تناسب یا مراعات نظیر - نسخه‌ی قابل چاپ +- انجمن های تخصصی فلش خور (http://www.flashkhor.com/forum) +-- انجمن: علم، فرهنگ، هنر (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=40) +--- انجمن: تحصیلات دانش آموزی و دانشجویی (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=64) +--- موضوع: تناسب یا مراعات نظیر (/showthread.php?tid=297706)

تناسب یا مراعات نظیر - מַברִיק - 10-07-2021 تناسب چیست ؟ آرایه تناسب یا مراعات نظیر آن است که در سخن اموری را بیاورند که در معنی با یکدیگر متناسب باشد، خواه تناسب آنها از جهت همجنس بودن باشد، مانند: (گل و لاله)، (آفتاب و ماه و ستاره) و خواه تناسب آنها از جهت مشابهت یا همراهی باشد، مانند: (شمع و پروانه)، (تیر و کمان)، (خسرو و شیرین)، (لیلی و مجنون). یعنی اموری که بین آنها تناسب ایجاد می ­شود، ممکن است یا از یک گروه و مجموعه باشند یا بین آنها ارتباط معنایی وجود داشته باشد. صنعت تناسب را به اسامی و اصطلاحات متعدد نامیده ­اند؛ از جمله: مؤاخات، توفیق، تلفیق، ائتلاف، تناسب، مراعات نظیر. *** مثال برای مراعات النظیر | آرایه تناسب: در بیت زیر، میان واژه ­های «مزرع، داس، کِشته، درو» آرایۀ مراعات نظیر هست: مزرع سبز فلک دیدم و داس مهِ نو یادم از کِشتۀ خویش آمد و هنگام درو (حافظ) *** در بیت­ های زیر، میان کلمات «باغ، گل، بنفشه، سنبل و نسرین» تناسب وجود دارد: همی کند به گل بر، بنفشه کمین همی ستاند سُنبل ولایت نسرین بنفشه و گل و نسرین و سُنبل اندر باغ به صلح باید بودن چو دوستان، نه به کین (فرخی سیستانی) *** در بیت زیر، میان واژگان «شیر، نهنگ و پلنگ» که همه حیوان هستند، آرایه تناسب وجود دارد: به شهر تو شیر و نهنگ و پلنگ سوار اندر آیند هر سه به جنگ؟ (فردوسی) *** در بیت زیر، میان واژگان «ابر، باد، مَه، خورشید و فلک» تناسب وجود دارد: ابر و باد و مَه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری (سعدی) *** در شعر زیر، میان کلمات «مسلمان، فبله، جانماز، مُهر و سجاده» و همچنین بین کلمات «گل سرخ، چشمه و دشت» آرایۀ تناسب وجود دارد: من مسلمانم، قبله ام یک گل سرخ جانمازم چشمه، مُهرم نور دشت سجادۀ من (سهراب سپهری) *** در شعر زیر، میان کلمات «شهاب، آسمان، شب، خورشید و ابر» و همچنین بین کلمات «مشق، خط زدن، پاک کن» آرایۀ تناسب وجود دارد: گرچه گاهی شهابی مشق های شبِ آسمان را زود خط می زد و محو می شد، باز در آن هوای مه آلود پاک کن هایی از ابر تیره خط خورشید را پاک می کرد (قیصر امین پور) *** در بیت زیر، میان کلمات«اسب، پیاده، نَطع، رخ، پیل و شَهمات» که همگی از اصطلاحات بازی شطرنج هستند، تناسب وجود دارد: از اسب پیاده شو، بر نَطعِ زمین رخ نِه زیر پیِ پیلش بین شَهمات شده نُعمان (خاقانی)