پل تاریخی لاتیدان از آثار دوره صفویه

[PROOSHAT]

بقایای ویرانه پل لاتیدان که به آن پل رود کول نیز گفته می‌شود در مسیر کاروان رو دوره صفوی شیراز - بندرعباس، روی بستر رودخانه کول در 50 کیلومتری غرب بندرعباس قرار دارد.

 

پل تاریخی لاتیدان که به طولانی‌ترین پل تاریخی ایران نیز شهرت دارد در سال 1372 بر اثر وقوع سیلاب در نزدیکی روستای نیم کار شهرستان خمیر از خاک بیرون آمد.

این پل با 500 سال قدمت و طول یک کیلومتر دارای 233 دهانه بوده که امروزه تنها 33 دهانه آن سالم و بیش از 200 متر آن قابل احیاء است.

بخش‌هایی از این پل در سالهای 1379 و 1386 در دو مرحله با هزینه 80 میلیون تومان مرمت شده است.

   
برای دیدن طویل‌ترین پل ایران باید به جنوب ایران و استان هرمزگان سفر کنید. در 50 کیلومتری غرب بندرعباس روی رود «کول» پلی بسیار بلند و طویل ساخته شده است که برای تجسم اندازه آن کافی است بدانید طول پل لاتیدان چیزی حدود سه برابر سی و سه پل اصفهان است.

 

عرض پل لاتیدان به دلیل طولانی بودن آن در بخش‌های مختلف متغیر است. یکی از اصلی‌ترین دلایل تخریب قسمت میانی پل، نبود امکان ساخت پی و شالوده محکم برای آن به دلیل شدت جریان آب رود است. مصالح به کار رفته در ساخت این پل سنگ‌های تراش نخورده و ناهمگون است که توسط ملاط به یکدیگر متصل شده‌اند.

این پل ظاهراً در زمان شاه عباس اول و در جریان احداث جاده کاروان رو ساخته شده و نقش موثری در نقل و انتقال نیرو و تدارکات برای باز پس گیری منطقه خلیج فارس از استعمارگران پرتغالی داشته است.

رودخانه کول از رودهای پر آب منطقه بوده و در این محل دارای بستر عریض و طغیان‌های فصلی است. بر همین اساس، در مسیر جاده کاروان رو، احداث پلی طویل بر بستر رودخانه ضرورت داشته است.




پل لاتیدان طولانی‌ترین پل تاریخی ایران و یکی از باشکوه‌ترین آنهاست. لیکن به جهت سهل انگاری در شالوده سازی و شاید تعجیل در ساخت آن - برای حمله به پرتغالی‌ها - و همچنین طغیان‌های شدید رودخانه، مدت نسبتاً کمی بعد از ساخت قسمتی از آن فرو ریخت.

در بازدیدی که انگلرت کمپفر از این پل در سال 1686 میلادی داشته، قسمت‌هایی از آن فرو ریخته بود. پل لاتیدان در زمان آبادانی بیش از هزار متر طول داشته و متشکل از سه قسمت شرقی، غربی و دیواره سدی بین آن دو بوده است.

امروزه از قسمت شرقی حدود 270 متر و از قسمت غربی ویرانه 147 متر باقی مانده، ولی از دیواره سدی به جهت اینکه در معرض جریان اصلی رودخانه قرار داشته، آثار زیادی برجای نمانده است.

این دیواره حدود 800 متر طول، 2 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض داشته و ظاهراً در فواصل معین با جرزهای نیم دایره تقویت می‌شده است. از قسمت غربی پل تنها بقایای 17 پایه که به طور منظم و در یک محور ساخته شده‌اند، باقی مانده که قابل بازسازی نیست.

این پایه‌ها در جهت بالا رود و پایین رود دارای موج شکن‌های نیم دایره بوده و مصالح و شیوه ساخت آنها مشابه بخش‌های دیگر پل است. به نظر می‌رسد که عرض پل در قسمت غربی 80/6 متر و بیشتر از قسمت شرقی بوده است.

از قسمت شرقی که 270 متر طول و 33 دهانه یا چشمه داشته، آثار بیشتری برجای مانده است. این قسمت پل 40/5 متر عرض (60/1 متر کمتر از قسمت غربی) داشته و با شیب ملایمی بر ارتفاع آن افزوده می شده است؛ به طوری که از یک متر در کناره رودخانه به 6 متر و با احتساب جان پناه‌ها به 5/6 متر در میانه می‌رسیده است. 33 دهانه این قسمت دارای ابعاد مختلفی بوده‌اند که از کناره تا میانه وسیع‌تر می‌شده است.





در حال حاضر حدود 20 دهانه این قسمت سالم برجای مانده که نشان دهنده معماری پیشرفته و درخور توجه آن است. در ابتدای این قسمت 9 دهانه کوچک فرعی وجود دارد که پل از آن به بعد کامل می‌شود.

از نهمین دهانه به بعد، پل 17 دهانه به عرض 40/5 و 17 پایه به عرض 80/3 متر دارد. عرض بیست و ششمین دهانه 80/5 متر است که در جریان اصلی آب قرار دارد.

قسمت شرقی پل با دهانه‌های دیگر و مطابق با همین عرض ادامه پیدا می‌کند؛ هرچند جریان اصلی رودخانه آسیب‌های زیادی به این قسمت وارد ساخته است.

روی پایه‌های قسمت اصلی این بخش از پل، آبگذرهایی در دو طبقه تعبیه شده که در مواقع طغیان، آب را از خود عبور داده و همچنین سبب صرفه جویی در مصالح و کاهش وزن پل می‌شده است. پایه‌های پل در این بخش حدود یک متر بالاتر از سطح آب و حداقل 50/2 متر بالاتر از بستر رودخانه قرار دارد.

اضلاع پایه‌ها در جهت مخالف و موافق جریان آب دارای موج شکن‌هایی با قوس جناغی است تا فشار آب به پایه ها را بشکند. طول این پایه ها 15/10 متر است. روی این پایه‌ها، جرزهایی به طول 80/8 و عرض 45/1 متر ساخته شده و بین آنها، آبگذرهایی در دو طبقه جا گرفته است. طاق دهانه‌های اصلی و آبگذرهای روی پایه‌ها به این جرزها متکی است. ارتفاع آبگذر طبقه اول 20/2 و طبقه دوم 1/50 متر است.

سطح گذر پل لاتیدان را با سنگ‌های مسطح فرش و لابه‌لای آنها را با ملات پر کرده بوده‌اند. پل رود کول با توجه به بستر رسوبی و غیر مستحکم رودخانه، فاقد یک شالوده مستحکم و یکپارچه است و ظاهراً حتی بستر رودخانه در این محل برای جلوگیری از شسته شدن بنیان پایه‌ها، سنگ فرش نشده و پی‌ها هر کدام به طور مستقل روی بستر رسوبی رودخانه نهاده شده است.

پل تاریخی لاتیدان در فهرست آثار ملی کشورمان نیز به ثبت رسیده است.