+- انجمن های تخصصی فلش خور (http://www.flashkhor.com/forum)
+-- انجمن: علم، فرهنگ، هنر (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=40)
+--- انجمن: تاریخ (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=34)
+--- موضوع: حکومت ساسانیان (/showthread.php?tid=31882)
حکومت ساسانیان - نانا☀2012 - 04-04-2013
حكومت ساسانيان
پس از ورود اسلام به ايران و برافتادن بساط حكومت ساسانيان ، كشور پهناور ايران يكسره تحت سيطره اعراب مسلمان درآمد. چيرگي اعراب مسلمان نتايج سياسي، اجتماعي و فرهنگي عميقي بدنبال داشت و گرايش ايرانيان زرتشتي به دين اسلام منشأ تحولات عميقي در جامعه ايران شد. از جمله اين نتايج بوجود آمدن زبان فارسي بود كه خود صورت دگرگون شده‌اي از زبان پهلوي ساساني بود. از خصوصيات عمده اين زبان در مقايسه با پهلوي ساساني يكي نوشته شدن آن با الفباي عرب و ديگري پذيرش دهها كلمه عربي بود كه به زبان فارسي ويژگي خاصي بخشيد. پذيرش لغات عربي عمدتا بدليل ضرورت زماني اين زبان بود و جداي از آن به سبب فراگير شدن زبان عربي در بخش وسيعي از جهان اسلام، بهره‌گيري از اين لغات نوعي نشانه علم و ادب شمرده مي‌شد. در مقابل زبان فارسي نيز تأثيراتي را بر زبان عربي بر جاي نهاد و برخي از كلمات فارسي به زبان عربي وارد گرديد(1) با اين حال اين تأثيرات قابل مقايسه با ورود لغات عربي به فارسي نيست.
در طي اين دو قرن زبان عربي در ايران رواج يافت و اگرچه ايرانيان تنها ملت تحت سيطره اعراب مسلمان بودند كه زبان وفرهنگ خود را حفظ كردند ولي عربي در اين دو سده زبان علمي و ادبي ايران به شمار مي‌رفت. در طول اين دو قرن اكثر دانشمندان ايراني به زبان عربي سخن مي‌گفتند و نگارش كتب به عربي از افتخارات مهم شمرده مي‌شد. ايرانيان در اين مقطع زماني تا جايي پيش رفتند كه علاوه بر تأليف كتب و سرايش شعر به عربي حتي اصلاحاتي در قواعد و لغت زبان عربي بوجود آوردند و بعضي از آنان به بزرگ‌ترين شعرا و نويسندگان عصر خويش بدل گشتند. از جمله دانشمندان ايراني اين دوره كه به شهرت والايي در زبان و ادبيات عربي دست يافتند عبدا... بن مقفع (روزبه بن دادويه) بود كه كتابهاي بسياري را از پهلوي به عربي ترجمه كرد. بزرگ‌ترين شاهكار وي ترجمه كليله و دمنه از زبان پهلوي ساساني به عربي بود كه هنوز از بهترين كتابهاي ادبي عربي به شمار مي‌رود. سيبويه نحوي از ديگر بزرگان علم و ادب ايران در اين دوره است كه كتاب (الكتاب) را در اصول قواعد زبان عربي به رشته تحرير درآورد. اين كتاب از مراجع مهم صرف و نحو عربي محسوب مي‌شود.(2) بشار بن برد(3) و ابونواس(4) نيز از شعراي بزرگ ايراني به شمار مي‌روند كه در سده دوم هجري در دربار عباسيان مي‌زيستند و اشعار نغز و دلكشي به زبان عربي از خود به يادگار گذاشته‌اند. خاندان بني موسي و آل نوبخت از ديگر ايرانيان فرهيخته آن روزگار بودند كه به تحقيق و تفحص در علوم مختلف زمان خويش پرداخته و حاصل تحقيقات خود را به زبان عربي منتشر كردند.
با وجود گرايش نسبي ايرانيان به زبان عربي در اين برهه خاص زماني،بزرگان و دانشمندان ايران زمين از زبان فارسي نيز غافل نماندند و زبان فارسي و لهجه‌هاي محلي منشعب از آن بتدريج راه تكامل را پيمودند. اندك منابع موجود و تذكره‌هاي فارسي از برخي شعراي ايران در اين دو قرن ياد كرده و اشعاري از آنان را نيز نقل نموده‌اند كه دلالت بر وجود شعراي زيادي دارد كه بصورت گمنام در تثبيت ادبيات فارسي نقش داشته‌اند. دو شاعر پارسي‌گوي مهم اين دوره عبارتند از حكيم ابوحفص سغدي(5) و عباس مروزي (6) كه ظاهرا هر دو اين شاعران در عهد خلافت عباسيان مي‌زيسته‌اند.
در طول قرون اول و دوم هجري قمري لهجه‌ها و زبان‌هاي محلي مناطق مختلف ايران نيز در طي تلفيق و آميزش با عربي، زمينه‌ساز ايجاد ادبيات كامل و پر محتوي فارسي در طي سده‌هاي بعدي شدند. زبان‌هاي محلي آذري، كردي، فارسي رايج در ايالت فارس، لهجه طبري، لهجه گيلي و ديلماني، لهجه سگزي، لهجه خراساني، زبان سغدي و خوارزمي و... از جمله اين زبان‌ها بودند كه به‌ادبيات فارسي ايران قوام و استحكام بخشيدند به گونه‌اي كه ادبيات فارسي در طي قرون آتي بصورت شگفت‌آوري پيشرفت نمود و شعرا و نويسندگان ايراني پارسي‌گوي، گوي سبقت را از ادبا و شعراي عرب ربودند.
لازم به ذكر است اگرچه زبان پهلوي ساساني با ورود اعراب مسلمان و پيشرفت زبان عربي ضربه سختي را تحمل نمود ولي دو قرن اول هجري را نمي‌توان دوره افول قطعي اين زبان دانست چرا كه در اين مقطع زماني بسياري از كتب مهم پهلوي در موضوعاتي نظير طب، تاريخ، نجوم، رياضيات، داستان‌هاي ملي و حماسي به زبان عربي ترجمه شد(7) و كتبي مهم نيز در ارتباط با ادبيات زرتشتي نگاشته شد.(8) انحطاط زبان و خط پهلوي طي قرون بعدي صورت گرفت و از قرن پنجم هجري به بعد اين زبان بطور كامل دچار فراموشي ونسيان گرديد با اين حال حتي تا قرن هفتم هجري بقايايي از آن در ايالات شمالي ايران وجود داشته است.
در نتيجه‌گيري كلي مي‌توان گفت ادبيات فارسي در دو قرن اول هجري بتدريج شكل گرفت و زبان فارسي دري بتدريج به زبان سراسري ايرانيان مبدل گشت. نكته مهم در اين ميان پايبندي ايرانيان به فرهنگ و زبان خويش بود به گونه‌اي كه آنان عليرغم پذيرش دين اسلام نه تنها زبان خود را حفظ كردند بلكه آن را توسعه بخشيدند و حتي با ايجاد نهضت ادبي شعوبيه به مقابله با برخي از مخالفان خود برخاستند. اين امر پديده‌اي بود كه تنها ايرانيان موفق به خلق آن شدند و از ميان انبوه كشورهايي كه در مقابل اعراب سر فرود آوردند تنها ايران توانست با حفظ زبان و فرهنگ خويش به افتخار عظيمي در عرصه‌هاي فرهنگي نايل آيد.
منابع:
1 ـ رضازاده، شفق، صادق: تاريخ ادبيات ايران، شيراز، دانشگاه پهلوي، 1354.
2 ـ صفا، ذبيح ا...: تاريخ تحول نظم و نثر فارسي، تهران، اميركبير، 1352.
3 ـ براون، ادوارد: تاريخ ادبي ايران، ترجمه علي پاشاصالح، تهران، بانك ملي، 1312.
4 ـ ر.ن.فراي (گردآورنده): تاريخ ايران كمبريج (4 جلد)، ترخمه حسن انوشه، تهران، اميركبير،1363.
1- كلماتي نظير: اسطوانه (ستون)، برق (بره) ، بلاس (پلاس)، جوهر (گوهر)، دست (دشت)، طست(طشت) قيروان (كاروان) و... از اين جمله‌اند.
2-حكيم سيبويه در سال 156 ه. ق در فارس متولد و در حوالي سال 194 ه. ق در ساوه وفات يافت.
3- بشار بن برد شاعر نابيناي ايراني است كه در دربار عباسيان جايگاه والايي داشت. وي از اهالي تخارستان خراسان بود و در سال 167 ه.ق وفات يافت. اشعار بشار بسيار معروف است و تمايل به دين زرتشتي در بعضي از آثار وي مشهود است.
4-ابونواس از شعراي بزرگ ايراني دربار عباسيان بود كه ديوان اشعار و غزليات دلكشي از او به يادگار مانده است. وي در حوالي سال‌هاي 141 و 145 ه. ق در اهواز تولد يافت و در بين سال‌هاي 195 و 200 ه.ق وفات يافت.
5- حكيم ابوحفص سغدي از ادباي معروف ايران است كه تاريخ زندگي او را در قرن اول هجري دانسته‌اند. وي از اساتيد به نام نحو و لغت عرب بوده و در موسيقي نيز مهارت داشته است.
6- حكيم عباس مروزي از شعراي بزرگ ايران در قرن دوم هجري قمري است كه در دربار مأمون خليفه عباسي مي‌زيسته است. قصيده معروف ذيل منتسب به اوست:
كس بر اين منوال پيش از من چنين شعري نگفت
مرزبان فارسي را هست با اين نوع بين
ليك زآن گفتم من اين مدحت ترا تا اين لغت
گير و از مدح و ثناي حضرت تو زيب و زين
-7 كليله و دمنه، آيين نامه، خداي نامه، زيج شهريار، ترجمه پهلوي منطق ارسطو، گاهنامه، ورزنامه و...
8- دينكرد، بندهشن (بندهش)،آردا ويرافنامه، اندرز بزرگمهر بختگان، شكندگمانيك ويچار، گجستك اباليش و...
پس از ورود اسلام به ايران و برافتادن بساط حكومت ساسانيان ، كشور پهناور ايران يكسره تحت سيطره اعراب مسلمان درآمد. چيرگي اعراب مسلمان نتايج سياسي، اجتماعي و فرهنگي عميقي بدنبال داشت و گرايش ايرانيان زرتشتي به دين اسلام منشأ تحولات عميقي در جامعه ايران شد. از جمله اين نتايج بوجود آمدن زبان فارسي بود كه خود صورت دگرگون شده‌اي از زبان پهلوي ساساني بود. از خصوصيات عمده اين زبان در مقايسه با پهلوي ساساني يكي نوشته شدن آن با الفباي عرب و ديگري پذيرش دهها كلمه عربي بود كه به زبان فارسي ويژگي خاصي بخشيد. پذيرش لغات عربي عمدتا بدليل ضرورت زماني اين زبان بود و جداي از آن به سبب فراگير شدن زبان عربي در بخش وسيعي از جهان اسلام، بهره‌گيري از اين لغات نوعي نشانه علم و ادب شمرده مي‌شد. در مقابل زبان فارسي نيز تأثيراتي را بر زبان عربي بر جاي نهاد و برخي از كلمات فارسي به زبان عربي وارد گرديد(1) با اين حال اين تأثيرات قابل مقايسه با ورود لغات عربي به فارسي نيست.
در طي اين دو قرن زبان عربي در ايران رواج يافت و اگرچه ايرانيان تنها ملت تحت سيطره اعراب مسلمان بودند كه زبان وفرهنگ خود را حفظ كردند ولي عربي در اين دو سده زبان علمي و ادبي ايران به شمار مي‌رفت. در طول اين دو قرن اكثر دانشمندان ايراني به زبان عربي سخن مي‌گفتند و نگارش كتب به عربي از افتخارات مهم شمرده مي‌شد. ايرانيان در اين مقطع زماني تا جايي پيش رفتند كه علاوه بر تأليف كتب و سرايش شعر به عربي حتي اصلاحاتي در قواعد و لغت زبان عربي بوجود آوردند و بعضي از آنان به بزرگ‌ترين شعرا و نويسندگان عصر خويش بدل گشتند. از جمله دانشمندان ايراني اين دوره كه به شهرت والايي در زبان و ادبيات عربي دست يافتند عبدا... بن مقفع (روزبه بن دادويه) بود كه كتابهاي بسياري را از پهلوي به عربي ترجمه كرد. بزرگ‌ترين شاهكار وي ترجمه كليله و دمنه از زبان پهلوي ساساني به عربي بود كه هنوز از بهترين كتابهاي ادبي عربي به شمار مي‌رود. سيبويه نحوي از ديگر بزرگان علم و ادب ايران در اين دوره است كه كتاب (الكتاب) را در اصول قواعد زبان عربي به رشته تحرير درآورد. اين كتاب از مراجع مهم صرف و نحو عربي محسوب مي‌شود.(2) بشار بن برد(3) و ابونواس(4) نيز از شعراي بزرگ ايراني به شمار مي‌روند كه در سده دوم هجري در دربار عباسيان مي‌زيستند و اشعار نغز و دلكشي به زبان عربي از خود به يادگار گذاشته‌اند. خاندان بني موسي و آل نوبخت از ديگر ايرانيان فرهيخته آن روزگار بودند كه به تحقيق و تفحص در علوم مختلف زمان خويش پرداخته و حاصل تحقيقات خود را به زبان عربي منتشر كردند.
با وجود گرايش نسبي ايرانيان به زبان عربي در اين برهه خاص زماني،بزرگان و دانشمندان ايران زمين از زبان فارسي نيز غافل نماندند و زبان فارسي و لهجه‌هاي محلي منشعب از آن بتدريج راه تكامل را پيمودند. اندك منابع موجود و تذكره‌هاي فارسي از برخي شعراي ايران در اين دو قرن ياد كرده و اشعاري از آنان را نيز نقل نموده‌اند كه دلالت بر وجود شعراي زيادي دارد كه بصورت گمنام در تثبيت ادبيات فارسي نقش داشته‌اند. دو شاعر پارسي‌گوي مهم اين دوره عبارتند از حكيم ابوحفص سغدي(5) و عباس مروزي (6) كه ظاهرا هر دو اين شاعران در عهد خلافت عباسيان مي‌زيسته‌اند.
در طول قرون اول و دوم هجري قمري لهجه‌ها و زبان‌هاي محلي مناطق مختلف ايران نيز در طي تلفيق و آميزش با عربي، زمينه‌ساز ايجاد ادبيات كامل و پر محتوي فارسي در طي سده‌هاي بعدي شدند. زبان‌هاي محلي آذري، كردي، فارسي رايج در ايالت فارس، لهجه طبري، لهجه گيلي و ديلماني، لهجه سگزي، لهجه خراساني، زبان سغدي و خوارزمي و... از جمله اين زبان‌ها بودند كه به‌ادبيات فارسي ايران قوام و استحكام بخشيدند به گونه‌اي كه ادبيات فارسي در طي قرون آتي بصورت شگفت‌آوري پيشرفت نمود و شعرا و نويسندگان ايراني پارسي‌گوي، گوي سبقت را از ادبا و شعراي عرب ربودند.
لازم به ذكر است اگرچه زبان پهلوي ساساني با ورود اعراب مسلمان و پيشرفت زبان عربي ضربه سختي را تحمل نمود ولي دو قرن اول هجري را نمي‌توان دوره افول قطعي اين زبان دانست چرا كه در اين مقطع زماني بسياري از كتب مهم پهلوي در موضوعاتي نظير طب، تاريخ، نجوم، رياضيات، داستان‌هاي ملي و حماسي به زبان عربي ترجمه شد(7) و كتبي مهم نيز در ارتباط با ادبيات زرتشتي نگاشته شد.(8) انحطاط زبان و خط پهلوي طي قرون بعدي صورت گرفت و از قرن پنجم هجري به بعد اين زبان بطور كامل دچار فراموشي ونسيان گرديد با اين حال حتي تا قرن هفتم هجري بقايايي از آن در ايالات شمالي ايران وجود داشته است.
در نتيجه‌گيري كلي مي‌توان گفت ادبيات فارسي در دو قرن اول هجري بتدريج شكل گرفت و زبان فارسي دري بتدريج به زبان سراسري ايرانيان مبدل گشت. نكته مهم در اين ميان پايبندي ايرانيان به فرهنگ و زبان خويش بود به گونه‌اي كه آنان عليرغم پذيرش دين اسلام نه تنها زبان خود را حفظ كردند بلكه آن را توسعه بخشيدند و حتي با ايجاد نهضت ادبي شعوبيه به مقابله با برخي از مخالفان خود برخاستند. اين امر پديده‌اي بود كه تنها ايرانيان موفق به خلق آن شدند و از ميان انبوه كشورهايي كه در مقابل اعراب سر فرود آوردند تنها ايران توانست با حفظ زبان و فرهنگ خويش به افتخار عظيمي در عرصه‌هاي فرهنگي نايل آيد.
منابع:
1 ـ رضازاده، شفق، صادق: تاريخ ادبيات ايران، شيراز، دانشگاه پهلوي، 1354.
2 ـ صفا، ذبيح ا...: تاريخ تحول نظم و نثر فارسي، تهران، اميركبير، 1352.
3 ـ براون، ادوارد: تاريخ ادبي ايران، ترجمه علي پاشاصالح، تهران، بانك ملي، 1312.
4 ـ ر.ن.فراي (گردآورنده): تاريخ ايران كمبريج (4 جلد)، ترخمه حسن انوشه، تهران، اميركبير،1363.
1- كلماتي نظير: اسطوانه (ستون)، برق (بره) ، بلاس (پلاس)، جوهر (گوهر)، دست (دشت)، طست(طشت) قيروان (كاروان) و... از اين جمله‌اند.
2-حكيم سيبويه در سال 156 ه. ق در فارس متولد و در حوالي سال 194 ه. ق در ساوه وفات يافت.
3- بشار بن برد شاعر نابيناي ايراني است كه در دربار عباسيان جايگاه والايي داشت. وي از اهالي تخارستان خراسان بود و در سال 167 ه.ق وفات يافت. اشعار بشار بسيار معروف است و تمايل به دين زرتشتي در بعضي از آثار وي مشهود است.
4-ابونواس از شعراي بزرگ ايراني دربار عباسيان بود كه ديوان اشعار و غزليات دلكشي از او به يادگار مانده است. وي در حوالي سال‌هاي 141 و 145 ه. ق در اهواز تولد يافت و در بين سال‌هاي 195 و 200 ه.ق وفات يافت.
5- حكيم ابوحفص سغدي از ادباي معروف ايران است كه تاريخ زندگي او را در قرن اول هجري دانسته‌اند. وي از اساتيد به نام نحو و لغت عرب بوده و در موسيقي نيز مهارت داشته است.
6- حكيم عباس مروزي از شعراي بزرگ ايران در قرن دوم هجري قمري است كه در دربار مأمون خليفه عباسي مي‌زيسته است. قصيده معروف ذيل منتسب به اوست:
كس بر اين منوال پيش از من چنين شعري نگفت
مرزبان فارسي را هست با اين نوع بين
ليك زآن گفتم من اين مدحت ترا تا اين لغت
گير و از مدح و ثناي حضرت تو زيب و زين
-7 كليله و دمنه، آيين نامه، خداي نامه، زيج شهريار، ترجمه پهلوي منطق ارسطو، گاهنامه، ورزنامه و...
8- دينكرد، بندهشن (بندهش)،آردا ويرافنامه، اندرز بزرگمهر بختگان، شكندگمانيك ويچار، گجستك اباليش و...
RE: حکومت ساسانیان - Navisa. - 23-11-2013
ووووو يعني همه ي اين كلمات از اون زمان بوده:cool: