* پـآزازیـت مـاهـوآرـه وَ هـَوآی آلـودـه سـرطـان دآرَد !؟ *

[( lιεβ )]

کدام نوع سرطان‌ها بیشتر در کمین افراد جامعه ما هستند؟ کدام انواع آن بیشتر مردان را درگیر می‌کنند و کدام بیشتر زنان را؟ شرایط درمان این بیماری در کشورمان چگونه است؟ هشدارهایی که درباره مواد سرطان‌زا داده می‌شود تا چه حد جدی هستند و تعدادی از سوالات زیادی که در این رابطه وجود دارد را از عبدالله فضلعلی‌زاده، نایب رییس انجمن سرطان ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی پرسیدیم.
مشروح این گفت و گو را می خوانید؛

موج ابتلا به سرطان در ایران، افزایش نگران‌کننده بیماران سرطانی در کشور، اپیدمی شدن سرطان در ایران و جمله‌هایی از این قبیل، بسیاری از مردم را نگران کرده است. شما به عنوان نایب رییس انجمن سرطان ایران و متخصصی که سال‌هاست در این زمینه فعالیت دارید بگویید چقدر باید نگران ابتلا به این بیماری باشیم؟

باید این را بگویم که سرطان در تمام جوامع بشری رو به رشد است و مختص ایران نیست. دلایل زیادی هم برای افزایش این بیماری وجود دارد از جمله افزایش جمعیت، استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، رژیم‌های غذایی و بسیاری از موارد دیگر. در ایران هم در ثبت سرطان موفق بوده‌ایم و در حال ثبت این آمار هستیم و بر اساس این آمار ثبت شده اختلاف زیادی با کشورهای دیگر دنیا از نظر میزان ابتلا نداریم و طوری نیست که بگوییم در ایران وضعیت خیلی نگران‌کننده‌تر از کشورهای دیگر است، تنها موردی که باید به آن اشاره کنم درمورد سرطان سینه در زنان و سن ابتلای آنهاست که در زن‌های ایرانی این سن پایین‌تر است. در بقیه سرطان‌ها در یک جایگاه مساوی با کشورهای دیگر دنیا قرار داریم.

چرا سن ابتلای سرطان سینه در زنان ایرانی پایین‌تر است؟

این مورد برای خود ما هم علامت سوال است و دقیقا نمی‌دانیم چرا اینطور است اما در حال جستجوی علت آن هستیم. باید ببینیم این اتفاق چرا در حال رخ دادن است؛ به دلیل چاقی زنان ایرانی و کم‌تحرکی آنهاست یا رژیم غذایی،‌ استرس‌هایی که دارند‌‌، مصرف هورمون در سنین جوانی، بارداری‌های متعدد یا فاکتورهای دیگری که باید در نظر گرفته و بررسی شوند.

سلول‌های طبیعی بدن انسان رشد منظمی دارند و در طول زندگی این رشد و تکثیر ادامه پیدا می‌کند، سلول‌های پیر از بین می‌روند و سلول‌های جوان جایگزین آنها می‌شوند. این چرخه همیشه ادامه دارد اما در مواقعی عواملی در مسیر تکثیر و تقسیم سلول‌ها قرار می‌گیرند و به آنها آسیب‌ می‌رسانند که در اصطلاح به آنها عوامل سرطان‌زا می‌گوییم. بیشترین تاثیر این عوامل در ژن‌ها و دی‌ان‌اِی سلول خواهد بود

چرا با افزایش سن، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر می‌شود؟

سلول‌های طبیعی بدن انسان رشد منظمی دارند و در طول زندگی این رشد و تکثیر ادامه پیدا می‌کند، سلول‌های پیر از بین می‌روند و سلول‌های جوان جایگزین آنها می‌شوند. این چرخه همیشه ادامه دارد اما در مواقعی عواملی در مسیر تکثیر و تقسیم سلول‌ها قرار می‌گیرند و به آنها آسیب‌ می‌رسانند که در اصطلاح به آنها عوامل سرطان‌زا می‌گوییم. بیشترین تاثیر این عوامل در ژن‌ها و دی‌ان‌اِی سلول خواهد بود. گاهی با تغییر در ترکیب دی‌ان‌اِی و نحوه تکثیر آن، دیگر از یک روند طبیعی خارج شده و سلول‌های نامتعادل و غیرطبیعی است تولید می‌کند و وقتی عامل سرطان‌زا هنوز فعال است و مهار نشده، این سلول‌های معیوب به روند تکثیر معیوب خود ادامه می‌دهند و درنهایت توده‌ای به وجود می‌آورند که به آن تومور یا سرطان می‌گوییم. هیچکدام از دستگاه‌های بدن مصون از ایجاد سرطان نیستند و همه سلول‌ها در مسیر این عوامل سرطان‌زا قرار می‌گیرند. خوشبختانه ما در مقابل عوامل سرطان‌زایی که به تعداد فوق‌العاده زیاد در محیط زندگی‌مان داریم، از ژنتیک گرفته تا عوامل محیطی، یکسری امکانات جلوگیری کننده از روند نابسامان این سلول‌ها را داریم و بسیاری از این سلول‌ها در همان مراحل اولیه از بین رفته و به تکثیر نامناسبشان ادامه نمی‌دهند، به این کار خودکشی سلولی می‌گویند که یکی از پدیده های شگرف در بدن انسان است و اگر نبود سرانجام همه ما مرگ با ابتلا به سرطان بود. اما وقتی این توده بدخیم ایجاد شد، از راه‌های مختلف شروع به پخش شدن در بدن و رشد می‌کند. البته این انتشارها در صورتی پیش می‌آید که بیماری دیر تشخیص داده شود برای همین هم است که تاکید زیادی روی پیشگیری، غربالگری و تشخیص زودرس داریم و تاکید می‌کنیم باید به مردم آگاهی داده شود که از سرطان نترسند و در صورتی که علائمی را در بدنشان مشاهده کردند به جای فراموش کردن و غافل شدن از آن، به پزشک مراجعه کنند.

چرا حتی با این که تاکید می‌شود بسیاری از سرطان‌ها قابل درمانند اما هنوز این اسم برای مردم ترسناک و وحشت‌آفرین است؟

متاسفانه باور و برداشت مردم از سرطان همیشه مساوی با مرگ است در حالی که این تصور اشتباهی است. مردم باید بدانند ترس از بیماری دردی را دوا نمی‌کند. ترس از سرطان مانند ترس از اتاق تاریک است که وقتی افراد نترسند، داخل اتاق شوند و چراغ را روشن کنند می‌بینند که اتفاق وحشتناکی قرار نبوده بیفتد، درباره سرطان هم وقتی افراد شناخت داشته باشند و از همان ابتدا که متوجه علائمی شدند برای درمان مراجعه کنند می‌بینند که در بیشتر موارد این بیماری قابل درمان است و اتفاق وحشتناکی نیست.

شیوع انواع سرطان در شهرهای گوناگون متفاوت است؟ گاهی شنیده می‌شود که یک نوع خاص از سرطان در بین اهالی یک شهر بیشتر از اهالی شهرهای دیگر است.

در آماری که اداره ثبت سرطان‌های وزارت بهداشت و درمان ارائه کرده و یک آنالیز سالانه به ما درباره سرطان‌ها ارائه می‌دهد، در نمونه‌های ثبت شده نوع سرطان‌ها،‌ جنس افراد، محل زندگی و نوع کار، سن آنها و سایر مسائل تحت نظر بوده و بررسی شده است. با توجه به این که بیشترین فاکتورهای خطرساز برای ایجاد سرطان در کلانشهرهاست میزان ابتلا به انواع سرطان را در کلانشهرها بیشتر خواهیم دید اما بعضی از سرطان‌ها خاص نواحی مخصوصی از کشور هستند. بر اساس این گزارش‌ها مشاهده شده که سرطان معده بیشتر در استان اردبیل وجود دارد یا سرطان مری در دشت گرگان و گنبدکاووس؛ اما این که چه عواملی باعث این قضیه است موردی است که پژوهشگران ما در حال بررسی روی این موضوع هستند و امیدواریم علت شناخته شود که بتوانیم پیشگیری کنیم.

این که بگوییم خود ریزگردها و ذرات گرد و غبار به تنهایی عامل بروز سرطان هستند مبنای علمی صحیحی ندارد اما فراموش نکنیم که همان ریزگردها و سایر عوامل آلوده کننده که در محیط زندگی وجود دارند می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها ازجمله سرطان کنند. خود ریزگردها به تنهایی نمی‌توانند موجب بروز سرطان شوند اما در این که زمینه را برای بروز این بیماری فراهم کنند شکی نیست

اخیرا هشدار داده شده که ریزگردها می‌توانند موجب روند افزایش سرطان حنجره و ریه در بین مردم استان‌های درگیر با این پدیده شوند.

این که بگوییم خود ریزگردها و ذرات گرد و غبار به تنهایی عامل بروز سرطان هستند مبنای علمی صحیحی ندارد اما فراموش نکنیم که همان ریزگردها و سایر عوامل آلوده کننده که در محیط زندگی وجود دارند می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها ازجمله سرطان کنند. خود ریزگردها به تنهایی نمی‌توانند موجب بروز سرطان شوند اما در این که زمینه را برای بروز این بیماری فراهم کنند شکی نیست. لازم نیست موردی گفته شود حتما سرطان‌زا است تا از آن دوری کنیم و به فکر چاره باشیم بلکه برای زندگی در محیطی بهتر و سالمتر حتما باید تلاش کنیم. ریزگردها اگر هم که سرطان ایجاد نکنند این مسلم است که آسم، بیماری‌های تنفسی مزمن و بیماری قلبی ایجاد می‌کنند پس لازم است برای رفع آنها اقدام شود.

هشدارهایی که درباره سرطان‌زا بودن پارازیت‌ها داده می‌شود چقدر جدی هستند؟

درمورد پارازیت هم هیچگونه مبنای علمی نداریم که بگوید می‌تواند سرطان ایجاد کند.

تحقیقی صورت نگرفته یا تحقیق شده و مشخص شده سرطان‌زا نیستند؟

تحقیقاتی انجام شده و گزارش‌های پراکنده‌ای وجود دارد اما وقتی مواردی را به عنوان علل سرطان‌زا بیان می‌کنیم که شواهد علمی قوی داشته باشیم. در این شکی نیست که این پارازیت‌ها یا موبایل‌ها یا سایر امواج ممکن است سرطان ایجاد کنند ولی مساله اینجاست که اینها در حد فرض و گمان است و کثرت جمعیت مورد مطالعه و نتایج حاصل از آن در حدی نیست که مراکز علمی را مجاب کند که آنها را به عنوان پدیده‌هایی با مبنای علمی به عنوان عامل سرطان‌زا معرفی کنند. با این حال تاکید می‌کنم که در خطرزا بودن آنها شکی نیست و هرچه از عواملی که خطرزا هستند دورتر باشیم سلامت خودمان را بیشتر تامین کرده‌ایم.

درباره سرطان‌زا بودن مواد غذایی آلوده هم بارها هشدار داده شده و حتی در شورای شهر هم مطرح شد که با مصرف آنها میزان سرطان در سال‌های آینده افزایش می‌یابد. آب، خاک و مواد غذایی آلوده چقدر می‌توانند سرطان‌زا باشند؟

درمورد مواد غذایی آلوده باید بگویم زمانی بود که کودهای شیمیایی خاصی برای رشد سریع استفاده می‌شد و سرطان‌زا بودن آن کودها که جذب جسم میوه‌ها و سبزیجات می‌شد محرز بود، در آن زمان به قدری راجع به این موضوع صحبت کردیم که همه مسئولان قبول کردند که این کودهای شیمیایی باید عوض شود و خوشبختانه جایگزین شدند. از این جهت مقداری خیالمان راحت شده است اما تنها این مساله نیست، سلامت آبی که به این سبزیجات و درختان داده می‌شود با توجه به این که تمام فاضلاب‌های کارخانه‌ای و سایر موارد در آب‌های جاری وارد شده و به این محصولات می‌رسند، باید جدی گرفته شود. سرب، نیکل و انواع فلزات سنگین به عنوان مواد سرطان‌زا شناخته شده‌اند. باید کاری کنند آبی که برای این محصولات به کار می‌رود عاری از این مواد باشد چرا که اگر فلزات سنگین را در خود داشته باشد بسیار خطرناک است. این مساله از آنجا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که ما در مساله پیشگیری از بیماری‌ها و سرطان، تاکید زیادی داریم که از سبزیجات و میوه‌ها استفاده شود اما این در شرایطی است که خود این میوه‌ها و سبزیجات سالم باشد و نه حاوی مواد سرطان‌زا. به همین دلیل این مورد باید بسیار جدی گرفته شود. قصد من ایجاد نگرانی نیست بلکه هشداری به مسئولان است که چنین مواردی را جدی بگیرند.