+- انجمن های تخصصی فلش خور (http://www.flashkhor.com/forum)
+-- انجمن: علم، فرهنگ، هنر (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=40)
+--- انجمن: مذهبی (http://www.flashkhor.com/forum/forumdisplay.php?fid=41)
+--- موضوع: مفهوم مرگ (/showthread.php?tid=190134)
مفهوم مرگ - bOoOoOy - 03-11-2014
واژه مرگ ، مانند واژه زندگی ، مفهومی روشن دارد؛ امّا در آن سوی این مفهوم روشن ، چیزی است كه شاید هرگز برای كسی درست و دقیق آشكارنباشد.
علی (ع) درباره اسرار مرگ می فرماید:
هركس از مرگ بگریزد، با مرگ رو به رو شود؛ زیرا اجل در كمین جان است و سرانجام گریزها هماغوشی با آن است . وه كه چه روزگارانی درپی گشودن راز مرگ بودم ؛ امّا خواست خدا این بود كه این اسرارهمچنان فاش نشود. هیهات ! چه دانشی سر به مهر!
موجودات این جهان خاكی همه رو به مرگند؛ امّا در میان این پدیده های فانی ، تنها انسان از این سرنوشت ِ محتوم خبر دارد. انسان در آغاز از مرگ آگاه نیست و به تدریج با آن آشنا می شود. آنچه در مرحله اوّل توجّه او راجلب می كند، مرگ دیگران است . امّا به تدریج از مرگ خود نیز آگاه می شود.انسان با آگاه شدن از مرگ ، به ویژه مرگ خود، دچار اضطراب و نگرانی می شود و پرسش های اساسی زیر در اندیشه اش شكل می گیرد:
مرگ یعنی چه ؟
چرا باید مرد؟
چگونه می میریم ؟
پس از مرگ چه می شود؟
چه كسی یا كسانی از راز مرگ آگاهند؟
آیا می توان مرگ را چاره جویی كرد؟
آیا روحی هست كه با مرگ نابود نشود؟
سرگذشت این روح ـ اگر باشد ـ پیش از پیوستن به جسم چه بوده است ؟
بشرِ آگاه از همان آغاز برای به دست آوردن پاسخ این پرسش ها تلاش كرده است . پیامبران ، فیلسوفان ، اندیشه ورزان ، اولیا و عرفا و حتّی افسانه بافان و اسطوره پردازان هر یك به نوعی به این پرسش ها پاسخ داده اند؛ ولی مرگ همچنان رازی ناگشوده است .
این نوشتار راز یادشده را با امیرمؤمنان علی ّ بن ابی طالب (ع) در میان می نهد و در حدّ فهم و توان خویش از اشارات آن بزرگمرد مرگ اندیش برای حل ّ این معما بهره می برد.
مرگ چیست ؟
مرگ پایان زندگی است ؛ اَلْمَوْت ُ غایَتُه ُ دنیا با مرگ پایان می پذیرد؛بِالموت ِ تَخْتِم ُ الدُّنیا.
این تعریف در عین سادگی ، واقعی ترین تعریف مرگ است . به هر سان زندگی دنیوی با مرگ به پایان می رسد. مرگ بر همه مسؤولیّت ها، تلاش ها،آرزوها و هدف های دنیوی انسان خط پایان می كشد.
۱) مرگ و دشواری های فهم آن
امام علی (ع) می فرماید: مشكلات مرگ چنان پیچیده و دردناكند كه به وصف درنمی آیند و با خرد مردم این دنیا سنجیده نمی شوند.
آن حضرت همچنین می فرماید:
فَغَیْرُ مَوْصُوف ٍ ما نَزَل َ بِهِم ْ؛ حالات و عوارضی كه هنگام مرگ پدید می آید، قابل وصف و بیان نیست .
این بیان ناپذیری ، به چندین امر باز می گردد:
الف ) مرگ تجربه ای شخصی است كه به قطع همه ارتباط ها می انجامد. ازاین رو، صاحب این تجربه نمی تواند تجربه اش را با دیگران بازگوید.
ب ) پدیده مرگ ، چنان پیچیده و پر راز و رمز است كه اگر مردگان به این دنیا بازگردند و بخواهند با ما درباره آن سخن بگویند، نخواهند توانست .
فَلَو كانُوا یَنْطِقون َ بها لَعَیُّوا بِصِفَه ِ ما شاهَدُوا و ما عایَنُوا.
ج ) جهان باطن برای اهل ظاهر شناختنی نیست ؛ یعنی جهان محسوس وجهان غیب از جنس هم نیستند. بنابراین ، ما تا در دنیاییم ، از آخرت بی خبریم .
د) اگر قرار است انسان گرفتار امتحان و ابتلا و فتنه شود و براساس تشخیص و انتخاب خود آزمایش گردد حتماً باید نوعی ابهام و پیچیدگی دركار باشد و گرنه ، همه انسان ها یكسان عمل خواهند كرد؛ برای مثال اگر خداوندهر روز به نوعی بر مردم ظاهر شود و همه مردم آشكارا قیامت و زندگی ِ ارواح ونتایج اعمال خود را ببینند، همه یكسان رفتار می كنند؛ چنان كه در حیات ِ دنیوی ،وقتی هدف ها روشن و نتیجه كار معلوم است ، اغلب مردم رفتار یكسان دارند.
از این رو، مرگ در هاله ای از راز قرار دارد؛ كسی نمی داند چگونه واردخانه می شود و جان افراد را می ستاند.
۲) وصف عرفی مرگ
توصیف عرفی مرگ همین است كه آن را پایان زندگی ، پایان بخش آمال و آرزوها و عامل نابودی لذّت ها و كامجویی ها بدانیم .
نمونه هایی از وصف عرفی مرگ كه بر زبان مولای متّقیان علی (ع) جاری شده چنین است :
شادابی زندگی را افسردگی پیری در پیش است . دوران عافیت به بیماری و درد پایان می پذیرد و سرانجام زندگی جز مرگ نیست ؛ مرگی كه دست شما را از دنیا كوتاه می كند و راه آخرت را پیش پای انسان می نهد.
با تن لرزه ها، دردهای جانكاه ، اندوه گلوگیر و نگاه فریادخواه .از یاران و خویشاوندان و همسران كمك می خواهد، امّا كاری از دست كسی برنمی آید و گریه سود نمی رساند. از افتادن در تنگنای گور و تنهاو بی كس در گورستان ماندن ، چاره ای نیست . آن گاه كرم ها، تكّه پاره تن او را می برند و پوسیدگی ، طراوت تن را لگدكوب می كند و گذشت روزگار همه آثارش را به باد فنا و فراموشی می سپارد. تن های نازنین می گندند و استخوان های محكم می پوسند. روح در زیر بار سنگینی اعمال می ماند و چیزی را كه از غیب شنیده بود با چشم یقین می بیند.امّا چه سود؟ دیگر بر كارهای نیك نمی توان افزود و از لغزش هانمی توان كاست .
در وصف عرفی مرگ ، بیان مولای متّقیان در اوج زیبایی است . آن جا كه می فرماید:
مرگ مهمانی است ناخوشایند كه ناخواسته از یار و دیارمان جدا می كند.حریفی است كه هماورد ندارد.
۳) مرگ از نگاه دیگر
آنچه گذشت ، وصف عرفی مرگ و در حدّ فهم عموم مردم است ؛ امّا مرگ همین نیست . مرگ تنها گذرگاه جهان غیب است . پیامبر گرامی اسلام (ص)زندگی دنیا را خواب و مرگ را بیداری خوانده است . بدین سان ، مرگ دریچه ای است برای خروج از عالم خیال و ورود به جهان حقیقت و واقعیت :
لَو قد عایَنْتُم ْ ما قد عایَن َ مَن مات َ مِنكُم لَجَزِعْتُم ْ وَ وَهِلْتُم و سَمِعْتُم و أَطَعْتُم وَلكِن ْ مَحْجُوب ٌ عَنكُم ما قد عایَنُوا و قَریب ٌ ما یُطْرَح ُ الْحِجاب ُ.
مرگ ، ما را به دنیایی نو روبه رو می كند كه همه عواملش شگفت انگیز است . ورودبه این دنیای نو، تنها با برافتادن پرده ای كه به دست مرگ فرو می افتد، امكان دارد:
ای مردم ، این حقیقت را از خاتم پیامبران بشنوید كه ، هركس می میرددر حقیقت نمرده است و اگر در ظاهر پوسیده می شود، در باطن پایدارمی ماند و پوسیده نمی شود.
مرگ ارزش های راستین را آشكار می كند. ما، در این دنیا، خلق رامی بینیم و حق را نمی بینیم ؛ با مجاز آشناییم و با حقیقت بیگانه . از این رو،ارزش ها و ارزش گذاری های ما براساس معیارهای حیات مادّی و دانش محدود دنیوی است . با حضور مرگ ، عالم غیب نمایان می گردد و معیارها وبینش هایی دیگر اساس ارزش ها و ارزیابی ها می شود. از این رو، انسان انگشت پشیمان می گزد و از دلبستگی های خود دست می شوید و آرزو می كندكه ای كاش در پی دنیا نمی رفت :
فَهُوَ یَعَض ُّ یَدَه ُ نَدَامَه ً عَلی مَا اَصْحَرَ لَه ُ عِنْدَ الْمَوْت ِ مِن ْ أَمْرِه ِ، وَ یَزْهَدُ فِیمَا كَان َیَرْغَب ُ فِیه ِ أَیَّام َ عُمُره ِ، وَ یَتَمَنَّی أَن َّ الَّذِی كَان َ یَغْبِطُه ُ بِهَا وَ یَحْسُدُه ُ عَلَیْهَا قَدْحَازَهَا دُونَه ُ.
علی (ع) همچنین می فرماید:
و ما بَین َ اَحَدِكُم وَ بَین َ الْجَنَّه ِ أَوِ النّارِ اِلاَّ الْمَوت ُ اَن ْ یَنْزِل َ بِه ِ.
میان انسان و بهشت یا دوزخ ، جز مرگ فاصله ای نیست .
لطف مرگ در این است كه ما را از جهان دگرگونی ها و ناپایداری ها به جهان جاویدان و ماندگار انتقال می دهد و برای همیشه در كنار دوستان واولیای خداوند قرار می دهد؛ البتّه اگر با عمل صالح دنیا را ترك گوییم . علی (ع)هنگام دفن حضرت زهرا سلام الله علیها، با روح پیامبر خاتم (ص) چنین گفت :
اَمّا حُزْنی فَسَرْمَدٌ وَ اَمّا لَیْلی فَمُسَهَّدٌ اِلی اَن ْ یَخْتارَ اللهُ لی دارَك َ الَّتی اَنْت َ بِهامُقیم ٌ؛** تا روزی كه به دیدارت شتابم ، لحظه ای بی اندوه به سر نمی برم وآرام و قرار نمی گیرم.