کنکاشی در مسأله انتظار

[bOoOoOy]

انتظار مثبت
انتظار...
چشم داشت و به راه بودن.
نوعی امید به آینده.
اینکه اگر کسی عملی زشت انجام دهد منتظر کیفر آن باشد و اگر عملی نیک انجام داده منتظر پاداش.
انتظار کشاورزی که بذری به دل خاک ودیعه داده تا محصولی در عوض از او بگیرد.
انتظار برای تولد فرزند. انتظار برای بازگشت سفر کرده و...
اینها معانی لغوی انتظارند. اما انتظار در فرهنگ تشیع معنایی دیگر به خود می گیرد.
ایمان استوار بر امامت و ولایت حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی فرجه ـ به امید ظهور ذخیره و آخرین حجت الهی و آغاز حکومت صالحان.
مسلمانان بر اساس وعده های خدا در قرآن بر این انتظارند. عقیده دارند که طبق سخن الهی در قرآن حکومت مطلق جهان به دست صالحان و حق پرستان خواهد افتاد و عدالت و امنیت بر اساس قانون الهی در سراسر جهان فراگیر خواهد شد.
وَ لَقَدْ کَتَبْنَا فیِ الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّلِحُون ۱؛ و همانا در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.
طبق وعده های خداوند که از آیات متعدد قرآن کریم۲ بدست می آید، حکومت مطلق روی زمین به دست پاکان و صالحان می افتد، همان روزی که مسلمانان چشم انتظار آن روزاند، همان روز قیام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه ـ را می گویم، امام زمان.
امام به معنای پیشوا و مقدا است و در اصطلاح امامیه، پیشوای معصوم و منصوب از طرف خدا و بعد از پیامبر است.
امام زمان دوازدهمین و آخرین پیشوای شیعیان جهان است. امام زمان از صاحب الزمان در همان زیارتی که هر روز منتظران ظهورش بعد از فریضة صبح به امید زیارت حضرتش می خوانند، گرفته شده است: «اللهم بلّغ مولای صاحبَ الزّمان ـ صلوات الله علیه ـ ...».
معرفت و انتظار فرج منتظر را در خمیه گاه امام عصر ـ علیه السلام ـ آماده به خدمت نگاه می دارد۳.
پیامبر اسلام فرموده است:
افضل العبادة، انتظار الفرج۴ ؛
برترین عبادت انتظار فرج است. شبیه به این مصمون روایات بسیاری وارد شده است. قدری کنکاش پیرامون مسأله انتظار فضیلت این عبادت را روشن خواهد ساخت.
انتظار دارای دو بُعد فکری یا اعتقادی و عملی یا اجتماعی است.
در انتظار اعتقادی، معرفت امام شرط صحت انتظار است. فضیل بن یسار از امام صادق ـ علیه السلام ـ دربارة آیه «یوم ندعوا کلَّ اُناس بإمامِهِم»۵؛ روزی که هر مردمی را با امامشان می خوانیم، پرسید. حضرت فرمود:
یَا فُضَیْلُ اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَکَ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ وَ مَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ کَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً فِی عَسْکَرِهِ لَا بَلْ بِمَنْزِلَةِ مَنْ قَعَدَ تَحْتَ لِوَائِه۶.
ای فضیل! امام خود را بشناس، زیرا اگر معرفت امام خود را داشته باشی، جلو افتادن یا به تأخیر افتان این امر زیانی به تو نمی رساند، کسی که امامش را بشناسد و پیش از قیام صاحب الامر بمیرد، مانند کسی است که در لشکر آن حضرت بوده است، نه، بلکه مانند کسی که زیر پرچم آن حضرت نشسته باشد.
اما انتظار اجتماعی، همان انتظار در مقام عمل است. در واقع انتظار عملی محصول انتظار اعتقادی است.
انتظار همانند اعتقاد به واحدانیت خداوند متعال است. یعنی برخواسته از فطرت است. دل خدا را می خواند و چشم منتظر حجت اوست. زیرا آدمی همیشه از نقص و نقصان نفرت دارد و سمت و سوی فطرت او به سوی کامل ترین و زیباترین جهت گیری شده است. اعتقاد به منجی و انتظار او فقط مختص اسلام و شیعه نیست. از همین روست که تمام ادیان الهی و برخی از مکاتب غیر الهی نیز منتظر موعود خود هستند.
به عنوان نمونه مسیحیان اعتقاد به بازگشت حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ دارند. گروهی از یاران وی گفتند: درست است که او درگذشت و به خاک سپرده شد، ولی روز سوم از قبر خود برخاسته و به آسمان رفته است و دوباره برای پادشاهی بر روی زمین برخواهد گشت.
در واقع کسی که انتظار قیام مصلح جهانی را دارد منتظر انقلاب و تحولی وسیع در تاریخ بشریت است. شیعه ای که منتظر ظهور امام خویش است، شب و روز چشم انتظار است، و این حالت اوست که علاوه بر آثار انتظار دو اثر مه را برای او در پی خواهد داشت:
۱) خود سازی: انتظار انسان را به کمال توحید می کشاند زیرا مسألة انتظار همانند اعتقاد به آفریدگار در دلها ریشه دارد. منتظِر سعی می کند با پالایش درونی، خود را به امام خویش نزدیک سازد. زیرا می داند انسان کامل و متقی چشم انتظار دیدار مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه ـ است. هر قدر انتظار پر رمق تر باشد، تخلیه از گناه و پلیدی برای رسیدن به برازندگی ها پر رنگ تر خواهد بود.
منتظِر می داند که هرآینه سرورش خواهد آمد، پس باید به گونه ای باشد که گاه آمدنش، پیش مولای خود سرافکنده نباشد.
۲) خود سازی اجتماعی: منتظِر علاوه بر خودسازی خویش، باید مراقب حال دیگرن نیز باشد، و علاوه بر اصلاح خویش درپی اصلاح دیگران و جامعه پیرامونش نیز باشد. چراکه باید بستر ظهور را فراهم کند. او وقتی از برنامه های شخصی و فردی بیرون آمد، در مقابل پیشرفت جامعه به سوی ظهور، خود را مسؤل می بیند. گاهی افراد پاک در یک بن بست روانی قرار می گیرند و از اصلاح مأیوس می شوند و فکر می کنند که دیگر قدمی برای اصلاح جامعه نمی توان برداشت. این طرز فکر به تدریج باعث همفکر و همرنگ شدن آنها با جامعه می شود. تنها چیزی که می تواند در آنها روح امید بدمد و به جدیت و تلاش آنها جانی تازه ببخشد، امید به اصلاح نهایی و ظهور مصلح جهانی است۷.
این نوع انتظار، انتظار مثبت است.
در روایت آمده است: «یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا»؛ خداوند، زمین را پر از عدل و داد می کند، پس از آنکه از ظلم و جور پر شده باشد.
قیامت حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ برای حمایت از مظلومان در مقابل ظالمان است. شیخ صدوق در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل می کند که این امر تحقق نمی پذیرد، مگر این که هر یک از شقی و سعید به نهایت کار خود برسد.
یعنی گروه اشقیا و سعدا هر کدام به نهایت کار خود رسیده باشند. پس سخن در این نیست که سعیدی و صالحی نباشد و تلاش نکند، و فقط جهان را ظلم فرا گرفته باشد.
انتظار مثبت، انتظاری است که در آن هر فرد، نسبت به خود و جامعه مسؤول است۸. این انتظاری است که مورد نظر روایات اسلامی است و عبادت شمرده می شود. زیرا این نوع انتظار، تعهد آفرین و تحرک بخش است و انسان را از خموشی و ساکنی بیرون خواهد کشید و به سوی تعالی و کمال خود و جامعه سوق خواهد داد.