آذرشهر

[spent †]

شهرستان:آذرشهر
بخش:حومه
نام(های) دیگر:توفارقان دهخوارقان ده نخیرجان و …
نام(های) قدیمی:دهخوارقان
جمعیت: ۳۶٬۴۷۵ نفر (تاسال 1391)
زبان‌ گفتاری:ترکی آذربایجانی
مذهب:شیعه
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا: ۱۴۶۸ متر
پیش‌شماره تلفنی:۰۴۱2
آذَرْشَهْرْ (توفارقان يا دِهْخوارْقانْ) یکی از شهرهای غربی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان آذرشهر است. کوهستان سهند در سمت شرقی آذرشهر قرار گرفته و از همین روی، این شهر از آب و هوای مناسبی برخوردار گشته‌است. همچنین دریاچهٔ ارومیه در غرب آذرشهر واقع شده و دارای زمینهای مسطح درمناطق شمالغربی حوالی دریاچه ارومیه و مناطق کوهستانی در شرق و جنوب شرقی میاشد و آب و هوای این منطقه نیز در تابستان‌ها گرم می‌شود. آبیاری مزارع و باغات موجود در پیرامون آذرشهر توسط رودخانهٔ آذرشهر و نیز کانال‌های زیرزمینی، چشمه‌های طبیعی و چاه‌های عمیق صورت می‌گیرد.
نام قدیم آذرشهر «دهخوارقان» بوده که در دورهٔ پهلوی به آذرشهر تغییر پیدا کرده‌است. این شهر در ۴۵ درجه و ۸۵ دقیقهٔ طول شرقی، ۳۷ درجه و ۴۶ دقیقهٔ عرض شمالی و در ارتفاع ۱۴۶۸ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است. آذرشهر در ۵۴ کیلومتری جنوب غرب تبریز و در محور تبریز-مراغه واقع شده‌است.
جمعیت آذرشهر برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۳۶٬۴۷۵ نفر بوده‌است و به‌عنوان هشتمین شهر استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. از ۳۶٬۴۷۵ نفر جمعیت این شهر، ۱۸٬۵۴۸ نفر مرد و ۱۷٬۹۲۷ نفر زن بوده‌اند؛ همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر ۹٬۸۵۴ خانوار بوده‌است. آذرشهر یکی از شهرهای تاریخی آذربایجان است که منابع قدیمی نام آن را به صورت ده نخوارگان و ده نخیرجان نوشته‌اند و در کتاب‌های جغرافی قدیم عرب این نام به شکل «داخَرَّقان و دخارقان در آمده است. یاقوت حموی از این شهر باعنوان «دِه‌نَخیرجان» یاد کرده‌است؛ درحالی که حمدالله مستوفی از عنوان «دهخوارقان» استفاده نموده‌است. اکثر مورخان از آذرشهر به‌عنوان شهری کوچک با هشت روستای تابعه یاد می‌کنند و از وفور باغ‌های انگور، و میوه‌جات مختلف آن سخن به میان آورده‌اند.همچنین لپه آذرشهرو گردوی آذرشهر شهرت جهانی دارد.در روستای فیروز سالار اذرشهر باغهای پسته وجوددارد.
آذرشهر آثار تاریخی متعددی را در خود جای داده‌است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تپه باستانی پیرقطران، گورستان پیرحیران(درحال تخریب وتبدیل به موسسه آموزشی میباشد)، مسجد رومیان، مسجد جامع آذرشهر، غار باستانی و گورستان بادامیار و تورامین، مسجد تورامین، آرامگاه اولیا در روستای قاضی‌جهان و آرامگاه پیرجابر اشاره کرد.
بافت قدیمی آذرشهر
با توجه به گفته های افراد کهنسال شهر در زمان های خیلی قدیم شهر توفارقان در محل کوه پیر قطران بوده است که در اثر زلزله نابود شده است و بعد از ان مردم شهر را در سمت دیگر رودخانه بنا نهاده اند.ویرانه های کوه پیر قطران هنوز بجاست و از آثار باستانی آذرشهر میباشد.بافت قدیمی شهر از تعدادی محله قدیمی تشکیل شده بود که این محلات از هم فاصله داشته اند و بین محلات باغات وجود داشته است که شمالیترین محله پیرلر بوده است و جنوبی ترین محله کردلر کوچه سی بوده است.و شرقی ترین محله دیزج و غربی ترین محله اشاغی کوچه بوده است.هر محله دارای کوجه های باریک و تودرتو و بن بست بوده است و در محل ورودی هر محله درب بزرگی بوده است که شبها بسته میشد و دارای نگهبان بوده است.بدین ترتیب هر محله مانند قلعه ای بوده است که خانه های در انتهای بن بست دارای قیمتهای بالاتر و ارزش بیشتر بوده است.در هر محله ودر اکثر کوچه ساختمانهایی به نام کبوتر خانه وجود داشته است که محل زندگی کبوتران و پرنده ها بوده است.در تمام کوچه ها سکو هایی بوده است که مسافران و افراد سالخورده بر آن نشسته و استراحت میکردندوبار خود را روی آن میگذاشتند و بعد از استراحت بار خود را با استفاده از آن کول میکردند. تمام محلات از آب قنات و چشمه ها استفاده میکردند که هم اکنون تمامی این قناتهای ارزشمند به لطف عدم درایت مسوولان و عدم درایت فرهنگی مردم و عدم توجه مردم به تاکیدات دین مبین اسلام بر نگهداری و نیالودن آبهای جاری به محل دفع فاضلاب تبدیل شده است.
شخصیتها
مرحوم شیخ زاده از نام آوران زمان پیش از انقلاب در آذرشهر بوده که به جوانمردی و شجاعت و لوطی گری نام نیک از خود به یادگار گذاشته است.این شخص به رابین هود آذرشهر مشهور بوده است و از دوستان طیب رضایی بوده است.فرار از زندان قصر مرحوم شیخ زاده و همچنین اسکورت شهید مدنی در جریان بازگشت ایشان به آذرشهر با وجود ممانعت ماموران امنیتی زمان شاه ضرب المثل خاص و عام بوده است.در زمان مرگ مشکوک ایشان درتهران در بسیاری از زندانهای ایران مجالس سوگواری از طرف زندانیان برگزارشد.
عاشیق عباس توفارقانلی در ادبیات فولکولوریک آذربایجانشرقی از نام اوران میباشد که متولد کوی کردلر(کردلر کوچه سی)بوده است.
حسینقلی خان از خوانین بزرگ منطقه بوده است که اولین بار به عنوان شهردار آذرشهر اقدام به سنگ فرش خیابانها و کوچه های آذرشهر نمود.توسط عده ای از دشمنانش کشته شد. سناتور زمان شاه آقای جوادی به خاطر اقداماتی نظیر ایجاد بیمارستان و سیل بند رودخانه آذرشهر و به کار گماشتن افراد نیازمند در مشاغل گوناگون و اقدامات مفید دیگر نام نیک از خود به یادگار گذاشته است.