آشنایی با هنر شیشه گری

[Dead Silence]

شنایی با هنر شیشه گری 

شیشه گری در ایران سابقه بسیار طولانی دارد و از این صنعت در مراحل اولیه برای ساختن اشیا و لوازم ساده استفاده می کرده اند.

یک گردنبد شیشه ای متعلق به ۲۲۵۰ ق.م که دارای دانه های آبی رنگ است، در ناحیه شمال غربی ایران کشف شده است و قدمت این صنعت را در ایران تایید می کند. در کاوشهای باستان شناسی اخیر نیز قطعات شیشه ای مایل به رنگ سبز، متعلق به دوران تمدن های لرستان، شوش و حسنلو نیز کشف شده است.

از آزمایشهای مربوط به شیشه در عملیات باستان شناسی معلوم می شود که ایرانیان و مصریان در دوران قبل از اسلام در تهیه شیشه های رنگی مهارت چندانی نداشته اند و شواهدی مبنی بر مهارت در ساخت شیشه های رنگین از آنها در دست نیست.

باستانی ترین شیشه در ایران متعلق به دوهزار سال قبل از میلاد مسیح است و نمونه هایی از این شیشه ها مربوط به ۲۰۰۰تا ۱۰۰۰ سال ق.م شامل عطردان، النگو، کاسه و تُنگ است.

در حفاریهای چغازنبیل که بزرگترین پرستشگاه تمدن عیلام در نزدیکی شهر شوش در خوزستان و متعلق به ۱۳۰۰ سال ق.م است، هزاران میله رنگارنگ شیشه ای کشف گردیده است.

ظروف و تنگ و مهره و اشیا دیگر مکشوفه متعلق به دوره هخامنشیان نشان می دهد رنگ شیشه های دوره هخامنشی، سبز کم رنگ بوده اند که جزو شیشه های بی رنگ محسوب می شود . دلیل آن این بوده که مواد رنگی (اکسید فلزات) به خمیر شیشه اضافه نشده است و دلیل سبزرنگ بودن آن وجود ناخالصیها یعنی وجود آهن یا اکسید آهن در آن است.

در آزمایشهای به عمل آمده معلوم شده تعداد حباب های هوا در شیشه های این دوره بسیار کم و اعجاب انگیز است که می تواند دو دلیل داشته باشد: اول نشان بارزی بر مرغوب بودن جنس شیشه در آن ادوار بوده و دوم نشان دهنده وجود عنصر "انتیموان”۱ در خمیر شیشه است که خود باز نشان از مرغوبیت جنس شیشه دارد.

عناصری از قبیل آهن، آلومینویم، منگنز ، تیتانو… در این شیشه های دوران کهن ایران دیده شده که مشابه شیشه های مصری است و نشان از ارتباط این دو تمدن با یکدیگر دارد.

در دوره هخامنشی و ساسانی ، شیشه گران موفق به خلق آثار هنری نفیسی شدند که امروزه نمونه هایی از آن در موزه آبگینه تهران موجود است.

طبق مدارک موجود، دوره هخامنشی شکوفایی صنعت شیشه را به همراه داشت؛ برای نمونه "ارسیتیوفانس” نویسنده نامدار یونانی که در قرن پنجم قبل از میلاد می زیسته در یکی از نمایشنامه های خود به جامهای بلورین دربار هخامنشیان اشاره کرده و قطعات شیشه ای کشف شده در تخت جمشید نیز گفته ی او را تایید می کند.

هنرمندان ساسانی در تراش دادن شیشه به مهارت شگفتی در این دوران رسیده بودند و بهترین نمونه های کار این صنعتگران، جامهایی با دوائر مقعر کوچک است که تراش داده شده اند.

لعاب که خود نوعی شیشه است و بر روی زمینه ای از سرامیک به نام لعاب پوشش داده شده در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی رونق یافت. هرچند که جنس لعاب در زمان هخامنشیان و ساسانیان ، تفاوتهایی دارد.

برای مثال آجرهای کاخ آپادانا در شوش و تخت جمشید، متعلق به دوره هخامنشی، آجرهای لعاب دار به رنگ های سفید ، زرد و سبز بوده است که در آن، آجرها با لعاب بی رنگ و کم رنگ تزئین می شده اند ولی در دوره اشکانی، لعاب یک رنگ داده شده و لعاب رنگهای سبز روشن و سبز آبی و فیروزه ای را نیز دربرداشته اند و هنرمندان صنعتگران آن دوره لعاب را نسبتا ضخیم می داده اند.

در دوره ساسانیان رنگ لعاب از دو رنگ سبز و آبی تجاوز نمی کرده است و ظروف این دوره از تاریخ بسیار ساده و یک رنگ بوده اند.

به هرترتیب هنر شیشه گری در ایران قبل از اسلام با تاثیر پذیری از هنر مصری و یونانی و رومی رونقی نسبی یافت و زمینه را برای رشد و سکوفایی این هنر در ادوار اسلامی فراهم کرد.