دوره استالین قسمت اول

[☭Nicola☭]

نوشته گنادی زیوگانوف


(بخش نخست)

ما باید کشورمان را به کشوری دارای اقتصاد مستقل، آزاد و متکی بر بازار داخلی تبدیل کنیم… ما باید اقتصادمان را چنان سازماندهی کنیم که کشور ما به زائده نظام سرمایه­داری جهانی تبدیل نشود، برای این که میهن ما بمثابه ضمیمه سرمایه داری در سمت نظم عمومی آن توسعه نیابد، برای اینکه اقتصاد ما نه بعنوان یک مؤسسه سودآور سرمایه­داری، بلکه، بعنوان یک اقتصاد واحد مبتنی بر اتحاد صنایع ما با اقتصاد کشاورزی کشور ما توسعه یابد.

(از سخنرانی ی. و. استالین

در کنگره چهاردهم حزب

کمونیست سراسری (بلشویک)

سال ۱۹۲۵)

هدف: نجات میهن

در سال ۱۹۲۲، زمانی که آتش جنگ داخلی فروکش کرد، رهبری کشور را بدست گرفت. او، کشور را با اقتصاد ویران و خسته از جنگهای بی­پایان خلقها تحویل گرفت. برای مردم روسیه جنگ بعنوان جنگ جهانی اول از سال ۱۹۱۴ آغاز شد که چهار سال بعد به جنگ داخلی فراروئید. در باره اوضاع اقتصادی کشور در آغاز این دوره، که با نام دوره استالینی در تاریخ ثبت شد، واقعیتها چنین می­گویند: در آغاز سال ۱۹۲۱ حجم تولیدات صنعتی در حدود ۱۲ درصد حجم تا شروع جنگ را نشان می­داد. حجم تولید غله در سال ۱۹۲۰ برابر با ۶۴ درصد میزان تولید آن تا قبل از جنگ را تشکیل می­داد. بخش اعظم معادن و منابع ویران شده بودند. فقط برخی کارخانه ها و کارگاهها کار می­کردند. ویرانی تا شهرها و روستاها سرایت کرده بود.

اکثریت مورخان معاصر، در ارزیابی این دوره، فقط ویرانیهای گسترد جنگ داخلی را مورد تأئید قرار می­دهند، گویی فراموش کرده­اند که چگونه روسیه در سال ۱۹۱۷ از جنگ جهانی اول فرسوده شده بود.

حتی روسیۀ ویران آن زمان توجه همه را بخود جلب می­کرد، تعجب جهان را بر می­انگیخت. بتدریح، آرام آرام، اما مطمئن کشور بعنوان اولین کشور سوسیالیستی در تاریخ جهان، توجه همۀ نیروهای ترقیخواه دنیا را بسوی خود معطوف داشته بود. اما قواعد نظام سرمایه­داری جهان نمی­توانست ظهور چنین کشوری را بپذیرد. استالین مشکلات عهد خود را بخوبی درک می­کرد و بصراحت تشخیص می­داد که در تاریخ، کشور شوروی زمان بسیار کمی برای ساختن چنان اقتصادی دارد که بتواند سر پا بیایستد، مستقل بماند و آزادانه توسعه یابد.

استالین وظایف حزب و خلق را بطور واضح و مشخص تعیین کرد. وی گفت: «ما ۵۰ ــ ۱۰۰ سال از کشورهای پیشرفته عقب مانده­ایم. ما باید این فاصله را در عرض ده سال طی کنیم. یا این کار را می­کنیم یا ما را در هم خواهند شکست».

خلق، وظیفه تعیین شده توسط استالین را درک می­کرد، چون منافع آن را بازتاب می­داد و هدف این وظیفه، نجات میهن بود. تعیین و تشخیص آن، وحدت خلق را تحکیم بخشید و همۀ کشور را حول مساعی مشترک متحد ساخت. دقیقا به همین سبب، نیل به هدف ممکن شد و موجب حیرت جهان گردید. در همین رابطه، روزنامۀ فرانسوی «تان» در شماره ماه ژانویه سال ۱۹۳۲ نوشت: «اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی با صنعتی کردن بدون استفاده از کمک سرمایه خارجی، مرحله اول را پیروزی پشت سر گذاشت».

امروز الیگارش­ها، صاحبان پولهای بادآورده و دلالان همه نواحی و مناطق باید این سخنان را مورد توجه قرار دهند. علاقمندان به اخذ وامهای «ارزان» خارجی، آن را با اراده حاکمیت، بحساب پولهای بودجه، در واقع به حساب همه خلق، بازپرداخت می­کنند. در دوره استالین چنین استفاده از خزانه دولتی ممکن نبود. هر روبلی که به خزانه وارد می­شد، در جهت توسعه صنعتی، برای ساخت و سازها و حمایت از روستا مورد استفاده قرار می­گرفت.

بسوی متحیر ساختن جهان

خرسندی خود از توسعۀ اقتصادی اتحاد شوروی در دورۀ استالین را حتی پر تیراژترین روزنامه­های غرب مثل «فاین نشال تایمز» انگلیس نتوانست پنهان کنند. این روزنامه می نویسد: «موفقیتها در صنایع ماشین­سازی، بهیچوجه قابل تردید نیست.

تمجید از این موفقیتها در مطبوعات و سخنرانی­ها بهیچوجه بی­پایه نیست. نباید فراموش کرد، که روسیه سابق فقط ساده­ترین ماشینها و ابزارها را تولید می­کرد… اتحاد شوروی در حال حاضر همه نوع تجهیزات ضروری برای صنایع متالوژی و الکتریکی خود را تولید می­کند. این کشور صنایع تولید ابزار و آلاتی را ایجاد کرد که همۀ محدوده­ها از کوچکترین ابزار با دقت بالا و تا سنگین­ترین پروسه ها را در بر می­گیرد. آنچه که به ماشینهای صنعتی کشاورزی می­شود، این است که اتحاد شوروی دیگر به واردات آنها از خارج نیاز ندارد. همراه با آن، دولت شوروی تدابیری اتخاذ می­کند که تأخیر در تولید زغال و آهن، مانع اجرای برنامه پنج ساله در چهار سال نشود.

جای تردید باقی نمانده است که بازسازی کارخانه­های عظیم، توسعه قابل ملاحظه تولیدات صنایع سنگین را تضمین می­کند».

ساده لوحی خواهد بود هر گاه تصور شود که مشهورترین روزنامۀ بورژوازی سعی می­کرد خرسندی خلقهای شوروی از موفقیتهای خارق­العاده در ساختن اقتصاد نوین سوسیالیستی مطرح در برنامۀ پنج ساله را بیان کند. اما انکار موفقیتهای اتحاد شوروی در توسعۀ اقتصادی هم غیرممکن بود.

در زمانهای اخیر، صحبت از میزان ثروتمندی و رشدیافتگی روسیۀ تزاری در آستانۀ جنگ جهانی اول به مُد روز تبدیل شده و مشهودات واقعی آن زمان در سال ۱۹۱۳ را شاهد می آورند. ولی آیا به متن موفقیتهای تأثیربخش دورۀ استالینی هم همانطور نگاه می­کنند؟ اینجا برخی ارقام آماری شاهد می­آوریم:

در سال ۱۹۱۳ حجم تولیدات صنعتی روسیه، ۸ برابر از ایالات متحدۀ آمریکا، تقریبا ۳ و نیم برابر از آلمان، ۳ برابر از بریتانیا و ۱ و نیم برابر از فرانسه کمتر بود. سهم روسیه در تولیدات صنعتی جهان در سال ۱۹۱۳، تقریبا ۴ درصد را شامل می­شد. در اثر ویرانی­های ناشی جنگ جهانی اول و جنگ داخلی، قدرت صنعتی کشور بمیزان متنابهی کاهش یافت. حجم تولیدات صنایع بزرگ در مقایسه با سال ۱۹۱۳، ۷ برابر پائین آمد. اما، بلافاصله پس از پایان جنگهای داخلی، بازسازی سریع صنایع ملی آغاز شد.

تا سال سال ۱۹۲۶ تقریبا بازسازی شد و در سال ۱۹۲۷ حجم کل تولیدات صنعتی اتحاد شوروی شاخصهای سال ۱۹۱۳ را پشت سر گذاشت. تا سال ۱۹۲۹- تا آغاز برنامۀ پنج سالۀ اول- بیش از دو هزار مؤسسۀ عظیم صنعتی دولتی بازسازی و تازه ساخته شد. ولیکن همۀ اینها برای تأمین استقلال اقتصادی و توانائی دفاعی کشور، کافی نبودند.

برای اجرای آن وظایف استالینی که در کنگرۀ چهاردهم حزب تعیین گردید، اصلاح نظام ادارۀ اقتصاد ملی ضروری بود. به همین سبب هم، از سال ۱۹۲۹ اقتصاد کشور طبق برنامه­های پنج ساله توسعه یافت.

شاخصهای اصلی را که میزان توسعه عرصه­های مختلف اقتصاد صنعتی در سالهای برنامۀ پنج سالۀ اول را نشان می­دهند بعنوان شاهد نقل میکنیم.

جدول ۱

تولید ناخالص

(به میلیارد و به درصد تا سال ۱۹۲۹)

۱۹۲۹ ۱۹۳۰ ۱۹۳۱ ۱۹۳۲ ۱۹۳۳

۲۱ ۷/ ۲۷ ۹/ ۳۳ ۵/ ۳۸ ۹/ ۴۱

۱۰۰% ۹/ ۱۳۰% ۴/ ۱۶۱% ۳/ ۱۸۳% ۵/ ۱۹۹%

تصور میکنید! حجم تولیدات صنعتی در عرض کمتر از پنج سال، دو برابر افزایش یافت. این در حالی بود که اکثریت مؤسسات صنعتی از صفر ساخته شدند، با تکنولوژی و تجهیزات نوین مجهز گردیدند و بکار افتادند. این، یعنی واقعا نوآوری در اقتصاد! بدون اعلامیه­های بلند و بالا و اظهارات پر سرو صدای بی­پایه و بی­پشتوانه. در گزارش به هفدهمین کنگرۀ حزب کمونیست سراسری (بلشویک)، استالین بروشنی می گوید: «کشور ما به کشور صنعتی مستحکم و قدرتمند تبدیل شدهه است».

و این هم آمار و ارقامی که سخنان اور تأئید می کند:

جدول ۲

سهم صنایع در تولید ناخالص ملی اتحاد شوروی (به %)

۱۹۱۳ ۱۹۲۹ ۱۹۳۰ ۱۹۳۱ ۱۹۳۲ ۱۹۳۳

صنایع بزرگ ۱/ ۴۲ ۵/ ۴۵ ۶/ ۶۱ ۷/ ۶۶ ۷/ ۷۰ ۴/ ۷۰

دیگر بخشها ۹/ ۵۷ ۵/ ۴۵ ۴/ ۳۸ ۳/ ۳۳ ۳/ ۲۹ ۶/ ۲۹

بمنظور تأمین چنین آهنگ توسعۀ صنعتی و دست یافتن به عرصه­های دیگر آن، بسیج تمامی منابع موجود لازم بود.

موفقیتها در سیاست­گذاری کشاورزی

کسانی که امروز برای جستجو در تاریخ تلاش میکنند، دورۀ استالینی و کردار تاریخی خلق را مورد نکوهش قرار میدهند، در عین حال تأکید میکنند که گویا در آن دوره به اقتصاد دهقانی توجه لازم مبذول نشده است.

در گزارش به کنگرۀ هفدهم حزب در بخش مربوط به کار کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست سراسری (بلشویک)، استالین در مقابل کشور و مردم در باره آنچه که برای دهقانان در سالهای برنامه پنجساله اول انجام داده شده، گزارش میدهد: «اینک فعالان کالخوزها و سافخوزها، مدارس و باشگاهها، تراکتوریستها و کمباینیستها، سرگروههای دسته­های شاغل در مزارع و دامداری، کارگران پیشرو مزارع کشاورزی انسانهای نامداری هستند».

علیرغم این، استالین وجود شکاف عظیم میان شهر و روستا را کتمان نمیکند، ولی با محبت، ایمان و امید از روستا و دهقان نام میبرد!

رهبر کشور میفهمید، که سنگین­ترین بارها را دقیقا آنها بر دوش خود میکشند. می دانست به چه خاطر آنها چنین قهرمانانه فداکاری میکنند و برای ارتقاء سطح فرهنگ و دانش در روستا، برای کاهش تدریجی «شکاف» بین شهر و روستا، از هیچ کوششی فروگزاری نمیکرد.

استالین ضمن گزارش به کنگرۀ هفدهم، کمک دولت به کشاورزان را در برنامۀ پنج سالۀ اول چنین توضیح میدهد: «دولت با سازماندهی ۲ هزار و ۸۶۰ مرکز ماشینی- تراکتوری همرا با تحویل ۲ میلیارد روبل سرمایه از کشاورزان حمایت کرد».

کمک دولت به کشاورزان همچنین، شامل پرداخت ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون روبل وام بوده است.

دولت در مدت یاد شده، بمیزان ۲۶۲ میلیون پوت غله، وام بذر و خوارباری به کشاورزان اعطاء نمود.

دولت به شکل مشوقهای مالیاتی و بیمه، ۳۷۰ میلیون روبل به کشاورزان فقیر کمک کرد.

اما استالین در گزارش خود علنا اعلام کرد، که «… کشاورزی در سمت دیگری توسعه یافت. بسیار کندتر از صنایع». رهبر اتحاد شوروی اظهار داشت: «در واقعیت امر، دورۀ مورد نظر گزارش، دورۀ آنچنان اعتلاء و جهش بزرگ برای کشاورزی که پیش بینی می شد، نبود».

استالین بموفقیت بخش کشاورزی، پیش از همه، به توسعۀ سریع صنایع ماشینهای کشاورزی و ارتقاء دانشی- فرهنگی روستا امیدوار بود.

جدول زیر، توسعه پویای تولید تکنولوژی کشاورزی را در اولین برنامۀ پنج سالۀ استالینی نشان میدهد.

جدول ۳

تجهیز کشاورزی اتحاد شوروی با تکنولوژی عمده

از سال ۱۹۲۹ تا سال ۱۹۳۳

۱۹۲۹ ۱۹۳۰ ۱۹۳۱ ۱۹۳۲ ۱۹۳۳

تراکتور(به هزار دستگاه) ۹/ ۳ ۱/ ۷۲ ۳/ ۱۲۵ ۵/ ۱۴۸ ۱/ ۲۴۸

میزان رشد در مقایسه

با سال ۱۹۲۹(برابر) ۱/ ۲ ۶/ ۳ ۲/ ۴ ۸/ ۵

افزایش قدرت از سال

۱۹۲۹ به اسب بخار ۴/ ۳۹۱ ۵/ ۱۰۰ ۱۸۵ ۲۲۲۵ ۳۱۰۰

میزان رشد در مقایسه

با سال ۱۹۲۹(برابر) ۶/ ۲ ۷/ ۴ ۷/ ۵ ۹/ ۷

کمباین(به هزار دستگاه)

در مقایسه با سال۱۹۲۹(برابر) ۷/ ۱ ۴/ ۶ ۱/ ۱۴ ۲۵

میزان رشد در مقایسه

با سال ۱۹۲۹(برابر) ۸/ ۳ ۳/ ۸ ۷/ ۱۴

اگر حجم کل تولیدات صنعتی در دورۀ برنامۀ پنج سالۀ اول دو برابر گردید، یعنی، همانطور که جدول فوق نشان می دهد، تعداد تراکتورها در این دوره در کشور ۶ برابر و پتانسیل تولیدی آنها، تقریبا ۸ برابر افزایش یافت. توأم با آن، افزایش شمار کمباینها نیز ۱۵ برابر را نشان میدهد.

استالین با جمعبندی نتایج برنامۀ پنج ساله در روستا، گفت: «تعداد تراکتورهای کالخوزها و سافخوزها به ۲۴۰ هزار دستگاه و قدرت آنها به ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار اسب بخار رسیده است. همانطور که می بینید، این قدرت برای کندن ریشه سرمایه­داری در روستا، قدرت کمی نیست. قدرتی که تعداد ترکتورها را دو برابر افزایش داده، همان قدرتی است که لنین بموقع خود، در چشم انداز دور می دید».

البته، روستا فقط با تکنولوژی تجهیز نشد، بلکه، یک پروسۀ غیرعادی تعاونی کردن را نیز طی کرد. در مدت اجرای اولین برنامۀ پنج ساله، بیش از ۲۳ هزار نفر کمونیست که مسئولیت اجرای برنامه­ها را برعهده داشتند، به روستاها اعزام شدند.

علاوه بر آن، در طول سالهای برنامۀ پنج سالۀ اول، دولت ۱۱۱ هزار متخصص فنی و کشاورزی و همچنین، در حدود ۲ میلیون نفر تراکتوریست، کمباینیست و رانندۀ آموزش دیده و همچنین، ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر سرگروه برای رهبری دسته­های کارگران مزارع و دامداری، حسابداران و غیره به روستاها اعزام گردیدند.

استالین شخصا بر شرایط نگهداری تکنولوژی و ماشین آلات، اجرای صحیح تناوب زراعی و چگونگی توسعه بنیاد بذر در همه عرصه های کشاورزی نظارت می کرد. همه این مسائل در گزارش استالین به کنگرۀ هفدهم حزب بروشنی بازتاب یافت و این، از درجه اهمیت حل آنها در نزد او گواهی میدهد

آیا ممکن است رهبری کنونی کشور چنین میزان مسئولیت و کاردانی را حداقل در یک عرصه معین نشان دهد؟ این رهبری حتی قادر نیست از عهدۀ صنایع اتوموبیل سازی که فقط امسال دهها میلیارد دلار در آن سرمایه­گذاری کرده است، بر آید و برای حل این مشکل، یک روز از آلمان طلب استمداد می کند، روز دیگر از فرانسه.

اما زیر رهبری استالین تنها در مدت ۳ سال تولید اتوموبیلهای باری ۲/ ۵ برابر و اتوموبیلهای سواری ۱۶ برابر افزایش یافت..