چيزى كه داراى فوتون هاى به خصوصى است و در علم فيزيك از كم و كيف آن بحث مى شود، اطلاق مى گردد، بلكه اين تنها يكى از مصاديق بارز و روشن اين واژه است.

با توجه به اين توضيح، مى توان بر «وجود» نيز «نور» اطلاق كرد؛ زيرا وجود در ذات خود امرى ظاهر و روشن بوده و با تعلق «وجود» به اشيا، آنها نيز ظاهرگرى و روشنگرى مى كنند.

به هر حال، نور هم بر نور حسي، اطلاق مى شود و هم بر نور فراحسى و چه بسا كه نور حسي، از نور غيبى فروغ و نور مى گيرد.

2. حضرت حق عين نور مطلق است: «نور» يكى از اسماى حسناى الهى است (التوحيد، ابى جعفر، الصدوق، تصحيح، ص 194 و 195، باب اسماء الله تعالى،ح 8)؛ چرا كه ظهور و روشنى هر چه در هستى است از او است، (رسائل توحيدى، علامه سيدمحمدحسين طباطبايى، ص 65).

روشن است كه اسما و صفات خداوند، صرف و خالِص هر كمال وجودى است و استعمال آن واژه در مورد خدا، به نحو حقيقت است نه مجاز، اما غير خداوند، چون ذات آنان به عرض وجود او موجود است، صفاتشان نيز همين گونه است. بنابراين همه صفات وجودى حقيقى وخالى از نقص، منحصرا از آن خداوند سبحان است و تمام اوصاف ديگران، بالعرض به آنها نسبت داده مى شود. از اين رو، اطلاق واژه نور بر خداوند متعالى، اولى و اقدم است بر اطلاق آن بر غير او؛ زيرا جميع انوار از اوست و قوام همه نورهاى ديگر به او است.(كشف الاسرار، ميبدى، صص 542 ـ 547؛ رسائل توحيدى، همان، صص 56 ـ 61؛ ولايت نامه، علامه طباطبائى، صص 103 ـ 104).

قرآن نيز خداوند متعال را به نور توصيف فرموده است: «الله نور السماوات و الارض» ؛ (نور، آيه 35).

و خالق نور ظاهرى و باطنى را او دانسته است (نبأ، آيه 13؛ زمر، آيه 23؛يونس، آيه 5؛ نوح، آيه 16؛ انعام، آيه 1).

به گفته محى الدين ابن عربى، وجود مطلق (خداوند متعال) نور حقيقى است؛ زيرا همه موجودات به هستى او هست شده اند. (به نقل از: رساله الانوار، شريف الدين محمدنيمدهى، ص 134).

پس وجود نور مطلق (خداوند متعال) يك اصل و ضرورت است؛ زيرا در پرتو وجود او است كه ما هستيم و در ظلّ نور است كه ما بقا و استمرار در وجود داريم. در عنايت نور او است كه نور حسي در عالم پرتوافكن گشته و براى زندگى مادى انسان، يك نياز اساسى شده است.با تجلّى آن نور مطلق در هستى است كه انسان هاى كامل، هدايتگر بشريت گشته اند و ... (نك: نورالبراهين فى شرح توحيدالصدوق، سيدنعمت الله موسوى جزايرى، ج 1، صص 395 ـ 397).
بايد توجه داشت كه نور مطلق و حقيقى از دسترس اوهام و خيال بسيار دور است.

3. نور در قرآن: اين واژه پر معنا در قرآن كريم بارها به كار رفته و مصاديق گوناگونى براى آن بيان شده است:

الف) قرآن نور و ظلمت را با هم برابر نمى داند و نور را برتر از ظلمت تلقى مى كند (رعد، آيه 16؛ فاطر، آيه 20)؛

ب) خداوند خود نور است (نور، آيه 35)؛

ج) او خالق نور ظاهرى و غيبى است (نبأ، آيه 13؛ زمر، آيه 23؛ يونس، آيه 5؛ نوح، آيه 16؛ انعام، آيه 1)؛

د) او با نور خويش هر كه را بخواهد، هدايت مى كند. (نور، آيه 35)؛

ه) اگر حضرت حق به كسى از نور خويش افاضه نفرمايد، از هيچ جاى ديگر نمى تواند اين نور را بگيرد. (نور، آيه 240)؛

و) او است كه مؤمنان را از ظلمات خارج كرده و به عالم نور وارد مى گرداند. (بقره، آيه 257)؛
ز) خداوند متعال خود، كامل كننده نورش مى باشد (صف، آيه 8)؛

ح) خداى سبحان در اين دنيا به وسيله هدايتش، مؤمن را نورانى مى كند تا بتواند به وسيله آن نور حركت كند و راه را از چاه بشناسد. (انعام، آيه 122) و در آخرت نيز همين نور ظهور مى كند و از پيش رو و سمت راست او در حركت است.(تحريم، آيه 8).

 

ط) كلام خداوند (وحى) نور است؛ چه قرآن، چه تورات و چه انجيل (مائده، آيات 15، 44 و 46؛ انعام، آيه 91؛ نساء، آيه 174).

ى) قرآن علاوه بر آن كه نور است، هدايتگر به نور نيز هست قرآن كريم نورى است كه انسان را از ظلمات طبيعت و انيت بيرون مى برد و به سوى نور معرفت پروردگارش، هدايت مى كند (ابراهيم، آيه 1؛ شورى، آيه 52؛ آل عمران، آيه184).

ك) ايمان به نورى كه خداوند نازل فرموده است (قرآن كريم) وزان ايمان به خدا و رسول او است، (تغابن، آيه 8).