نقش علم در رفتن مصدق

[# αпGεʟ]

پس از روی کار آمدن دکتر مصدق و تضاد منافع آمریکا و انگلیس با دولت وی، این کشورها اختلافات خود را کنار گذاشته‌اند و در پیرامون مسئله به سقوط کشیدن دولت دکتر مصدق متحد شدند. در این میان تا جایی که به دولت انگلیس مربوط می‌شد نیروهای طرفدار آن کشور در قضیه مبارزه با مصدق توسط دو تن رهبری می‌شدند که عبارت بودند از شاپور ریپورتر و اسدالله علم. 

---

 از همان اوان اسدالله علم به معیت شاپور ریپورتر و اعضای باند خود تلاش گسترده‌ای را آغاز کرد تا از قدرت‌یابی هر چه بیشتر طرفداران مصدق در مجلس و دولت و غیره جلوگیری کند ولی تلاش‌های وی مثمر ثمر واقع نشد و دکتر مصدق در اوایل اردیبهشت 1330 به نخست وزیری رسید.

 

عملیات بر ضد دولت دکتر مصدق از همان آغاز از سوی طرفداران انگلیس در ایران شروع شد؛ که در این میان اسدالله علم در صدر این جریان قرار داشت. دکتر مصدق بالاخص در دوران نخست وزیری‌اش شدیداً مورد بغض و کینه اسدالله علم قرار گرفت. این امر بیشتر از موضع‌گیری سیاسی هر یک از طرفین ناشی می‌شد. پیش از آن مصدق رابطه چندانی با علم نداشت. دکتر مصدق علناً اسدالله علم را جاسوس انگلیسی‌ها خطاب می‌کرد و این گونه جهت‌گیری‌ها، طبعاً بر روابط علم با مصدق اثرات سوء داشت. بدین ترتیب این امر به عنوان یک عقده شخصی همواره دکتر مصدق را مورد کین اسدالله علم قرار می‌داد.

عمده مخالفت با دولت دکتر محمد مصدق در مناطقی صورت می‌گرفت که نفوذ اسدالله علم و باند وی بیشتر محسوس بود. از جمله مهمترین این مناطق باید از استان فارس، استان سیستان و بلوچستان و جنوب خراسان نام برد. در این مناطق اسدالله علم طرفداران بسیاری داشت که عمدتاً از متنفذین محلی بودند. در رأس همه آنها امیرحسین خان خزیمه علم قرار داشت. خزیمه علم در این برهه با ماموریتی که از سوی اسدالله علم داشت به مناطق شرقی کشور اعزام شد تا به انحاء مختلف بر ضد دولت مصدق اقدام کند. بطوری که در جریان انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی اسدالله علم از طریق وی و طرفداران خود در مناطق تحت نفوذش در صدد بود از برگزیده شدن نامزدهای طرفدار مصدق و سایر گروههای رقیب جلوگیری به عمل آورد و در صورت عدم موفقیت فضای انتخابات را متشنج کند. از جمله این موارد باید به برنامه‌های تخریبی باند علم در شهر زابل اشاره کرد که در نتیجه اعمال خلاف قانون آنها در شهر اغتشاشات نسبتاً عظیمی روی داد و طرفین منازعه دست به زد و خوردی خونین زدند. اقدامات طرفداران علم در زابل اثر سوء خود را بخشید و در نتیجه انتخابات دوره هفدهم در حوزه انتخابیه زابل و سیستان برگزار نشد. 2

در زمانی که طرح کودتا بر ضد مصدق توسط آمریکا و انگلیس مورد بررسی قرار می‌گرفت، اسدالله علم ازیک سو اعضای باند خود را تحریک می‌کرد ازجوانب مختلف دولت دکتر محمد مصدق را مورد تعرض قرار دهند

ویراستار کتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوی بالاخص با تکیه بر تحقیقات مارک گازیوروسکی پیرامون کودتای 28 مرداد از شبکه‌ای تحت عنوان عملیات «بدامن» نام می‌برد که تحت هدایت اسدالله علم و شاپور ریپورتر اداره می‌شد و اصلی‌ترین وظیفه آنان مقابله با نفوذ حزب توده و شوروی در ایران بود. بنا به عقیده فوق «بدامن یک برنامه تبلیغاتی و سیاسی بود که از طریق شبکه‌ای به سرپرستی دو تن ایرانی به نام‌های نرنو سیلی اداره می‌شد و ظاهراً بودجه سالانه‌ای معادل یک میلیون دلار داشت.» 3 ویراستار کتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوی بدامن را به اصطلاح پروژه‌ای می‌داند که : «در چارچوب همکاری اینتلیجنس سرویس و سازمان نوبنیاد سیا بر مبنای امکانات غنی بومی MI-6 و بودجه کلان سیا» آغاز به کار کرده و هدایت آن نیز به شاپور ریپورتر و اسدالله علم سپرده شده بود.

بررسی فعالیتهای شبکه شاپور ریپورتر ـ اسدالله علم در این دوران نشان می‌دهد که «عملیات بدامن» بر دو محور متمرکز بود: عملیات نفوذی ـ سیاسی و عملیات تبلیغی ـ فرهنگی.» 4 به هر صورت، این شبکه اطلاعاتی ـ عملیاتی اسدالله علم و شاپور ریپورتر را چه بدامن و یا هراسم دیگر بنامیم در روند سقوط دولت دکتر مصدق بسی کارآ عمل کرد. از جمله مهمترین این اقدامات متقاعد کردن آمریکا جهت همراهی با انگلیس در سرنگون کردن دولت دکتر مصدق بود. دومین ضربه این شبکه به دولت مصدق تلاش جهت ایجاد تفرقه و دشمنی در میان طرفداران او بود. سومین ضربه از طرف شبکه اسدالله علم استفاده از عایدات و ثروت حاصله از املاک و مستغلات پهلوی جهت طرفداری از شاه و ضدیت با دولت مصدق می‌باشد. اسدالله علم و دار ودسته‌اش در این مورد بیشترین سرمایه‌گذاری را بر روی نظامیان می‌کردند. بدین صورت که با دادن وعده و وعیدهای مالی آنها را در جهت حمایت از شاه و دربار بسیج می‌کردند.

عمده مخالفت با دولت دکتر محمد مصدق در مناطقی صورت می‌گرفت که نفوذ اسدالله علم و باند وی بیشتر محسوس بود. از جمله مهمترین این مناطق باید از استان فارس، استان سیستان و بلوچستان و جنوب خراسان نام برد

در زمانی که طرح کودتا بر ضد مصدق توسط آمریکا و انگلیس مورد بررسی قرار می‌گرفت، اسدالله علم ازیک سو اعضای باند خود را تحریک می‌کرد ازجوانب مختلف دولت دکتر محمد مصدق را مورد تعرض قرار دهند. اسدالله علم در میان نمایندگان مجلس شورای ملی دوستان و طرفداران نسبتاً زیادی داشت و برخی از این نمایندگان تحت نفوذ و حمایتهای مالی ـ سیاسی اسدالله علم به مجلس راه یافته بودند. از سوی دیگر در تماس دائم با سفارت انگلیس به آنها گوشزد می‌کرد برای تحکیم موقعیت شاه و منافع خود عملیات تعرضی خود را علیه مصدق آغاز کنند. شرکت فعال و بسیار موثر اسدالله علم در کودتای 28 مرداد 1332 موقعیت سیاسی او را در نزد شخص شاه و عناصر خارجی طرفدار وی بطور قابل ملاحظه‌ای افزایش داد. از این به بعد اسدالله علم به عنوان عالی‌ترین مشاور شاه در عرصه کشور ظاهر خواهد شد.