+- انجمن های تخصصی فلش خور (http://www.flashkhor.com/forum)
+-- انجمن: علم، فرهنگ، هنر (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=40)
+--- انجمن: ادبیات (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=39)
+--- موضوع: ادبیات ترک (/showthread.php?tid=2032)
ادبیات ترک - خانوم گل - 13-01-2012
ادبیات ترکی به مجموع موضوعات و متون ادبی اطلاق می‌شود که به یکی از زبان‌های ترکی مانند ازبکی، قیرقیزی، قزاقی، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ترکمنی نوشته شود. ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ترکمنی را ترکی اوغوزی، ترکی غزی یا ترکی غربی نیز می‌گویند.
ادبیات ترکی در دوره تیموریان با روی کار آمدن الغ‌بیگ سیر صعودی خود را آغاز کرد. نخستین کتاب به‌دست آمده از ادبیات اسلامی ترکی، کتاب قوتادقو بیلیگ (دانش مقدس) است که در سال ۴۴۸ هجری قمری (۱۰۶۹ میلادی) توسط یوسف حاجب خاص به رشتهٔ نظم در آمده‌است. اثر دیگر دیوان لغات ترک اثر محمود کاشغری که در سال۴۵۱ هجری قمری (۱۰۷۲میلادی) تالیف شده‌است. در این اثر اطلاعات و معلومات مبسوطی از زبان و لهجه‌های ترکی، لغات، دستورزبان، عادات و رسوم ترکان، ضربالمثلها، داستان، مرثیه، کلمات قصار و در حدود ۳۰۰ قطعه دوبیتی و پندنامه و غیره به همراه نقشه رنگی مناطق زندگی ترک زبانان جهان آن زمان ارائه شده‌است.[۱].
در دوره حکومت قراخانیان که اولین حکومت اسلامی ترک است به دلیل رسمی بودن زبان ترکی آثاری به این زبان نوشته شده‌است که سر آمد آنها همان طور که ذکر شد کتاب قوتادقو بیلیگ است.
به غیر از این‌ها در دوره‌ای که هنوز ترکان به دین اسلام مشرف نشده بودند تعدادی آثار از منطقه ترکستان شرقی به دست آمده‌است که از آن میان می‌توان به کتب زیر اشاره کرد:
ایرک بیتیک یا کتاب فال، در سال ۹۳۰ میلادی به قلم یک راهب مانوی و با الفبای گوک ترک نوشته شده‌است.
ایکی ییلتیز نوم (اصول اساسی دوگانه) درباره فلسفه و آئین نامه‌های صومعه‌های مانوی و دعاها نوشته شده‌است.
آلتون یاروک یا نور طلائی. اثر حجیم (۷۰۷ صفحه) درباره فلسفه بودایی و مناقب بودا.
ادگو اوغلی تیگین ایله آییغ اوغلی تیگین (شهزادهٔ نیک اندیش و شهزاده بد اندیش). اصل داستان به زبان سانسکریت بوده و در قرن دهم میلادی توسط اویغورها به ترکی ترجمه شده‌است.[۲]
پیش از آن نیز کتیبه‌های یئنی سئی (۵۵۰ میلادی)، و اورخون (۷۳۲-۷۳۵ میلادی)که آثاری از سنگ‌نوشته مزار امپراتوران گوک تورک‌ها (ترکان آسمانی)است در مغولستان به‌دست آمده‌است.
پس ازاسلام
پس از اسلام بر اثر دین جدید و برخورد با ایرانیان و مسلمانان تغییراتی در دین، زبان و سبک زندگی‌شان به‌وجود آمد و به سرزمین‌های جنوبی‌تر مهاجرت کردند. ادبیات ترکی در حقیقت به‌صورت کتبی از همان دوره به وجود آمد و نخستین کتاب ادب ترکی قوتادقوبیلیگ است که در قرن یازدهم میلادی به پایان رسیده‌است.[۳]
آثار ادبیات ترکی از پس از اسلام تا دورهٔ امپراتوری عثمانی و تیموریان :
1.قوتادقوبیلیگ: به معنی دانش مقدس نوشتهٔ یوسف بالاساغونی (مشهور به یوسف حاجب خاص ) که در سال ۱۰۶۹ میلادی به پایان رسید و تقدیم خاقان قراخانیان بغراخان شد.این اثر بر هجایی بر همان وزن شاهنامه سروده شده‌است.این اثر مثنوی ۶۶۴۵ بیت دارد.مضمون آن مانند سیاست نامه‌ها است.[۴]
2.دیوان للغات‌الترک: نوشتهٔ محمود کاشغری ست و در مورد آموزش لغات زبان ترکی به عربی‌زبانان بوده و ترکی-عربی است.این اثر در سال ۴۵۱ هجری تالیف و به خلیفه عباسی تقدیم شده است و حاوی ۷۵۰۰ تکواژ است . [۵][۶]
3.جواهر النحو فی لغات الترک:نویسنده این کتاب محمود کاشغری است ولی متاسفانه این کتاب به روزگار ما نرسیده و اطلاع ما از این کتاب فقط اشاره ای است که خود نویسنده در مقدمه کتاب آورده است .[۷]
4.عتبه الحقایق: نوشتهٔ ادیب احمد یوکنکی در قرن ۱۲ میلادی در آسیای میانه نوشته شده و بر وزن هجایی بوده و کلمات فارسی و عربی زیادی به درون آن راه یافته‌است . این کتاب مانند قوتادقو بیلیگ بر وزن عروضی بحر متقارب مثمن مقصور سروده شده است و متن آن را ۱۰۲ دو بیتی تشکیل می دهد . کتاب از ۱۴ باب تشکیل یافته و قسمت اصلی را ۹ باب تشکیل می دهد .[۸][۶][۹]
5.دیوان حکمت : نوشتهٔ احمد یسوی - موسس طریقت یسویه - که اندیشه‌ها و پندهای خود را در این کتاب نوشته‌است و به پیر ترکستان مشهور است و عطار در منطق الطیر چند بیت از ابیات دیوان حکمت را به فارسی برگردانده و تمثیلی هم آورده است . ایشان در سال ۵۶۲ هجری رحلت کرده اند .[۱۰][۸][۱۱][۶]
6.قصص الانبیا: در سال۶۸۹ هجری توسط ناصر رابغوزی فرزند برهان الدین رابغوزی در مناقب پیغمبران نوشته شده است. ایشان اهل رباط اوغوز بودند که در منطقه خوارزم ترکستان غربی قرار دارد . قصص الانبیا به نثر نوشته شده است ولی قطعات منظوم نیز در متن دارد . [۶]
7.اوغوز خان داستانی: که به نثر و نظم است و در قرن سیزدهم میلادی نوشته شده است و دربردارنده داستان کهن ترکان یعنی داستان اغوز خان است . [۱۲][۱۳]
8.چرخ نامه:اثر خواجه احمد فقیه، او اولین کسی است که در آسیای صغیر و در غرب آسیا به زبان ترکی شعر نوشت. پیش از او کسی در غرب دریای خزر هنوز به ترکی اثر منظوم خلق نکرده بود و بدین ترتیب او را می‌توان پدر ادبیات ترکی غربی معرفی نمود.او کتابی به نام اوصاف مساجد الشریفه دارد. [۱۴][۸]
9.شیاد حمزه: همان زمان با احمد فقیه‌است و داستان یوسف و زلیخا را او اولین بار به ترکی ترجمه کرده‌است که اثر او ۱۵۲۹ بیت دارد و در قالب مثنوی است .[۱۵][۱۶][۱۷]
10.خواجه دهخانی: او در قرن سیزدهم می‌زیسته و از او چند غزل و یک قصیده بجای مانده‌است.[۱۸]
آنچه عنوان شد آثاری هستند که از آغاز دوره اسلامی تا قرن ۱۴ به زبان ترکی نوشته شده‌است . از این دوره به بعد ادبیات ترکی شدیدا تحت نفوذ ادبیات فارسی قرار می‌گیرد و بسیاری از آثار ادبیات فارسی به ترکی ترجمه می‌شوند.این دورهٔ جدید در ادبیات ترک با روی کار آمدن آل عثمان همزمان است.
RE: ادبیات ترک - Azarbayjanliam - 16-01-2012
با تشکر از ماهرخ خانوم برای این پست خوبشون.
البته یه کتاب خیلی قدیمی دیگه هم هست که شاعرش معلوم نیست و یکی از شاهکارهای ادبیات سوگواری ترکی هستش.
اسم این کتاب منظومه آلپ ارتونقا هست که در سوگ یکی از سرداران بزرگ ترک نوشته شده.
البته به روایتی میگن آلپ ارتونقا همون افراسیاب شاهنامه است که فردوسی از این کتاب در تنظیم شاهنامه بهره جسته.:cool:
RE: ادبیات ترک - shadi shekari - 05-04-2013
ممنون
RE: ادبیات ترک - Shadow of Death - 05-08-2013
اللریز اغریماسین یاخجی مطلبیز ایچین
