آداب و رسوم ازدواج در دنیا - نسخه‌ی قابل چاپ

تنوع بالای قومیتی در ایران تعداد بسیاری آیین‌های جذاب و دیدنی را به این سرزمین هدیه داده است، آیین‌هایی که گاه با خاستگاهی مشترک، تفاوت‌هایی شیرین در اجرا دارد. یکی از این آیین‌ها هم که در تمام قومیت‌ها و گوشه‌و‌کنار ایران پراکنده است، آیین ازدواج و مراسم عروسی است که در هر خطه‌ای از این سرزمین پهناور به واسطه رسوم و قوم خود شکل متفاوتی به خود گرفته است و قابلیت این را دارد که به عنوان جاذبه گردشگری برای مردم شهرنشین یا به اصطلاح متمدن مطرح شود. در این شماره نگاهی داریم به برخی از این آیین‌ها در گوشه گوشه ایران زمین.

منطقه کردستان سرشار از آیین‌های شگفت و دوست‌داشتنی است؛ از ساز و آواز و رقص چوبشان بگیرید تا آیین‌هایی همچون پیر شالیار که هر ساله تعداد زیادی را به انگیزه دیدنشان راهی این منطقه می‌کند. اما یکی از شیرین‌ترین و شادترین آیین‌های آنها آیین ازدواج است.

هر چند در بیشتر مناطق ایران کمتر این رسوم اجرا می‌شود اما هنوز هم می‌توان اجرای این آیین‌ها را در مناطقی از کردستان دید. این مراسم شامل نامزدی، روباز کردن، خرید لباس عروس، عقدکنان، تعیین زمان عروسی، حنابندان، حمام‌بردن عروس و شب عروسی است که هر قسمت آن با هلهله، شادی و خواندن ترانه و سرود و رقص همراه است.

مراسم عروسی بویژه در میان عشایر جلوه‌ای از رنگارنگی لباس زنان را که مملو از طلب شادی مردم و بویژه زنان عشایر است نشان می‌دهد. کردها عروسشان را «بوک» می‌خوانند و به داماد «زاوا» می‌گویند.

در گویش شیرین کردی مهریه‌ای که از طرف خانواده داماد به خانواده عروس داده می‌شود «نخت» (به‌فتح نون) و شیربها «نزت» نام دارد و همچنین فرد همراه داماد که همان ساقدوش است را کردها «برازاوا» (برادر داماد) می‌نامند. معمولا مراسم عروسی در کردستان سه تا هفت روز در منزل داماد طول می‌کشد. در شب عروسی یک بانوی مسن به همراه عروس فرستاده می‌شود تا همدم وی باشد که به آن «سرسپی» می‌گویند. در این مراسم رقص‌های بومی اجرا می‌شود و عروس و داماد هرکدام وارد حلقه رقص و «سرچوپی» که همان سردسته گروه رقص است، می‌شوند.

خراسان شمالی ‌همچون دیگر مناطق ایران آداب ویژه‌ای برای مراسم ازدواج دارد. یکی از این قوم‌های این منطقه که مراسم عروسی شان هنوز با همان شور و حال قدیم برگزار می‌شود ترکمن‌ها هستند. در جامعه ترکمن معمولا پدر برای پسرش زن ‌انتخاب می‌کند و قراردادهای مربوط به ازدواج را انجام می‌دهد.

شیربها‌ نیز به وسیله پدر داماد به پدر عروس داده می‌شود. معمولا عمه‌های پسر همراه با هدایایی (شیرینی یا روسری و چارقد و البته نان) که برای عروس است به خواستگاری می‌روند.

پدر عروس نیز گوسفندی را قربانی کرده و با گوشت آن غذایی به نام «باترمه» درست کرده و از مهمانان و نیز چند‌نفر از همسایگان پذیرایی می‌کند. پدر عروس با انجام این عمل موافقت خود را با عروسی اعلام می‌کند. پس از آن روزی را برای بله‌برون انتخاب می‌کنند که در آن مقدار جهیزیه، شیربها و نحوه برگزاری جشن تعیین می‌شود که این مراسم در گذشته ایستماق و حالا «شب جواب» می‌گویند. روز مراسم زنان و دختران همراه با دست زدن و خواندن آواز (لاله شاد) که در وصف عروس و داماد است، به خانه عروس می‌روند. آنجا نیز نغمه‌های لاله‌خوانی ادامه دارد. در آستانه مراسم عروسی یک آیین دیگر به نام « قوده بولمه» برگزار می‌شود که برای عروس لباس، طلا و جواهرات و روسری و چارقد به همراه شیرینی‌های محلی برده می‌شود. شب پیش از عروسی به نام «گنگش گیجه» یا شب مشورت نامیده می‌شود که افراد فامیل در خانه داماد جمع شده و برای عروسی برنامه‌ریزی می‌کنند.

پس از خواستگاری که در قدیم حتی در حمام‌ها انجام می‌شد نوبت به مراسم عقدکنان شیرین و جذاب یزدی‌ها می‌رسد. در روز عقدکنان، عاقد از عروس بله را می‌گیرد. سپس سفره سفیدی به نشانه سپیدبختی روی سر عروس می‌گیرند و دو کله قند را به‌هم می‌سایند

در میان اقوام لر، معمولا رسم بر این است که زنان فامیل دختری را برای پسر انتخاب می‌کنند و چند بار به خانه دختر رفت و آمد می‌کنند تا حرکات و رفتار او را در برخورد با مهمان و خانواده‌اش مورد ارزیابی قرار دهند. پس از آن نوبت به آمد و شد ریش‌سفیدان است. پس از این مرحله خانواده عروس نیز شرط‌های خود را برای قبول این وصلت اعلام کرده و خانواده داماد بعد از چند روز رضایت خود را به خانواده عروس اعلام می‌کند.

براساس رسم بلوچ‌ها می‌توان در عروسی‌های کنونی نیز هشت‌مرحله را دید. «گِندونِن» (به کسر گاف و نون)، «هِبَرجنی» که به نوعی همان بله برون است. «بربند مال» که مراسمی برای تعیین مال عروس و مهریه است. «جُل‌بندی» که در آن عروس برای رفتن به مراسم عروسی بست می‌نشیند و نباید کسی او را در این مدت ببیند. «حِنا دوزوکی» که حنابندان غیررسمی پیش از شب حنابندان است. «حِنا راستکی» که مراسم حنابندان اصلی است. «سرآپی» یا «سرآب» و «مشاطه» که به آماده کردن عروس و داماد مربوط است‌ و سرانجام «شب یکجایی» که در آن داماد و عروس یکخانه می‌شوند و زندگی مشترک از این نقطه آغاز می‌شود.

عروسی در مناطق شمالی ایران ‌به رسم و رسوم سابق برگزار می‌شود و هنوز هم می‌توان خانواده‌هایی را یافت که بر طبق آیین و سنت پیشینیانشان پیوند زناشویی می‌بندند. در گیلان بویژه در مناطق روستایی پیوند دو خانواده اصولا با یاری و همکاری در کار و زندگی آغاز می‌شود.

تاملی در قسمت‌های مختلف این مراسم نشان می‌دهد که اگر چه از نظر مالی داد و ستدهایی در قالب هدایای مختلف بین دو خانواده صورت می‌گیرد‌ که البته بخش عمده آن جنبه کمک به عروس و داماد را دارد اما همکاری‌های افراد بسیار چشمگیر است.

پسران در شالیکاری، درو‌ شالی، کلش ریختن بام خانه‌ها، درو‌گندم و دیگر‌کارهای کشاورزی و باغداری، دامداری، نوغان داری و ... که بر‌عهده مردان است به کمک پدر نامزد خود به اصطلاح به یاوری می‌روند.

دامادها معمولا این کار را بعد از ازدواج نیز ادامه می‌دهند. در شرق گیلان اما رسمی برای عروس است به این شکل که نهالی را که از خانه پدر عروس کنده‌اند همراه او می‌کنند و این نهال را عروس و داماد با هم در خانه داماد می‌کارند. در بعضی از روستاهای غرب و شرق گیلان مادر عروس پای خروسی را که از مادر داماد گرفته با رشته‌های رنگین ابریشمی‌ به پای مرغ می‌بندد و آن مرغ و خروس را با عروس همراه می‌کنند تا در خانه داماد بند از پای آن برگیرند و در لانه‌ای که آماده کرده‌اند جایشان دهند.

مراسم ازدواج در شهرها و روستاهای مختلف استان یزد با اندکی تفاوت به یکدیگر شبیه هستند. پس از خواستگاری که در قدیم حتی در حمام‌ها انجام می‌شد نوبت به مراسم عقدکنان شیرین و جذاب یزدی‌ها می‌رسد.

بعد از عروس و داماد از زن و شوهران جوان دیگر نیز اسم می‌برند. بعد با نخ و سوزن پارچه سفیدی را می‌دوزند و می‌خوانند:چی‌چی می‌دوزی؟مهر و محبت می‌دوزم ،‌ ‌برای کی می‌دوزی؟ برای عروس و داماد.

به این مراسم پیش از آمدن داماد نزد عروس «روس کردن» می‌گویند. آنگاه داماد را کنار عروس روبه‌روی آیینه می‌نشانند. داماد رونما می‌دهد و خویشان عروس و داماد نیز به آن دو رونما می‌دهند. مادرزن حلقه انگشتر را به‌دست داماد می‌کند و داماد هم به دست عروس حلقه می‌گذارد. سپس یکی از نزدیکان عروس، ظرف آبی آورده و داماد مشتی پول درون آب می‌ریزد. آب را درون راهرو ریخته و پول را به‌عنوان شگون برمی‌دارند. دو روز بعد دیگر اقوام عروس و داماد، لوازمی مثل ظرف و وسایل خانه را به رسم پیشکش به خانه داماد می‌برند. به این پیشکش‌ها «جاخالی» می‌گویند.

بختیاری‌ها معمولا به صورت « درون گروهی» عروسی می‌کنند و کمتر پیش آمده مرد بختیاری زنی غیربختیاری اختیار کند و البته برعکس آن. اگر چنین شود کودکان چنین ازدواجی (برون ایلی) از نظر آداب و سنن ایل، از قوم بختیاری به حساب نمی‌آیند. این ازدواج‌ها معمولا در داخل گروه خویشاوندی صورت می‌گیرد و معمولا دختر عموها با پسردایی‌ها و... ‌ازدواج می‌کنند.

بختیاری‌ها معمولا دختران و پسران خردسال را برای تحکیم مناسبات قومی و طایفه‌ای برای هم «ناف‌بر» می‌کنند و از همان اوان کودکی نامزد یکدیگر می‌شوند و هنگام جوانی با یکدیگر ازدواج می‌کنند.

شیرازی‌ها خانه داماد و عروس را برای مراسم عروسی آذین می‌بندند و گلدان‌های سفالین که معمولا دارای گل شمعدانی است دور حوض می‌گذارند. کف حیاط فرش پهن می‌کنند و بعد از حضور همه مدعوین و گرم شدن مجلس به دنبال عروس می‌روند. هنگامی که عروس به خانه داماد وارد می‌شود یک نفر ظرفی را که درآن عسل است جلو عروس می‌آورد، عروس انگشتش را کمی درآن زده به در خانه می‌کشد و وارد می‌شود.