قلعه سِب یکی از زیباترین و سالم ترین قلعه های ایران است که در شهرستان سراوان و روستای سِب قرار دارد. این قلعه را اگرچه سیب و سیب سوران هم می نامند اما محلی ها می گویند سِب به معنی محل چشمه ساران فراوان است.
 
قلعه سب زیباترین و سالم‌ترین قلعه ای است که از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان مانده‌است. در این قلعه تا سال 1344 طوایف بارکزایی و میرمرادزهی ساکن بودند و سپس متروکه شد. قلعه سِب در دو طبقه ساخته شده بود و دیوار آن بیش از 30 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض دارد. قسمت شاه نشین با ارتفاع بیشتری، در بالای قلعه قرار گرفته و گفته می‌شود در حصار آن 14 برج و در ارگ آن 4 برج وجود داشته و در زمان جنگ از بین رفته است.

 وجود درز انبساط در ساختمان اصلی قلعه و دسترسی به آب چاه در طبقه فوقانی و وجود لوله‌های سفالی هدایت‌کننده آب و مصالح به کار رفته در آن از قبیل خشت و کاه‌گل و چوب درخت خرما و درهای منبت‌کاری و شاه نشین از مشخصات ویژه این مجموعه است.
 حصار قلعه سِب با سه متر ارتفاع 48 متر در 74 متر مربع به شکل مستطیل دور تا دور قلعه را فراگرفته است. ورود به قلعه تنها از طریق پلکان جنوب شرقی آن امکان پذیر است.

قلعه سب روی صفه ای سنگی و صخره طبیعی کم ارتفاع با خشت و گل در قرن دوازدهم هجری قمری ساخته شد و در پایان قرن سیزدهم آخرین تغییرات اساسی در آن صورت گرفت. ساختمان قلعه مجموعه ای از حصار و بنای اصلی است که با 23 متر ارتفاع در روستای «سیب» 25کیلومتری جنوب غرب سراوان قرار دارد.

بنای اصلی قلعه در قاعده، به صورت مستطیل 36 متر* 25متر، در دو طبقه ساخته شده‌است. به گونه یی که هرچه بر ارتفاع آن افزوده می‌شود از حجم آن کم می‌شود و در ظاهر به شکل «مصطبه هرم» درمی آید که موجب ایستایی بیشتر بنا و جلوگیری از رانش دیوارهای قطور و مرتفع آن می‌شود. معماران چیره دست محلی با بهره گیری از تجربه خود، برای احداث قلعه سب تخم گیاهی به نام «توتری» را با گل مخلوط می‌کردند و ملاطی چسبناک می‌ساختند که وقتی خشک شد، شدیدترین رگبارها و باران‌های فصلی بلوچستان نیز توانایی شستن آن را ندارد و به همین دلیل قلعه پایدار ماندهاست.

قلعه سب در مجموع 10 اتاق کوچک و بزرگ دارد که در اطراف حیاط مرکزی جای گرفته‌اند و برای دسترسی به فضاهای حاکم نشین و تابستانی، راه پله یی، مخفی، کم عرض، با شیب زیاد وجود دارد. قلعه سب بعد از زمان صفویه بویژه در عصر افشاریه محل سکونت حاکمین بوده‌است.

کل بنایی که اکنون مشاهده می‌شود به یک باره بنا نشده ‌است و هر حاکمی در دوران فرمان روایی خود قسمتی به آن افزوده و در آن زندگی می کرده است.
 طبقه دوم این بنا که به بلندترین بنای خشتی ایران معروف است، مجموعا 6 اتاق دارد که مساحت آن‌ها با هم بر حسب کاربرد بسیار متفاوت است.

اولین اتاق، در واقع سالنی است که در قسمت غربی، توسط "میرمحمود خان" ساخته شده که بعدها به عنوان اتاق جلسات خصوصی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. در اغلب اتاق‌ها تاقچه‌هایی (به اصطلاح بلوچی "دریگ") ایجاد شده و به عنوان گاوصندوق از آن‌ها بهره می‌گرفته‌اند.

جالب این که در قسمت جنوب شرقی اتاق چنین تاقچه‌ای ایجاد شده اما داخل دیوار پله می‌خورد و یکی دو متر بالاتر به یک شکاف دیگر منتهی می‌شود که گویا هنگام جلسات، یک نفر به عنوان جاسوس به صورت مخفیانه در آن قرار می‌گرفته تا از سوء قصد به شاه در جلسات و دیگر موارد مشابه جلوگیری کند و نظارت بهتر داشته باشد.

اتاق دوم توسط "میر یوسف خان" در قسمت شمال شرقی ساخته شده و در کنار آن اتاقی دیگر توسط "محمد عمر خان" در جنوب آن بنا شده که راه تونل مانند جهت صعود به طبقهء دوم به گونه‌ای مخفی در آن تعبیه شده‌است که از لحاظ امنیتی در هنگام جنگ اهمیت فراون دارد و می‌توان گفت حتی کسانی که یکی-دو بار داخل قلعه رفته باشند، نیز برای پیدا کردن راه پله دچار مشکل می‌شوند!
 
 در قسمت شمالی، یک اتاق طویل وجود دارد که به عنوان آشپزخانه کاربرد داشته و در سمت راست و انتهای آشپزخانه یک راه رو وجود دارد که به یک دست شویی سنتی منتهی می‌شود که مخصوص بانوان بوده‌است و جالب اینکه در قسمت مقابل آن یعنی جنوب غربی، راهی باریک و طویل وجود دارد که نهایتا به یک دست شویی مردانه می‌رسد. زایده‌ای که از نمای جنوب شرقی قلعه رۆیت می‌شود، دیوار بلند دست شویی می‌باشد. جالب توجه‌است که زیباترین نمای قلعه از جنوب شرقی آن قابل مشاهده‌است. سمت چپ کنار آشپزخانه اتاق کوچکی که انبار مواد غذایی و خرما بوده، و کنار آن هم یک تنور("ترون") وجود دارد.

این بنا از خشت خام ساخته شده و ملاطی که در آن استفاده شده با تخم گیاه "توتری" که بسیار ریز است و خاصیت چسبندگی فوق العاده‌ای دارد و احتمالا از کوه‌های اطراف آورده می‌شده، مخلوط شده که به استحکام و پایداری آن در برابر باران‌های تابستانی شدید منطقه و حتی زمین لرزه‌هایی که اتفاق افتاده، کمک کرده است.

البته نقش دیوارهای قطور یک متری و چوب تنهء بسیار محکم نخل که برای سقف استفاده شده را جهت استحکام آن نمی‌توان نادیده گرفت.

قلعه سِب در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگریدر فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 منابع: همشهری آنلاین
میراث آریا