دریاچه هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه است.

نام دریاچه هامون در اوستا کانس اویا، در پهلوی کیانسی و در شاهنامه فردوسی زره آمده‌است. دریاچه هامون با حدود 1800 کیلومترمربع وسعت، بزرگ‎ترین حوضه دریاچه‎ای خاور ایران است که از سه حوضچه اصلی یوزک، صابری و هیرمند تشکیل شده است.

این حوضچه‌ها در فصول کم باران و در زمان بادهای 120 روزه از هم جدا و در زمان‎های پرباران، دریاچه واحدی را تشکیل می‎دهند.

رودها و آبراهه‎های زیادی به این دریاچه و باتلاق‎های اطراف ریخته می‎شود که از میان آنها، رود هیرمند بیشترین آبدهی را دارد. هیرمند در ایران و بخشی از صابری در افغانستان است.

از نگاه ریخت‎شناسی، دریاچه‎ها از سه بخش تشکیل شده ‎است:
دریاچه‎های دائمی، که بیشترین سطح را با ژرفای بیشینه حدود 11 متر دارد
دریاچه‎های فصلی، که بصورت نوار به نسبت باریکی پیرامون دریاچه‎های دائمی قرار دارند

کفه‎های گلی و باتلاق‎ها، که بیشتر در حاشیه خاوری و جنوب خاوری دریاچه‎ها توسعه دارند

در دشت سیستان یک سری فرورفتگی‌ها و چاله‌های طبیعی وجود دارد که در ماه‌های مختلف به دریاچه و باتلاق و نیزار تبدیل می‌شود و به سه قسمت سابوری، پوزک وهامون تقسیم می‌شود.

وسعت کل هامون‌ها در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران است.

از دیدگاه زمین‎شناسی، دریاچه یا مجموعه دریاهای هامون بخشی از بلوک ساختاری هیلمند (هلمند) افغانستان دانسته شده که در خاور گسل شمالی – جنوبی هریرود قرار دارد.

اما داده‎های منطقه‎ای نشان می‎دهد که دشت زابل بخشی از فرونشست داری‎رود افغانستان است که نقاط پست آن مانند دریاچه‎های هامون، پایانه و محل انباشت بخشی از روان‎آب‎های هندوکُش و آبراهه‎های سرچشمه گرفته از خاک ایران است.