زندگی‌نامه و خدمات علمی و پژوهشی دکتر رشید عیوضی

[Meteorite]

زندگی‌نامه و خدمات علمی و پژوهشی دکتر رشید عیوضی

 

استاد دکتر رشید جداری عیوضی در 21 بهمن 1307در محلّۀ شتربان (دَوه‌چی)، از قدیمی‌ترین محلّات شهر تبریز، متولد شد. وی تحصیلات ابتدایی را در سال 1313 در مدرسۀ مولوی در بازارچۀ شتربان شروع کرد و در 1318 به پایان رساند. از سال 1319 در چاپخانۀ سعادت، از قدیمی‌‌ترین مراکز نشر در تبریز، شروع به کار کرد. چند سال بعد، در سال 1323 در روزنامۀ اختر شمال به‌عنوان مدیر داخلی استخدام شد. این حرفه او را با چهره‌های برجستۀ روزنامه‌نگاری تبریز، از جمله سیّد باقر کروبی، محمد اشرفی گنجه‌ای، سیّد حسین کروبی، سیّد اسماعیل پیمان و دیگران آشنا کرد. از سال 1327 تحصیلات خود را دنبال کرد و در خردادماه 1330 موفق به اخذ دیپلم ادبی شد. در مهرماه همان سال برای ادامۀ تحصیل در دورۀ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی وارد دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز شد و در اردیبهشت‌ماه 1333 از رسالۀ دورۀ کارشناسی ادبیات در موضوع «انعکاس آرا و افکار افلاطون در دفتر ششم مثنوی مولانا»، به راهنمایی دکتر منوچهر مرتضوی دفاع کرد.

    مرحوم عیوضی از اول مهرماه 1333 به تدریس زبان و ادبیات فارسی در دبیرستان «تمدّن» تبریز پرداخت و در بیست‌وپنجم همان ماه، با احراز رتبۀ اوّل دانشجویان ادبیات فارسی، مدال درجه اوّل فرهنگ را دریافت کرد و بعد از چند ماه، به پایمردی استاد فقید دکتر عبدالرسول خیام‌پور، با پایۀ سه اداری (مأمور به خدمت از آموزش‌وپرورش)، به استخدام دانشگاه تبریز درآمد.

    در سال 1337 هم‌زمان به دورۀ کارشناسی ارشد و دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران راه یافت و در کلاس درس استادان بزرگ و نامداری همچون بدیع‌الزّمان فروزانفر، مدرّس رضوی، سعید نفیسی، عبدالعظیم قریب، ابراهیم پورداوود و دیگران حاضر شد.

    وی پس از اخذ شهادت‌نامه از استادان عبدالعظیم قریب، ابراهیم پورداوود، صادق کیا و سعید نفیسی، در خرداد 1340 به اخذ درجۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران توفیق یافت. در آذرماه همان سال استادان ممتاز دانشگاه تبریز، عبدالرسول خیام‌پور، یحیی ماهیار نوابی و منوچهر مرتضوی، صلاحیت ایشان را برای تدریس دروس تخصّصی زبان و ادبیات فارسی در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز  تأیید کردند.

    در اردیبهشت ماه 1345 از رسالۀ دورۀ دکتری خود با عنوانِ «شیطان در ادب فارسی»، به راهنمایی استاد ابراهیم پورداوود و مشاورت استادان پرویز ناتل خانلری، یحیی ماهیارنوابی، ذبیح‌الله صفا و لطفعلی صورتگر، با موفقیت دفاع نمود. در اسفندماه 1346 به‌عنوان «دبیر مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران» و «مسئول فنّی انتشارات دانشگاه تبریز» منصوب شد. در خردادماه 1347 مجموعه شعر ایشان به نام راز خاموش (حدود شصت صفحه) توسط انتشارات اختر شمال تبریز منتشر شد.

    در شهریور 1349 به درجۀ دانشیاری زبان و ادبیات فارسی ارتقا یافت و در پی بازنشستگی مرحوم ادیب توسی به مدیریت نشریۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز و در 1352 به سمت ریاست دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز منصوب شد.

    «ابلیس و شیاطین در مدارک اسلامی» (ندّاب: س 24/ ش 101)، «شرح حال و آثار شیخ عبدالقادر گیلانی» (ندّاب: س 25/ ش 107)، «نکته‌ای در بوستان سعدی؛ عذرا ـ انداختی» (ندّاب: س 26/ ش 110)، «دو نمونه از زبان مردم تبریز در سده‌های هفتم و هشتم هجری» (مندرج در کتاب چهرۀ آذرآبادگان در آئینۀ تاریخ ایران، انتشارات دانشگاه تبریز)، «ده‌نامه‌گویی در ادب فارسی و ده‌نامۀ حریری» (ندّاب: س 27/ ش 116)، «مظاهر شرّ تازی در فرهنگ ایرانی» (ندّاب: س 28/ ش 119) از جمله مقالاتی است که در خلال سال‌های بعد از ایشان انتشار یافت. 

    تصحیح دیوان همام تبریزی نخستین اثر پژوهشی وی بود که در سال 1351 توسط انتشارات مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران به چاپ رسید.

    دکتر عیوضی در دی‌ماه 1355 بنا به تأیید و تصویب استاد حسن قاضی، استاد احمد ترجانی‌زاده، استاد منوچهر مرتضوی و استاد ابوالفضل مصفّا به درجۀ استادی زبان و ادبیات فارسی ارتقا یافت.

    تصحیح انتقادی و انتشار دیوان حافظ (براساس سه نسخۀ کهن) نخستین اثر تحقیقی او دربارۀ حافظ بود که در فروردین‌ماه 1356 با همکاری دکتر اکبر بهروز منتشر شد.

    دکتر عیوضی اگرچه در آبان ماه 1361 به طور رسمی از دانشگاه تبریز بازنشسته شد، بعد از آن، تا یک سال قبل از درگذشتش (1392) با گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت معلم (شهید مدنی) آذربایجان همکاری می‌کرد. نسل‌های متعددی از دانشجویان در این دو دانشگاه از دروس حافظ و سعدی و دستور زبان وی استفاده کردند که بیشتر آنان اکنون جزو استادان برجستۀ کشورند.

    دیوان حافظ (تصحیح دکتر عیوضی و دکتر بهروز) در سال 1363 توسط انتشارات امیرکبیر تجدید چاپ شد. همچنین نشر صدوق در سال 1370 دیوان همام تبریزی را تجدید چاپ کرد.

    تصحیح و انتشار دیوان حافظ (بر اساس هشت نسخۀ کهن)، در دو جلد، کوشش تازۀ وی در حوزۀ حافظ‌شناسی بود که انتشارات صدوق آن را در 1376 به چاپ رساند. این کتاب در سال 1377 جایزۀ اوّل بنیاد فارس‌شناسی و لوح سپاس را در شیراز دریافت کرد.

    تصحیح دیوان حافظ همچنین جایزۀ شانزدهمین دورۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (30/11/1377) را در زمینۀ تحقیقات ادبی احراز کرد.

    انتشار مقالۀ «پیر گلرنگ» (دفتر دوم مجموعۀ حافظ‌پژوهی، کوروش کمال سروستانی، بنیاد فارس‌شناسی) در 1378، انتشار دیوان حافظ (با تجدید نظر و ذکر نسخه‌بدل‌ها برای استفادۀ عموم ـ تک‌جلدی) توسط انتشارات امیرکبیر در 1379، انتشار کتاب حافظ برتر کدام است؟ توسط انتشارات امیرکبیر در 1384، دریافت قلم زرّین و لوح سپاس و جایزۀ اوّل چهارمین جشنوارۀ قلم زرّین (برای کتاب حافظ برتر...) و انتشار دیوان حافظ (بر اساس نه نسخۀ کامل کهن) توسط امیرکبیر در 1385، و انتشار دیوان تک‌جلدی حافظ (مورَّخ 813 تا 827 قمری) توسط انتشارات امیرکبیر در 1386 از جملۀ آخرین فعالیت‌ها و موفقیت‌های علمی وی بود.

    شادروان دکتر رشید عیوضی در نخستین ساعات روز جمعه هفتم آذرماه 1393 در بیمارستان امام رضا[sup](ع)[/sup] تبریز درگذشت و در قطعۀ هنرمندان وادی رحمت تبریز به خاک سپرده شد. روحش شاد و یادش جاودان باد.